ایلنا بررسی می کند؛
ضرورت حمایت از تعاونی‌های مرزنشینان/ امتیاز دادن بدون زیرساخت تولید رانت می‌کند
در سال‌های اخیر بار‌ها عنوان شده که باید سهم بخش تعاون از اقتصاد افزایش یابد. شاید یکی از جاهایی که تعاونی‌ها می‌توانند فعالیت موثری داشته باشند، مناطق مرزی باشد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مرزنشینی موقعیتی ویژه‌ای است، اما در ایران ظرفیت‌های مرزنشینی فقط روی کاغذ مطرح است و عملا مرزنشینان از جمله محروم‌ترین اقشار کشور هستند. شاهد هستیم که در مرز‌های جنوبی، غربی و شرقی کشور شهروندان مجبورند برای امرار معاش به فعالیت‌های خطرناکی بپردازند که گاه منجر به جان باختن آنها می‌شود. سرگذشت کولبرانی که در جریان حمل اجناس به انحای مختلف دچار مشکل شده و مصدوم و حتی کشته می‌شوند، داستانی است که همه ما از آن اطلاع داریم. همین یک مورد می‌تواند عمق محرومیت مرزنشینان را نشان دهد، اما جز این گروه، در مرزها افراد زیادی هستند که به دلیل شرایط نامطلوب رفاهی مجبور می‌شوند خانه و زندگی خود را رها کنند و به مناطق دیگر بروند. محرومیت مرزنشینان واقعیتی پذیرفته شده است. چه می‌شود کرد که با استفاده از ظرفیت مرزها ساکنان مناطق مرزنشین را مورد حمایت قرار داد؟
اجرای طرح‌هایی در حمایت از مرزنشینان
اذعان به این واقعیت که مرزنشینان محروم هستند منجر به ارائه طرح‌هایی به منظور حمایت از ساکنان مناطق مرزی شده است. در تازه‌ترین مورد یاسر فیضی (رئیس کمیسیون تعاونی‌های مرزنشینان) با اشاره به تصویب نامه هیات وزیران درباره صدور مجوز واردات برخی کالاها توسط بازارچه‌های مرزی و تعاونی‌های مرزنشینان اظهار داشت: در مصوبه‌ای که یازدهم دی توسط هیات وزیران به تصویب رسید، در وهله نخست اختیارات هیات وزیران در خصوص تصویب اقلام مجاز برای واردات توسط این تعاونی‌ها به کارگروه ماده ۱۲ قانون مبادلات مرزی تفویض شد.
به گفته او کالاهایی که از طریق بازارچه‌های مرزی غرب کشور وارد کشور می‌شوند مشمول ۱۰ درصد تخفیف در سود بازرگانی شدند. البته در گذشته برخی از بازارچه‌های مرزی مشمول این تخفیف بودند که این بند دیگر برای آنها صادق نیست و فقط مشمول بازارچه‌های مرزی غرب کشور می‌شود.
راه حمایت از مرزنشینان تخصیص بودجه برای ایجاد زیرساخت‌ها در مناطق مرزی و بهبود وضعیت معیشتی مرزنشینان است. حمایت از مرزنشینان از کانال نظام بودجه‌ریزی می‌گذرد و باید در این نظام اصلاحاتی صورت گیرد
استفاده از ظرفیت تعاونی‌ها و اتحادیه‌ها در مناطق مرزی تا حد زیادی می‌تواند مشکلات ساکنان این مناطق را رفع کند. می‌توان گروه‌های مختلفی را که در مرزها فعالیت اقتصادی می‌کنند، ذیل تعاونی‌ها و تشکل‌ها ساماندهی کرد و با حمایت از آنها زمینه بهبود معیشت مرزنشینان را فراهم آورد. البته تعاونی‌ها در مناطق مختلف مرزی تشکیل شده و فعالیت دارند. بخش مهمی از فعالیت‌ها مرتبط با صیادی در استان‌های ساحلی از طریق تعاونی‌ها صورت می‌گیرد. در بازارچه‌های مرزی نیز تعاونی‌ها فعالیت زیادی دارند. می‌توان در زمینه‌های دیگر مانند صادرات و واردات و حتی مواردی مانند کولبری تعاونی‌ها را فعال کرد. البته به صرف ایجاد تعاونی مشکلی از مرزنشینان حل نمی‌شود و تعاونی‌های مرزنشینان باید مورد حمایت قرار گیرند. به نظر می‌رسد همه چه مسئولان، چه کارشناسان و چه نمایندگان مجلس در این زمینه متفق‌القولند، اما حمایت درست، واقعی و هدفمند از مرزنشینان چیست؟
زیرساخت‌ها را درست کنید
وحید شقاقی شهری (کارشناس مسائل اقتصادی و استاد دانشگاه) به ایلنا می‌گوید: توسعه مناطق مرزی می‌تواند مبادلات تجاری در ایران را تسهیل کند. شکی نیست که مناطق مرزی ظرفیت‌های بالقوه زیادی دارند و شکی هم نیست که از این ظرفیت‌ها استفاده نشده و وضعیت معیشت مرزنشینان مطلوب نیست.
او با تاکید بر اینکه همه متفق‌القولند که ساکنان مناطق مرزنشین شرایط مناسبی ندارند و باید فعالیت‌هایی برای بهبود وضعیت آنها صورت داد، عنوان می‌کند: وضعیت نامطلوب معیشتی برخی از مرزنشینان منجر به مهاجرت آنها شده است. مهاجرت مرزنشینان فقط یک مشکل اقتصادی و حتی اجتماعی نیست. چنین اتفاقی تبعات امنیتی نیز دارد، چرا که مرزها مناطق حساسی هستند.
این کارشناس اقتصادی با اشاره به لزوم حمایت از مرزنشینان از جمله تخفیف در سود بازرگانی، می‌گوید: با وجود اینکه مرزنشینان باید مورد حمایت قرار گیرند، اما چنین حمایت‌هایی که مبتنی بر امتیاز دادن به گروهی خاص است شبهه‌ناک است. قائل شدن چنین تفاوت‌هایی می‌تواند منجر به از بین رفتن شفافیت و ایجاد رانت و فساد شود.
او ادامه می دهد: به صورت کلی امتیاز دادن و ایجاد معافیت باعث می‌شود گروهی منتفع شده و گروهی دیگر محروم شوند. اینجا بحث سوءاستفاده و رانت پیش می‌آید و کار به جایی می‌کشد که خود مرزنشینان نیز از این امتیازات منتفع نمی‌شوند.
شقاقی شهری می‌گوید: راه حمایت از مرزنشینان تخصیص بودجه برای ایجاد زیرساخت‌ها در مناطق مرزی و بهبود وضعیت معیشتی مرزنشینان است. حمایت از مرزنشینان از کانال نظام بودجه‌ریزی می‌گذرد و باید در این نظام اصلاحاتی صورت گیرد.
او درباره توسعه دادن تعاونی‌ها در مناطق مرزی عنوان می‌کند: وقتی بحث تعاونی مطرح می‌شود ما با دو مساله رو‌به‌رو هستیم. ما در زمینه فعال‌سازی تعاونی‌ها و همچنین بهره‌برداری از بخش تعاون تجربه موفقی نداشته‌ایم. تعاونی به معنای اینکه افرادی با هم مشارکت کنند و فعالیت و سود مشخصی داشته باشند، کمتر در ایران موفق بوده است. با این همه می‌توان از ظرفیت تعاونی‌ها استفاده کرده به این شرط که تعاونی‌های واقعی تشکیل شوند و صرفا به ایجاد تعاونی نیز اتکا نکنیم.
کالاهایی که از طریق بازارچه‌های مرزی غرب کشور وارد کشور می‌شوند مشمول ۱۰ درصد تخفیف در سود بازرگانی شدند. البته در گذشته برخی از بازارچه‌های مرزی مشمول این تخفیف بودند که این بند دیگر برای آنها صادق نیست و فقط مشمول بازارچه‌های مرزی غرب کشور می‌شود
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه صرف ایجاد تعاونی مشکلی را رفع نمی‌کند، می‌گوید: عنوان شد که مشکلی که مرزنشینان با آن دست به گریبانند این است که زیرساخت‌های لازم برای فعالیت وجود ندارد. ما باید زیرساخت ایجاد کنیم و آن وقت می‌توان تعاونی تشکیل داد و انتظار داشت که این تعاونی‌ها فعالیت مناسبی داشته باشند. به هر حال راهکار حمایت این نیست که امتیازی قائل شویم و این امتیاز را در اختیار رانت‌خوان بگذاریم. در واقع یکی از مشکلات عمده مرزنشینان همین است که دیگران به نام آنها امتیازی می‌گیرند و عملا این امتیاز منجر به بهبود شرایط نمی‌شود.
تصمیمات به ظاهر خوب، اما عملا بد
در حوزه‌های مختلف شاهد این هستیم که تصمیماتی برای حمایت از افراد و اقشاری گرفته می‌شود، اما وقتی این تصمیمات عملیاتی شدند می‌بینیم که عملا نتایج برعکسی حاصل شده است چراکه نظام امتیاز دهی در بطن خود زمینه سوءاستفاده را فراهم می‌کند. چند نرخی بودن چیزی، در نظر گرفتن معافیت برای مشاغل یا افرادی و به طور کلی هر طرحی که باعث می‌شود افرادی امتیازی داشته باشند که دیگران ندارند، شاخک‌های مفسدان و رانت‌خواران را می‌جنباند. در مورد مرزنشینان در سال‌های اخیر بار‌ها موضوع کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای مطرح شده است. هرچند کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای فقط مربوط به مرزنشینان نبوده و برای مثال عنوان می‌شد که به نام دانشجویان کارت بازرگانی گرفته‌اند و واردات زیادی انجام داده‌اند، اما مرزنشینان را نیز درگیر کرد. کارت بازرگانی مرزنشینان زمانی مورد توجه قرار گرفت که عنوان شد مرزنشینان برای واردات امتیازاتی دارند. برخی وارد‌کنندگان به سراغ مرزنشینان فقیر رفتند و با کارت بازرگانی آنها میلیارد‌ها تومان واردات انجام دادند. اکنون که بار دیگر بحث تخفیف سود بازرگانی تعاونی‌های مرزنشینان مطرح شده باید مواظب بود که رانت‌خواران سراغ مرزنشینان نروند و از این حمایت سوءاستفاده نکنند. شاید بهتر باشد جای چنین حمایت‌های شبهه‌ناکی، اقدام به ایجاد زیرساخت در مناطق مرزی کرد. ساکنان مناطق مرزی محروم مانده‌اند چون از ظرفیت‌های لازم در این مناطق استفاده نشده است. نگاه ریشه‌ای داشتن به مشکل مرزنشینان می‌تواند وضعیت در مناطق مرزی را بهبود دهد. وقتی زیرساخت‌ها ایجاد شد می‌توان به مواردی چون توسعه تعاونی‌ها نیز فکر کرد. عنوان می‌شود که باید سهم بخش تعاون در اقتصاد را افزایش داد. شاید یکی از جاهایی که تعاونی‌ها می توانند نقش‌آفرینی موثری داشته باشند، مناطق مرزی هستند که ظرفیت بالایی دارند.
