ایلنا گزارش می‌دهد؛
کارگری در آلبلاغ برای هر کیلو سنگ معدن ۵ هزار تومان است
معدن آلبلاغ اسفراین غیرمجاز است. کارگران برای قیمتی ناچیز از ارتفاعات سخت‌گذر سنگ معدن را استخراج می‌کنند و به کیلویی ۵ تا ۶ هزار تومان می‌فروشند؛ پولی معادل نیم کیلو گوجه فرنگی. اما از بد ماجرا قاچاقچی نامیده می‌شوند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، معدن، شغل کارگران فصلی و بیکاران روستاهای اسفراین است. فرطان، بیدوار، ایزی، حسن‌آباد و نصرآباد (خراسان شمالی) ساکنانی دارد که اخیراً بدون اینکه کارفرمایی بالای سرشان باشد، تونل‌هایی در ارتفاعات، سخت‌گذر آلبلاغ کنده‌اند و سرب و روی برداشت می‌کنند. معدن آلبلاغ «غیرمجاز» خوانده می‌شود، چون به ثبت نرسیده است.
خیلی از ساکنان این روستاها از وقتی از وجود معدن در ارتفاعات باخبر شدند، با سختیِ تمام این مسیر را طی می‌کنند؛ در شرایط ناایمن تونل حفر می‌کنند؛ سرب و روی برداشت شده را با الاغ و قاطر یا از طریق کولبری از ارتفاعات پایین می‌آورند؛ هر فرد ۱۰ کیلوگرم و بیشتر سنگ سرب و روی را بر شانه به پایین کوه می‌کشد و بعد به دلالان بازار در زنجان می‌فروشد. پرسود بودن این مواد معدنی، بازار برداشت سرب و روی از آلبلاغ را داغ کرده است. طبق اظهارات مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی؛ «دلالان هر کیلوگرم سرب و روی را ۵ تا ۶ هزار تومان خریداری می‌کنند و به کارخانه‌های استان زنجان منتقل می‌کنند.» جالب است که پولی دلالان بابت یک کیلوگرم سنگ سرب و روی به این کارگران می‌پردازند، معادل یک کیلوگرم، سیب قرمز و یک کیلوگرم انگور بر اساس ارقامی است که در سازمان مدیریت میادین شهرداری اعلام شده است. در این اوضاع و احوال که تقریباً گوجه‌فرنگی به ۱۰ هزار تومان رسیده؛ دلالان پول نیم کیلو گوجه فرنگی را به کارگران بابت یک کیلو سنگ سرب و روی که به شدت بازار پرسودی دارد، می‌پردازند!
پولِ کارگری برای ۱۰ کیلو سنگ معدن ۵۰ هزار تومان است
این روایتی از زندگی کارگران اسفراین است که البته برخی رسانه‌ها؛ این کارگران را «سودجو» یا «قاچاقچی» می‌نامند! عجیب‌تر اینکه کسی که یک بار ۱۰ کیلویی سنگ سرب و روی را حمل می‌کند و از ارتفاعات صعب پایین می‌آورد و به قیمت فقط ۵۰ هزار تومان می‌فروشد و پیش از این نیز با حفر تونلهای مرگبار آن را استخراج می‌کند، چطور می‌تواند سودجو باشد؟
اما نکته جالب چگونگی جلب توجه رسانه‌ها به این به‌اصطلاح «سودجویان» بود که از طریق اخبار مرگ کارگران این معدن بود. این معدن در فهرست یکی از بیشترین تعداد حوادث کار در سال ۹۸ قرار گرفته است. از ابتدای امسال در این معدن ۵ حادثه کار رخ داده است و ۴ کارگر این معدن به علت ریزش کوه در تونلهای مرگ آن جان باخته‌اند.
از این میان خیلی از کارگران که در اثر حوادث معدن آلبلاغ فوت کردند، جوان بودند. یکی از این جوانان مهدی نظرزاده ۳۸ ساله بود که در اردیبهشت ماه دچار حادثه شد. (متاسفانه از هویت دیگر کشته‌شدگان معدن آلبلاغ اطلاعاتی نداریم.) در این حادثه کارگر دیگری نیز مصدوم شد که طبق گزارش‌ها؛ بعد از اینکه جان سالم به در برده؛ از محل گریخته است. چیزی درباره چرایی فرار این کارگر در دست نداریم اما حدس زدن آن نیز آنچنان سخت نیست؛ بر اساس گفته‌های طاهر رستمی (فرماندار اسفراین) در یکسال گذشته ۴۰۰ پرونده تخلف در زمینه برداشت غیرمجاز از معدن آلبلاغ تشکیل شده و بیش از ۲۰۰ تن ماده معدن قاچاق برداشت شده از معدن آلبلاغ، کشف شده است.
واقعیت این است که کارگر مصدوم از ترس اینکه به عنوان قاچاقچی گرفتار شود، بعداز حادثه با بدن زخمی از معدن گریخته است.
مطهری (مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی) در رابطه با برخوردهای صورت گرفته با شیوه‌های غیرقانونی برداشت از معدن گفته است: در این مدت، مقدار زیادی سنگ معدن کشف، الاغ و اسب‌های متخلفان توقیف و چند صد نفر متخلف به مراجع قضایی معرفی شده‌اند. خریداران و دلالان که مردم را به برداشت غیرمجاز تحریک می‌کنند، شناسایی و لیست شده و نام آنها به مراجع ذیصلاح ارائه شده است.
از قرار معلوم دلالان و عوامل خرید شناسایی شده‌اند اما در وهله نخست، باید بازار خرید ناامن شود، باید جلوی دلالان را گرفت، مردم تا زمانی که از وجود بازار خرید برای ماده معدنی اطمینان نداشته باشند، برداشت نمی‌کنند. مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی گفته است: اگر می‌بینیم که برداشت با این حجم و در این حد، وجود دارد، نشان از وجود بازار فروش و وجود خریدار دارد، باید بازار خرید برای برداشت‌کنندگان، ناامن شود.
آلبلاغ مشمول بازرسی کار نیست؟
واقعیت این است که معدنچیان چه زیر نظر کارفرما کار کنند و چه برداشت‌هایشان را به دلالان بفروشند، همواره تحت سخت‌ترین شرایط کار می‌کنند. قانون کار تکلیف بازرسی محیط کار را در ماده ۸۵ مشخص کرده است. طبق این ماده برای صیانت نیروی انسانی و منابع مادی کشور رعایت دستورالعمل‌هایی که از طریق شورای عالی حفاظت فنی (جهت تامین حفاظت فنی) و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (جهت جلوگیری از بیماری‌های حرفه‌ای و تامین بهداشت کار و کارگر و محیط کار) تدوین می‌شود برای کلیه کارگاه‌ها، کارفرمایان، کارگران و کارآموزان الزامی است. در تبصره این ماده قانون کار آمده است: کارگاه‌های خانوادگی نیز مشمول مقررات این فصل بوده و مکلف به رعایت اصول فنی و بهداشت کار هستند.
معادنی که مشمول این ماده قانونی بشوند، باید طبق آیین‌نامه‌ی ایمنی در معادن که به تفصیل موارد ایمنی تونل‌ها، ماشین‌آلات، تهویه و دیگر مسائل به آن پرداخته شد، عمل کنند. با این‌حال وقتی معدنی همچون آلبلاغ غیرمجاز خوانده می‌شود، از زیرمجموعه بازرسی ادارات کار خارج می‌شود.
علی مظفری (مدیرکل بازرسی کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی) به ایلنا می‌گوید: بازرسان کار در خصوص معادنی که رابطه کارگر و کارفرمایی احراز شده باشد، ورود می‌کنند و معادن غیرمجاز ممکن است شامل بازرسی ادارات کار نباشند.
او می‌افزاید: هیئت‌های تشخیص در مورد اینکه آیا در چنین کارگاه‌هایی رابطه کارگری و کارفرمایی وجود دارد یا خیر، بررسی‌هایی انجام می‌دهند.
در عین حال چندی پس از آخرین حادثه کار در این معدن که موجب مرگ یکی از کارگران شده بود با علی قلی‌پور (اداره بازرس کار خراسان شمالی) تماس گرفتیم. او علت عدم ورود بازرس کار به این موضوع را غیرمجاز بودن معدن دانسته بود.
اقدامات قضایی و وزارتخانه‌ای در مورد معدن آلبلاغ
آخرین مرگ در این معدن در آذرماه اتفاق افتاد. کارگری در اثر ریزش تونل زیر آوار مانده و جان باخت. خیلی از این کارگران فصلی هستند. یعنی زمانی از سال در حال کشاورزی و زمانی در حال کولبری از ارتفاعات معدن آلبلاغ هستند. مشکل بیکاری و نبود اشتغال آنان را به سمت برداشت سرب و روی از معدن سوق داده است. در عین حال جعفری (رئیس کل دادگستری خراسان شمالی) از ورود دادگستری به مشکلات این معدن خبر داده و گفته است: تکالیف و تعهدات ادارات محیط‌زیست و صمت شهرستان اسفراین براساس مصوبه شورای تأمین این شهرستان، مسئولیت اصلی رفع نقاط حادثه‌خیز و امحای تونل‌هایی که در نتیجه برداشت و استخراج غیرمجاز سنگ‌های معدنی ایجاد شده، متوجه ادارات محیط زیست و صمت اسفراین است. متأسفانه ریزش بخش‌هایی از معدن آلبلاغ هرچند وقت جان عده‌ای را می‌گیرد و از طرفی امدادرسانی و ارائه سریع خدمات درمانی به مصدومان به لحاظ بعد مسافت و صعب‌العبور بودن منطقه بسیار سخت است.
به گفته این مقام قضایی؛ از باب صیانت از حقوق عامه دستگاه قضایی با اعلام جرم از سوی دادستان اسفراین علیه دستگاه مسئول به این موضوع ورود پیدا کرده است. طبق مصوبه شورای تأمین شهرستان اسفراین ادارات محیط‌زیست و صمت این شهرستان مکلف به از بین بردن مناطق حادثه‌ساز شده بودند که به علت ترک فعل از سوی دستگاه‌های متعهد در این خصوص پرونده قضایی تشکیل و مراتب در شعبه بازپرسی دادسرای عمومی و انقلاب اسفراین در حال رسیدگی است.
رئیس کل دادگستری خراسان شمالی با بیان اینکه با دستگاه‌های متولی این موضوع در سطح وزارتخانه در این خصوص مذاکره شده با تعیین ضرب‌الاجل زمانی یکماهه به مدیران کل استانی اعم از صمت و محیط‌زیست هشدار داده شده، تأکید کرده است: قبل از اینکه حوادث منجر به فوت در این معدن افزایش یابد، باید با برقراری تمهیدات لازم اقدامات بازدارنده و پیشگیرانه لازم را اعمال کنند.
واقع شدن این معدن در منطقه حفاظت شده زیست محیطی ساری‌گل، موجب شده تا سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی تاکنون در ثبت آن ناکام بماند ولی به‌تازگی وزارت صنعت، معدن و تجارت مجوز مطالعات و اکتشافات اولیه بر روی این منطقه معدنی را برای ایمیدور صادر کرده است.
سودجویی از معدنچیانی که در حد هزینه ایمنی معادن خرج ندارند
درست است که معادن غیرمجاز ذیل تعریف کارگاه نمی‌گنجند، اما همچنان جان آدمیزاد در این معادن درخطر است؛ این آدمیزادها نیز کارگرانی هستند که با اشتغالشان به کارهای غیرمجاز، سود سرمایه‌داران را تامین می‌کنند. سودهای هنگفت نصیب دلالان می‌کنند و خود به رقمی ناچیز راضی می‌شوند. این معدنچیان، حتی کمترین هزینه‌های تامین ایمنی کار را نیز برای دلالان و کارخانجات سرب و روی زنجان ندارند. حمل و نقل از این معادن به کارخانجات البته در بزرگراه‌ها و جلوی چشم‌ها صورت می‌گیرد.
یافتن دلالان از حدود اردیبهشت ماه که شورای تامین استان و دادگستری به آن ورود کرده است تا الان طول کشیده است و خبر خاصی از بازداشت آنها هنوز در دست نیست جز اینکه به گفته مسئولان «خریداران و دلالان که مردم را به برداشت غیرمجاز تحریک می‌کنند، شناسایی و لیست شده و نام آنان به مراجع ذیصلاح ارائه شده است.» مسئله اصلی‌تر اما مشکل اساسی همه کارگران معدن است که از ثروت هنگفتی که از دل زمین خارج می‌کنند، سهم اندکی دارند؛ در حد همان دستمزدهای معادل حداقل‌های تعیین شده توسط کمیته دستمزد شورای عالی کار. اما اسفراین معدنچیانی دارد که حتی در حد هزینه ایمنی برای سرمایه‌داران هم خرج ندارند. باید دید آیا منافع هنگفتی که در کار ارزان مردمان روستاهای اسفراین نهفته است، اجازه می‌دهد که دلالان و سودجویان واقعی از اموال عمومی و نیروی کار معدنچیان این منطقه به همین زودی مجازات شوند؟
گزارش: مریم وحیدیان
