ایلنا گزارش می‌دهد؛
"آموزش ضمن خدمت" هزینه اضافی یا سرمایه‌گذاری؟
به رغم اینکه بسیاری از مسئولان، نمایندگان مجلس، کارفرمایان و ... بر این نظر هستند که نیروی کار در ایران مهارت‌های لازم را ندارند، آموزش‌های ضمن خدمت در کشور ما یا اصلا وجود ندارد یا صوری است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، تغییر در فناوری، دانش، تجهیزات، مهارت‌ها و ... آنقدر شدید است که برخی وقتی می‌خواهند برای یک دوره کوتاه از محیط کار خارج شده و برای مثال یک ماه یا یک سال استراحت کنند، نگران این هستند که در بازگشت با دنیایی رو‌به‌رو شوند که اصلا آن را نمی‌شناسند.
بعد از جنگ جهانی دوم و زمانی که کشور‌هایی مانند انگلیس و فرانسه برای بازسازی کشور خود و حرکت به سمت توسعه ملی، برنامه‌های مدونی در زمینه آموزش شاغلان تهیه کردند، شرایط به گونه‌ای نبود که افراد هر ماه و هر سال نیازمند آموزش باشند. حالا شرایط چه در مورد کار‌های فنی و چه در مورد کار‌های خدماتی تغییر کرده است و اگر فردی به‌روز نباشد، در معرض تعدیل قرار گرفته و ممکن است کار خود را از دست بدهد.
آموزش ضمن خدمت همانطور که از عنوانش پیداست به آن دسته از آموزش‌هایی اطلاق می‌شود که افراد شاغل فرامی‌گیرند. این آموزش‌ها شامل طیف وسیعی از موضوعات مانند آموزش‌های تخصصی و فنی و همچنین آموزش‌های عمومی مانند ایمنی و بهداشت در محیط کار می‌شود. در دهه‌های اخیر آموزش‌های زیست محیطی و آموزش‌هایی در ارتباط با سلامت روانی و اجتماعی نیز به آموزش‌های ضمن خدمت اضافه شده است، همانطور که در ایران شاهد برگزاری کلاس‌های آموزش‌های ضمن خدمت با موضوعات مختلف هستیم.
اینجا آموزشگاه نیست!
جست‌و‌جوی تعبیر آموزش ضمن خدمت در موتور‌های جست‌و‌جوگر اینترنت ما را به نتایج جالبی می‌رساند. از اولین نتایجی که در این جست‌و‌جو حاصل می‌شود سوالات آموزش ضمن خدمت است، یعنی اینکه در مورد بسیاری از مشاغل که عمدتا دولتی هستند کلاس‌های آموزش ضمن خدمت برگزار، امتحان گرفته شده و اینطور ارزیابی صورت می‌گیرد. اینکه ما مثل کنکور، آموزش رانندگی و ... برای آموزش ضمن خدمت هم امتحان داریم و سوالات آن هم در اینترنت در دسترس است، موضوع جالبی است. در واقع وجود سوالات و جواب‌های آموزش‌های ضمن خدمت نشان دهنده صوری بودن این آموزش‌ها در برخی از سازمان‌های دولتی است، حال آنکه اساسا بیش از همه این سازمان‌های دولتی هستند که همچنان آموزش ضمن خدمت می‌دهند، وگرنه خصوصی‌ها علاقه چندانی به ارائه چنین آموزش‌هایی ندارند.
برخی کارفرمایان با خود می‌گویند این هزینه اضافه است که من کار را تعطیل کرده و کلاس آموزشی بگذارم، این در حالی است که چنین ذهنیتی کاملا اشتباه است. هدف؛ افزایش بهره‌وری است و یک کارفرما هم باید تلاش کند بهره‌وری افزایش یابد.
در قانون کار تاکید شده که آموزش ضمن خدمت که در راستای آماده‌سازی نیروی کار و آموزش مهارت‌های جدید ضروری است، باید جزء ساعات کار محسوب شده و به این ترتیب اگر کارکنان یک بنگاه خارج از ساعات کار مجبور به آموزش شوند، باید به آنها حقوق پرداخت شود. این موضوع خود یکی از دلایلی است که باعث می‌شود کارفرمایان در بخش خصوصی علاقه چندانی به ارائه چنین آموزش‌هایی نشان ندهند، اما دلیل اصلی اینکه می‌بینیم بسیاری از بنگاه‌های خصوصی چندان رغبتی به این کار ندارند، ثابت نبودن شرایط کار و تداوم نداشتن کار کارکنان است.
یکی از اصلی‌ترین مشکلاتی که بازار کار ایران با آن رو به‌روست نبود ثبات شغلی و ریزش مشاغل است. اظهارات فعالان صنفی کارگری نشان دهنده این است که بیش از ۹۰ درصد شاغلان ایرانی قرارداد موقت دارند و قرارداد تعداد قابل توجهی از این ۹۰ درصد، سفید امضاست. بر هیچ کس پوشیده نیست که ثبات شغلی و ماندگاری فرد در یک فرصت شغلی در ایران بسیار پایین است. نتایج بررسی‌های میدانی در سال ۱۳۹۶ نشان می‌دهد که طول مدت اشتغال در شغل اصلی برای بیش از ۱۲ میلیون نفر از شاغلان ایرانی ۱۰ سال و فقط برای ۱.۸ میلیون نفر بیش از ۳۰ سال بوده است. چنین شرایطی باعث می‌شود کارفرمایان آموزش دادن به نیروی کار خود را بیهوده بپندارند. در واقع آنها اینطور فکر می‌کنند که من قرار است هزینه کنم و نیروی کار را آموزش بدهم، اما این فرد سال آینده از اینجا می‌رود و استفاده آنچه را من به او آموزش داده‌ام، یک کارفرمای دیگر می‌برد. البته نباید غافل از این ماند که این خود کارفرمایان هستند که اغلب ناامنی شغلی را رقم زده‌اند؛ اتفاقی که هم به دنبال نوسانات اقتصادی رخ می‌دهد و هم به دلیل سوءتعبیر از قانون و اجرا نشدن درست آن. در چنین شرایطی رویه برخی از کارفرمایان اینطور شده که وقت استخدام، نیرویی آموزش دیده و کاملا ماهر استخدام می‌کنند و به او هم می‌گویند که اینجا آموزشگاه نیست و اگر خودش را به‌روز نکند، ممکن است تعدیل شود و جای او را نیروی تازه نفسی بگیرد که کاملا به‌روز است و دانش و مهارتش حداقل تا مدتی به کار می‌آید.
آموزش ضمن خدمت بهره‌وری را افزایش می‌دهد
هادی ساداتی ( فعال صنفی کارگری و کارشناس روابط کار) در گفتگو با خبرنگار ایلنا، با بیان اینکه آموزش ضمن خدمت بسته‌ای است که برای به‌روز رسانی اطلاعات و مهارت نیروی کار تدوین می‌شود، عنوان می‌کند: آموزش ضمن خدمت نیاز ضروری نیروی کار و بازار کار ایران است. ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که تغییرات در آن سرعت زیادی دارد و هر روز چیزی جدید می‌آید و باید آموزش داده شود.
او ادامه می‌دهد: شاهد هستیم که در ادارات و سازمان‌های دولتی آموزش ضمن خدمت وجود دارد و در زمینه‌های مختلف کلاس‌هایی در این زمینه برگزار می‌شود، اما در بخش خصوصی بنا به دلایلی چندان به چنین آموزش‌هایی توجه نمی‌شود.
این کارشناس روابط کار با بیان اینکه حداقل دو کارویژه ایمن‌سازی محیط کار و افزایش بهره‌وری در ارتباط با آموزش ضمن خدمت قابل پیگیری است، می‌گوید: فلسفه اینکه کارفرمایان به نیرو‌های خود آموزش می‌دهند این است که از طرفی در بعد ایمنی کار جلو حوادث را بگیرند و از طرف دیگر با افزایش دانش، اطلاعات و مهارت آنها بهره‌وری را افزایش دهند.
به گفته او، اینکه ساعات آموزش ضمن خدمت باید جزء ساعات کاری حساب شده و حقوقی برای افراد به دلیل شرکت در کلاس‌های آموزشی در نظر گرفته شود، می‌تواند یکی از دلایل بی‌رغبتی برخی کارفرمایان به ارائه چنین آموزش‌هایی باشد.
ساداتی ادامه می‌دهد: برخی کارفرمایان با خود می‌گویند این هزینه اضافه است که من کار را تعطیل کرده و کلاس آموزشی بگذارم، این در حالی است که چنین ذهنیتی کاملا اشتباه است. هدف افزایش بهره‌وری است و یک کارفرما هم باید تلاش کند بهره‌وری افزایش یابد. حال در نظر بگیرید که کارگری آموزش ندیده پشت دستگاه برود. او ممکن است محصولی ناقص و مشکل‌دار تولید کند یا در زمان بیشتری کاری را انجام دهد. اگر آموزش دیده باشد کیفیت و سرعت کارش بالاست. در واقع وقتی کارگر آموزش نمی‌بیند با انجام نادرست کار هزینه‌ای می‌تراشد که بسیار بیشتر از هزینه آموزش اوست.
او درباره اینکه بی‌ثباتی در حوزه کار تا چه حد در بی‌رغبتی برای ارائه آموزش‌های ضمن خدمت دخیل است، عنوان می‌کند: همه می‌دانیم که امنیت شغلی در ایران پایین است. دلایل این موضوع هم روشن است و بار‌ها درباره آن بحث شده است. این واقعیت دارد که برخی کارفرمایان از این شرایط استفاده می‌کنند و با اهرم تعدیل نیرو و جایگزین کردن افراد با همدیگر تلاش می‌کنند کسانی را به استخدام دربیاورند که جایی دیگر آموزش دیده‌اند و لازم نیست آنها را آموزش داد.
در قانون کار تاکید شده که آموزش ضمن خدمت که در راستای آماده‌سازی نیروی کار و آموزش مهارت‌های جدید ضروری است، باید جزء ساعات کار محسوب شده و به این ترتیب اگر کارکنان یک بنگاه خارج از ساعات کار مجبور به آموزش شوند، باید به آنها حقوق پرداخت شود.
این فعال کارگری ادامه می‌دهد: با این همه موضوع را باید در بعدی دیگر هم بررسی کرد. واقعیت این است که باید تثبیت اقتصادی داشته باشیم تا تثبیت شغلی وجود داشته باشد. اینکه کارفرمایان دست به تعدیل نیرو می‌زنند به دلیل شرایط بد اقتصادی و نوساناتی است که در بازار مواد اولیه و همچنی فروش محصول به وجود می‌آید. اگر شرایط بهبود یابد، خود به خود امنیت شغلی هم افزایش پیدا می‌کند و مسلم است کارفرمایی که مد نظرش این است که یک نفر را برای مدتی طولانی به کار بگیرد، آموزش هم به او می‌دهد.
دومینوی مشکلات بازار کار
مشکلات بازار کار یکی دو تا نیست، اما موضوع مهمی که وجود دارد و در بسیاری موارد در برنامه‌ریزی‌ها مغفول می‌ماند این است که مشکلات زنجیره‌ای به هم پیوسته‌اند و به عبارت روشن‌تر یک مشکل می‌تواند به مشکلات دیگر دامن بزند.
آموزش ضمن خدمت موضوعی است که با آغاز عصر صنعتی مورد توجه قرار گرفت، اما این آموزش‌ها به شکل امروزی‌اش بیشتر در نیمه دوم قرن بیستم در دستور کار دولت‌ها قرار گرفتند. همانطور که عنوان شد آموزش ضمن خدمت به عنوان قسمتی از برنامه توسعه ملی در کشور‌هایی مانند انگلیس و فرانسه ارائه شد. این نشان می‌دهد که به‌روز کردن نیروی کار ارتباط مستقیمی با توسعه یافتگی دارد. در سال‌های اخیر همواره شاهد این بوده‌ایم که مسئولان ضمن اظهارنظراتی که می‌کنند به توسعه نیز اشاره دارند. اینکه ما برنامه‌های پنج ساله توسعه داریم، یعنی خود را کشوری نیازمند توسعه می‌دانیم، اما در همین حال به اصل بنیادین توسعه یعنی مهارت آموزی به نیروی کار بی‌توجه هستیم. مهارت‌آموزی هم وظیفه نهاد‌های علمی و دانشگاهی است و هم خود کارگاه‌ها و بنگاه‌های اقتصادی لازم است با ارائه آموزش‌هایی نیروی انسانی خود را به وز کنند. مشکلاتی مانند آموزش‌های ضمن خدمت صوری، این رویکرد که آموزش ضمن خدمت هزینه اضافی است و همچنین بی‌ثباتی بازار کار باعث شده آموزش‌های ضمن خدمت مغفول بمانند. ذیل برنامه‌های توسعه لازم است توجه ویژه‌ای به این مهم شود و حتی می‌توان در این راستا حمایت‌هایی از کارفرمایان انجام داد.
