یک فعال در حوزه سمن‌ها و خیریه‌ها در گفتگو با ایلنا:
عدم توجه به مزد کارکنان اعتبار خیریه‌ها را زیرسوال برده/ وجود فرار مالیاتی، پول‌شویی و فساد در سمن‌ها صحت دارد
رضا درمان گفت: بخش خصوصی با ابزار پرداخت مزد افراد حرفه‌ای را جمع می‌کند و وقتی نیروهای خوب شرکت‌های خصوصی که مدیران آن اعضای هیات مدیره خیریه‌ها هستند، اجازه استفاده از کارمند ماهر یا نیروی خوب را بیرون شرکت‌شان را نمی‌دهند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، در سال‌های اخیر نقش خیریه‌ها و سمن‌ها و موسسات مردم نهاد عام المنفعه و رشد آنها در امور مختلف بیشتر شده است. در این میان برخی دولت‌ها نسبت به دیگر مجموعه‌های دولتی اقبال بیشتری به استفاده از ظرفیت خیریه‌ها و سمن‌ها دارند. دولت چهاردهم نیز یکی از این دولت‌هاست؛ با این وجود مدیران این مجموعه‌ها، از دید منفی دستگاه‌های دولتی به این مجموعه‌ها ناراضی هستند. اما نگاه منفی در بخشی از دولت به سمن‌ها و موسسات خیریه، محدود به دولت نیست بلکه بخشی از جامعه و مردم نیز نگاهی منفی به این موضوع پیدا کرده‌اند که بیشتر ریشه در حواشی مسایل مالی و اقتصادی دارد.
از یکسو بعضا سمن‌ها و خیریه‌ها در زمان استفاده از ظرفیت نیروی انسانی و استخدام نیرو، حقوق این افراد را به صورت تمام و کمال پرداخت نمی‌کنند و همین امر موجبات نارضایتی کارکنان آنها را فراهم کرده است؛ از سوی دیگر، این خیریه‌ها؛ امکانات، رانت‌ها، فرصت‌های مالیاتی و.... به صاحبان آنها ارزانی داشته و جامعه شاهد بزرگ شدن سهم قدرت عده‌ای در پوشش این موسسات بوده‌اند.
البته اصل این موضوع که چرا دولت‌ها درحال برون‌سپاری بخشی از وظایف خود به سمن‌ها و موسسات خیریه هستند، انتقادی‌ست که از سوی جامعه کارگری و بازنشستگی کشور مطرح می‌شود؛ نقدی که از این منظر به سیاست برخی دولت‌ها وارد می‌شود که چرا از طریق ابزارهای رسمی اقتصادی و سیاستی اقدامی صورت نمی‌گیرد که لازم نباشد عوارض و آسیب‌های اجتماعی آن از طریق خیریه رفع شود؟ اما صرف‌نظر از این پرسش بنیادین، خود کارکرد خیریه‌ها و سمن‌ها در سال‌های اخیر نیاز به بازنگری داشته است.
رضا درمان (پژوهشگر و فعال حوزه خیریه‌ها و مدیرعامل مؤسسه ابتکار) در رابطه با این نگرش منفی جامعه به سمن‌ها و خیریه‌ها با انتقاد از برخی سوءرفتارها در این موسسات اظهار کرد: بحث عدم پرداخت حقوق و دستمزد به نیروهایی که برای سمن‌ها و خیریه‌ها کار می‌کنند، وجود دارد و این یک نقطه ضعف از سمت آن‌هاست. البته این ضعف در تعریف ماموریت سمن‌ها و خیریه‌ها وجود دارد؛ زیرا بسیاری از آنها فکر می‌کنند چون یک مجموعه عام‌المنفعه و خیریه هستند، پس همه افرادی که با موسسه خیریه کار می‌کنند نیز باید به صورت عام‌المنفعه و خیر کار کنند. این ذهنیت اشتباه است. در واقع در این سال‌ها، این ذهنیت که به خاطر کار خیر، مزد و حقوق در خیریه و سمن اهمیت ندارد، اعتبار ما را تضعیف کرده است.
وی افزود: در میان بسیاری از مدیران سمن‌ها و خیریه‌ها این ذهنیت وجود دارد که چون ما در حال انجام کار خیریه‌ای هستیم، باید افرادی که با ما کار می‌کنند از اینکه درحال انجام کار خیر هستند، خوشحال باشند و برای آنها نباید مهم باشد که چقدر و به چه میزان و به چه شکل و با چه فاصله زمانی حقوق و مزد خود را بابت تسهیل در ایجاد یک خدمت در سمن‌ها دریافت می‌کنند! این یک نقطه ضعف جدی سمن‌هاست و نه تنها به نیرویی که برای خیریه برای امرار معاش با قول قبلی دریافت حقوق خدمتی ارائه داده آسیب می‌زند، بلکه رفته رفته باعث آسیب به اعتبار سمن‌ها و خیریه‌ها شده و حتی کیفیت کار آنها را نیز کاهش داده است. مثلا وقتی من بخواهم یک کارمند یا مدیر درجه یک در سمن را بیابم، آخرین انتخاب یک نیروی خوب این است که من را به‌عنوان سمن و خیریه انتخاب کند.
درمان تاکید کرد: بخش قابل ملاحظه‌ای از نیروهایی که می‌توانند سمن‌ها و خیریه‌ها را پیش ببرند، وارد این حوزه نمی‌شوند و علت آن همین وجهه‌ای است که بخش قابل توجهی از مدیران سمن‌ها در زمینه حقوق و دستمزد نیروهایشان ایجاد کردند. بسیاری از این نیروها به‌عنوان کارمند یا مدیر وقتی جایی برای کار پیدا نمی‌کنند به سمن‌ها و خیریه‌ها نگاه می‌کنند و همواره در حین کار مترصد یافتن فرصت شغلی دیگری هستند تا از سمن خارج شوند؛ این ذهنیت وجود دارد که خیریه و سمن یا مزد نمی‌دهد، یا به اندازه عرف یک کارگر یا کارمند نمی‌دهد و علاوه بر بیمه و مزایای نپرداخته شده، به موقع نیز پرداختی نمی‌کند.
این فعال اجتماعی تصریح کرد: این یک ضعف برای سمن و خیریه محسوب می‌شود و کلاه گشادی است که بخش خصوصی بر سر بخش عام المنفعه اقتصاد ایران گذاشته. بخش خصوصی با ابزار پرداخت مزد افراد حرفه‌ای را جمع می‌کند و وقتی نیروهای خوب شرکت‌های خصوصی که مدیران آن گاهی اعضای هیات مدیره‌های سمن‌ها و خیریه‌ها هستند، اجازه استفاده از مدیر قوی، کارمند ماهر یا نیروی خوب را از بیرون شرکت و در سمن‌هایی که خودشان در آن فعال هستند را نمی‌دهند(!)، این یک چرخه‌ی باطلی است که در سمن‌ها ایجاد شده و بنده و برخی دیگر از همکارانم سال‌هاست که بخاطر این موضوع با برخی دوستان همراه‌مان در حوزه سمن‌ها و خیریه‌ها مسئله داریم. خیریه‌ها و سمن‌ها باید حقوق بدهند و حقوق و مزد خوب هم بدهند. انتخاب اول بسیاری از افراد برای اشتغال اصلا باید سمن‌ها باشد و وضعیت فعلی که برند خیرین و مدیران سمن را خراب کرده، باید اصلاح شود.
وی در رابطه با جذب نیرو در مجموعه‌های خیریه و سمن‌ها اظهار کرد: دانشجویان و دانش آموختگان حوزه‌های نزدیک به سمن‌ها و خیریه‌ها از طریق کاریابی‌های اینترنتی که حالت استارت آپی دارند و حتی کاریابی‌های اختصاصی که حالت شبکه ملی دارند، می‌توانند شرایطی را رقم بزنند که رزومه‌های حوزه کار در سمن‌ها و خیریه‌ها یا پژوهش‌های مرتبط قابل جمع آوری شده و فضایی برای کاریابی سمن‌ها نیز فراهم آید. اگر سازمان‌های مردم نهاد ما به این نقطه از نظر فکری برسند که مقوله دانش ابزار نجات آن‌هاست و از مسیر دانایی می‌توانند توانمند شده و خدمات بهتری را ارائه دهند، ما بسیاری از این مسائل را نخواهیم داشت.
مدیرعامل موسسه ابتکار خاطرنشان کرد: مدیر سمن و خیریه ما باید به این ذهنیت برسد که یک دانشجو یا دانش آموخته نخبه در این حوزه را تا زمانی که دانش وی کهنه نشده به کار بگیرد و مزد و حقوق خوب بدهد تا برای وی ارزش ایجاد کند؛ ارزش در حوزه کاری ما زمانی ایجاد می‌شود که امکان خدمت‌رسانی موسسه خیریه یا سمن با منابع متعارف چند برابر شود. یعنی کاری که به شکل غیرتخصصی و اشتباه با ۱۰ میلیون تومان به میزان ۱۰ میلیون تومان ارزش و اثر ایجاد می‌کند، با حضور نیروی کاربلد می‌تواند به اندازه ۵۰ میلیون تومان اثربخشی ایجاد کند. ممکن است خیریه به آن نیرو ۱۰ میلیون تومان بدهد ولی به اندازه ۳۰ میلیون تومان بیشتر سرویس اثربخش در جامعه ایجاد کرده است. ما باید چنین ذهنیتی را در مورد نیروی کار خیریه‌ها و سمن‌ها در میان مدیران جا بیندازیم.
درمان با اشاره به بی‌اعتمادی برخی خیرین مستقل به خیریه‌ها و وارد کردن مبالغ در حوزه کارهای عمرانی مثل مدرسه‌سازی گفت: یکی از مشکلات ما در حوزه خیریه‌های آموزش این است که همه به دنبال مدرسه‌سازی هستند و هزینه‌های مدرسه که موضوع بسیار مهمی است، اصلا مورد استقبال قرار نمی‌گیرد و در این زمینه مشکل جدی داریم. علت این است که یک خیر یا سرمایه‌گذار در حوزه خیریه، آجرها و دیوارهای ملموس یک مدرسه یا بیمارستان را می‌بیند و متوجه است که چه میزان خرج کرده و پیشرفت کرده است؛ ولی در حوزه نرم افزاری و خدمات درون محیط مدرسه ابزار ملموسی برای سنجش اثربخشی هزینه‌ای که کرده ندارد. اما تقویت معلمان، بهبود امکانات آموزشی و ساعات اضافی فوق العاده آموزش یا برخی خدمات نرم افزاری دیگر به دانش آموز محروم را درک نمی‌کند. یکی از دلایلش عدم گزارش درست و تهیه آمار است که با حضور نیروی متخصص مربوطه ممکن است. به همین دلیل است که بسیاری از خیرین در حوزه عمرانی و مدرسه‌سازی خرج می‌کنند و در دیگر حوزه‌ها پولی پرداخت نمی‌کنند.
زمانی که رقابت در خیریه‌ها وجود داشته باشد، این موضوعات به مرور رفع می‌شود. وگرنه موضوعاتی مثل پول‌شویی، فساد و فرار مالیاتی خارج از خیریه‌ها در شرکت‌های خصوصی و دولتی و تعاونی هم وجود دارد؛ اما چه چیزی باعث می‌شود که این الگوی تکرار شونده در سمن‌ها و خیریه‌ها تکثیر نشود؟ به نظرم باید شاخصی وجود داشته باشد که آنها را قابل سنجش کند.
وی تاکید کرد: این موضوع در مورد حقوق و دستمزد نیز وجود دارد؛ اگر ما به خیریه‌ها و سمن‌ها نتوانیم نشان دهیم که پرداخت حقوق خوب و گرفتن نیروی خوب چه اثری برای آنان و کارشان دارد، دچار همین چرخه ناقص فعلی خواهیم بود. ما نیازمند یک شیوه تدوین شده مستندکردن اثرگذاری اقدامات در خیریه‌ها و رزومه‌ها و گزارش‌های کاری داریم که این خودش یک حرفه و هنر است.
این فعال اجتماعی در حوزه سمن‌ها با اشاره به رانت‌های مالیاتی، شخصیتی و سوء استفاده از نام خیریه‌ها و سمن‌ها گفت: در فرهنگ ما و در تئوری هرم مازلو این مسئله مطرح می‌شود که برخی مشاغل به دلیل اینکه نام خاصی ندارند، یک خلاء وجودی و فردی را در فرد ایجاد می‌کنند که باعث می‌شود آن فرد برای پر کردن آن و ایجاد یک سرمایه فرهنگی و جایگاه اجتماعی برای خویش به سراغ سمن و خیریه برود. برخی مشاغل پردرآمد مانند واسطه‌گری و دلالی، صرافی، انبوه‌سازی مسکن و نمایشگاه‌داری خودرو از منظر درآمدی در ایران فوق العاده هستند. اما وقتی شاغلان این بخش‌ها به جایگاه وسط هرم می‌رسند و پس از مدتی درآمد بسیار زیاد کسب می‌کنند، سعی می‌کنند نیازهای دیگر خود را نیز پر کنند. به هرحال در جامعه ما لغت دلال، انبوه‌ساز و. . تا حدی ضدارزش فرهنگی تلقی می‌شود. این افراد برای آنکه از منظری دیگر به طبقات بالای هرم مازلو برسند نیازمند نوعی اعتبارسازی اجتماعی و فرهنگی هستند. این نردبان در بسیاری از موارد سمن‌ها و سازمان‌های مردم نهاد و خیریه‌ها هستند که چنین نقشی برای این افراد بازی می‌کنند.
مدیرعامل موسسه ابتکار افزود: بسیاری از این افراد می‌گویند که ما عضو هیات مدیره ده خیریه هستیم. در صورتی که آن خیریه‌ها از سر ناتوانی چنین افرادی را جذب می‌کنند و خودشان می‌دانند که با جذب برخی افراد باید به حال آن مجموعه‌ها تاسف خورد. این وضعیت تا زمانی ادامه دارد که میان خیریه‌ها رقابتی نباشد. زمانی که رقابت در خیریه‌ها وجود داشته باشد، این موضوعات به مرور رفع می‌شود. وگرنه موضوعاتی مثل پول‌شویی، فساد و فرار مالیاتی خارج از خیریه‌ها در شرکت‌های خصوصی و دولتی و تعاونی هم وجود دارد؛ اما چه چیزی باعث می‌شود که این الگوی تکرار شونده در سمن‌ها و خیریه‌ها تکثیر نشود؟ به نظرم باید شاخصی وجود داشته باشد که آنها را قابل سنجش کند.
رضا درمان تصریح کرد: رقابت شرکت‌های خصوصی از طریق پول و سنجش میزان سود انجام می‌شود. اما در سمن‌ها و خیریه‌ها چنین سازوکاری وجود ندارد. در چنین شرایطی سمن‌ها و خیریه‌ها نیز نباید به وسع خود قانع شوند و باید ابزاری برای سنجش کارآمدی‌شان داشته باشند و با آن ابزار می‌توان فهمید که کدام سمن و خیریه درگیر فساد و نشتی پول و فرار مالیاتی شرکت‌های پیرامونی و صوری بودن خیریه و سمن‌اش شده یا خیر! خیریه‌ها هم میزان اثرگذاری خود را باید بسنجند و نوعی اعتبارسنجی برای آنها ایجاد شود که همان نظام رتبه‌بندی سمن‌هاست؛ موضوعی که ما سال‌هاست به آن اشاره کردیم. با آن نظام رتبه‌بندی و ابزارهای اعتبارسنجی که در ایران هم‌اکنون نیز وجود دارد و فقط باید بکار گرفته شود، می‌توان فهمید وضعیت هر خیریه و سمن در چه شرایطی است. مثلا خیریه‌های گروه (آ) تشویق می‌شوند و خیریه‌های گروه (ث) که در شرایط بدی هستند می‌توانند شش ماه مهلت برای اصلاح خود بگیرند و در صورت عدم اصلاح باید منحل شوند تا بقیه آسیب نبینند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: موضوعاتی مثل فرار مالیاتی، استفاده از عنوان و پول‌شویی و فساد در سمن‌ها مطرح است که تا حدی صحت هم دارد، اما جدا از سایر بخش‌های اقتصادی کشور مثل بخش خصوصی و دولتی نیست و مانند بقیه بخش‌ها ما نیز می‌توانیم درگیر آن باشیم. ما در بعضی موارد مثل شرکت‌های تجاری و دولتی ترک فعل و سوءاستفاده که فساد محسوب نمی‌شوند هم داریم. برای جلوگیری از این آسیب‌ها نیازمند شاقول و خط کشی به نام اثربخشی اجتماعی هستیم که باید در جریان رتبه‌بندی سمن‌ها و خیریه‌ها ایجاد شود تا این آسیب‌ها در سمن‌ها تسری پیدا نکند. باید دولت در جای خود وظایف خودش را انجام دهد و سمن و خیریه هم سهم خودشان را به شکل سالم ایفا کنند.
