ایلنا گزارش می‌دهد؛
رهاسازی ولنگارانه‌ی قلب نساجی ایران/ اشتغال ۲ هزار کارگر در «تلارِ» قائمشهر، شدنی است؟
دولت‌های وقت با بی‌تدبیری مجموعه‌ی پرتوان نساجی مازنداران که زمانی کارگران مازندارانی و مهاجران سایر استان‌ها به صورت ۳ شیفت در آن کار می‌کردند را به ورشکستگی کشاندند و در شرایطی که نوسازی توان تولید را به صفر رسانده بودند، این مجموعه را به افرادی سپردند که از نساجی سررشته‌ای نداشتند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، کارخانه‌ای که ۹۱ سال پیش در شمال ایران افتتاح شد، نقطه اتصال مهم‌ترین برهه‌های تاریخ معاصر ایران است. کارخانه شماره ۱ «نساجی مازندران» از شروع «مدرنیزاسیون» در ایران، یعنی در زمان پهلوی اول با هدف جلوگیری از خام‌فروشی محصولاتی مانند پنبه و کنف، احداث شد. کارخانه شماره ۱ که امروز آن را با عنوان «نساجی قائمشهر» می‌شناسیم، سال‌ها به چیت‌سازی مشغول بود و پهلوی دوم که توسعه‌ی این کارخانه را هدف‌گذاری کرده بود، در سال ۱۳۳۶، کارخانه شماره ۲ را افتتاح کرد. این کارخانه از دهه ۷۰ به تدریج ویران شد و دیگر چیزی از تجهیزات آن باقی نمانده است.
یک سال پیش از انقلاب یعنی در سال ۵۶، کارخانه شماره ۳ که امروز آن را با عنوان عمومی «نساجی مازندران» یا عنوان محلی «نساجی تلار» می‌شناسیم، احداث شد. این کارخانه هم همانند دو واحد دیگر بر اثرعدم سرمایه‌گذاری، نابود شدن بخش تحقیق و توسعه، فقدان مدیریت نوآور، واگذاری به افرادی که فاقد صلاحیت اجرایی بودند، تحریم، نگاه دلال‌مابانه به زمین‌های کارخانه و تبدیل آنها به انبار شرکت‌های خودروسازی، رو به زوال گذاشت؛ بویژه اینکه مدیریت اجرایی کشور در دهه ۷۰ نگهداری واحدهای اقتصادی زیانده را معقولانه نمی‌دید و در پی جبران آثار زیاندهی این شرکت از طریق کاهش هزینه‌های مدیریتی و واگذاری آنها به بخش خصوصی بود.
این سیاست به رهاسازی ولنگارانه تعبیر شد؛ چراکه دولت‌های وقت با بی‌تدبیری مجموعه‌ی پرتوان نساجی مازنداران را که زمانی کارگران مازندارانی و مهاجران سایر استان‌ها به صورت ۳ شیفت در آن کار می‌کردند را به ورشکستگی کشاندند و در شرایطی که نوسازی توان تولید را به صفر رسانده بودند، این مجموعه را به افرادی سپردند که از نساجی سررشته‌ای نداشتند؛ افرادی که صرفا از عنوان «کارخانه‌دار» خوششان می‌آمد! دهه ۸۰ اوج دوران تبدیل شدن محیط نساجی مازنداران به مخروبه‌ی صنعتی بود.
این وضعیت تا اواسط دهه ۹۰ هم ادامه داشت. افرادی که در آن زمان از کارخانه‌های ۱ تا ۳ بازدید داشتند روایت می‌کنند که خزه به جان تجهیزات کارخانه‌ها افتاده بود و در و ستون‌های سوله‌ها کنده شده بودند تا برای پرداخت معوقات کارگران به فروش برسند. اوضاع آن قدر بد بود که عده‌ای نساجی مازنداران را به ساختمان‌هایی که در دوران جنگ ۸ ساله با موشک هدف‌گیری شده بودند، تشبیه می‌کردند؛ البته مجموعه شماره ۲ (نساجی طبرستان) و واحد گونی بافی از زیر بار بحران خارج نشدند و به کل، نابود شدند اما نساجی شماره ۱ و نساجی شماره ۳ در سال‌های اخیر با هزار و یک مشکل سرپا شدند؛ البته همچنان با مشکل سرمایه‌گذاری و مالکیت مواجه هستند.
نساجی شماره ۱
شهرداری قائمشهر مهر ماه سال ۱۳۹۵ کارخانه نساجی شماره یک را از طریق مزایده صاحب شد؛ البته به این بهانه که زمین کارخانه باقی بماند و در صورت ورشکستگی به فضای مفرح برای شهروندان تبدیل شود و در ضمن مکان کارخانه با نوسازی تجهیزات و پرداخت بدهی‌ها تغییر کند. در واقع شهرداری قائمشهر می‌خواست که به جای فعالیت تولیدی، زمین کارخانه را نگه دارد و در کنار آن به کار نساجی هم بپردازد؛ انگار که ارزش زمین افزایش پیدا می‌کرد. به هر ترتیب این اتفاق رخ نداد و در حال حاضر شهرداری به عنوان مالک آن را اداره می‌کند.
با این حال نساجی شماره ۱ که زمانی ۲ هزار کارگر داشت امروز به دلیل جاری نشدن سرمایه‌گذاری و نوسازی همه جانبه و هماهنگ نشدن با نیاز روز بازار و متصل نشدن به بازار صادرات، با کمتر از ۲۵۰ کارگر کار می‌کند. نصرالله دریابیگی، دبیرخانه کارگر استان مازنداران معتقد است که برای بازگشت کامل این کارخانه به مدار اقتصاد و احیای گذشته،این کارخانه باید از کمک‌های دولت بهره‌مند شود؛ در حالی که به گفته‌ی وی، امروز، این کارخانه بدون اتکا به بودجه اداره می‌شود.
دریابیگی افزود: «نساجی مازندران زمانی در قالب این سه کارخانه کار تولید پارچه را انجام می‌داد؛ یعنی ریسندگی، بافندگی، رنگرزی و… را انجام می‌داد و محصول را به بازار می‌فرستاد. از تمام کشور برای خرید محصولات آن به مازنداران می‌آمدند. در واقع این مجموعه به اقتصاد مازنداران هویت می‌داد اما امروز استان مزیت اقتصادی خود را از دست داده است. هرچند وام‌هایی به صنایع استان پرداخت می‌شود تا آنها هم به سرنوشت نساجی شماره ۲ و گونی‌بافی دچار نشوند اما قلب نساجی ایران به سرمایه‌گذاری ملی نیاز دارد که مجموعه‌ای مانند شهرداری یک شهرستان، توان آن را ندارد. به همین دلیل اگر روزی قرار بر واگذاری مالکیت این کارخانه باشد، باید به مجموعه‌ای در حد «سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران» (ایدرو) واگذار شود. »
نساجی شماره ۳
مجموعه شماره ۳ نساجی مازنداران، پس از مدت‌ها، با سفر استانی رئیس وقت قوه قضاییه به سرخط خبرها آمد. «ابراهیم رئیسی»، در روز ۲۴ اسفند از این کارخانه بازدید کرد. وی در جریان بازدید خود با اشاره به واگذاری این کارخانه به فردی که نتوانست تعهداتش را در قبال آن انجام دهد، یادآور شد که قرار بود این فرد برای ۲ هزار نفر شغل ایجاد کند؛ البته رئیسی بر ابهام در مالکیت این شرکت صحه گذاشت و خطاب به اعضای هیات داوری سازمان خصوصی‌سازی، گفت: «ظرف دو ماه و نیم آینده هیئت داوری باید وضعیت این کارخانه را به لحاظ مالکیت مشخص کند و ما در این زمینه تاکیدات لازم را انجام داده‌ایم و مسئولان قضایی نیز پیگیری‌های مربوطه را در این خصوص انجام خواهند داد.»
با توجه به اینکه بیش از ۴ ماه از فرصتی که رئیسی به هیات داوری داده است، می‌گذرد اما به گفته دبیرخانه کارگر مازندران، اقدامی برای تعیین وضعیت مالکیت این شرکت انجام نشده است. دریابیگی در این مورد، افزود:«در حال حاضر نساجی شماره ۳ یا همان نساجی تلار با مدیرت آقای فرشباف به خوبی اداره می‌شود و تحولاتی در این شرکت رخ داده است اما به منظور اینکه این کارخانه با تمام ظرفیت خود کار کند و برای ۲ هزار کارگر شغل ایجاد کند، نیاز به حمایت‌های ویژه دارد؛ یا اینکه باید تکلیف مالکیت آن را روشن کنند؛ در حالی که می‌بینیم اقدامی انجام نشده است. خوشبختانه کارگران از حضور آقای فرشباف رضایت دارند و کارخانه مدتی است که رنگ و رو گرفته و بدهی‌های آن در حال پرداخت است اما کارخانه تلار تنها با ۳۰۰ کارگر کار می‌کند و با ۲ هزار کارگر خیلی فاصله دارد.»
وی برای نمونه به وامی که این شرکت در گذشته برای پرداخت معوقات کارگران خود دریافت کرده بود اشاره کرد: «باید در نظر داشت که حمایت اساسی از این کارخانه صورت نگرفته است که بخواهیم از مدیریت آن انتظار معجزه داشته باشیم. این شرکت در گذشته وامی برای پرداخت معوقات کارگران از بانک دریافت کرده بود که جریمه‌های بانکی بر آن قرار گرفت اما مدیریت جدید بدون دریافت هیچ کمکی مشغول پرداخت این بدهی شده است و بانک در همین شرایط هم جریمه‌هایش را نبخشید یا کسی وسط نیامد که پرداخت آن را تقبل کند. در نهایت مدیریت جدید شرکت ۳ ماهه ۵۰ درصد آن را از محل کارکرد مالی شرکت پرداخت کرد. به نظر می‌رسد که عده ای فکر می کنند، پس از سفر آقای رئیسی، تمام مشکلات نساجی شماره ۳ با تزریق منابع لازم برطرف شده است؛ در حالی که این کارخانه نیاز به حمایت دارد تا بتواند خطوط تولید خود را با ظرفیت لازم تجهیز و تکمیل کند.»
البته مسئله وامی که کارخانه شماره ۳ برای کارگران خود دریافت کرده بود، در هنگام حضور رئیس قوه قضاییه پیش کشیده شد که وی در پاسخ آن را از موضوعات مهم دانست و به گزارش رسانه‌ها، خطاب به کارگران این واحد تولیدی، گفت: «از استاندار مازندران خواسته‌ایم ظرف مدت کوتاهی با رایزنی و تعامل با بانک عامل، موضوع تعیین تکلیف وام کارگری مرتبط با نیروهای کارخانه نساجی قائمشهر را منطبق با مقررات و قوانین موجود برنامه ریزی کند تا مشکل کارگران حل شود.»
خوشبینی نسبت به احیای تلار
باید توجه داشت؛ مشکلات این شرکت قدیمی زمانی به معنای واقعی حل می‌شود که مجموعه مدیریتی واحدی در آن را شکل بگیرد تا بتواند مانند گذشته به یک قطب اقتصادی در استان تبدیل شود؛ هرچند تحقق این موضوع راحت نیست. در حال حاضر نساجی شماره ۳ بیشتر زیرذره بین قرار گرفته اما از احیای نساجی شماره ۲ و تعیین تکلیف نساجی شماره ۱ خبری نیست و به نظر هم نمی‌رسد که برنامه‌ای برای آنها وجود داشته باشد. تنها نساجی شماره ۳ آذر سال گذشته توانست از کمک «ستاد اجرایی فرمان امام» بهره‌مند شود. آن زمان ستاد اجرایی فرمان امام متعهد شد که سرمایه‌گذاری ۲۰ میلیارد تومانی در این کارخانه انجام دهد. بلافاصله پس از اعلام این خبر حسینقلی قوانلو، رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت مازندران، اعلام کرد که این کارخانه از بحران خارج شد و در مسیر احیا و رونق پا گذاشته است!
تکلیف نساجی ایران چه می‌شود؟
قوانلو حتی پا را فراتر گذاشت و گفت که با احیای این کارخانه نساجی و راه اندازی جدید خط تولید که در زمینه چاپ و رنگریزی است، ظرفیت اشتغال پایدار ۴۰۰ نفری در این مجموعه فراهم می‌شود با این حال گذشت زمان نشان داد که احیای ۱۰۰ درصدی این کارخانه به این زودی‌ها ممکن نمی‌شود و شرکت به سرمایه‌گذاری‌های درشت‌تری نیاز دارد؛ وانگهی کارخانه شماره ۳ زمانی هزار کارگر داشت اما امروز تعداد آنها به کمتر از یک سوم رسیده است؛ البته باید در نظر داشت که صنعت نساجی ایران در سایه گران‌فروشی مواد پلیمری توسط پتروشیمی‌ها، افزایش قیمت مواد اولیه مانند پنبه به دلیل ناکافی بودن سطح تولید آن در داخل و کاهش سهم محصولات نساجی از سبد خرید خانوار به دلیل افت ارزش درآمدهای ثابت و همچنین واردات از چین به دلیل تبدیل شدن صنایع نساجی این کشور به بزرگترین تولیدکنندگان محصولات نساجی در جهان، در رکود عمیقی به سر می‌برد؛ رکودی که آثار آن باید با تنظیم‌گری دولت در سطح کلان و حمایت‌های چند لایه از طریق بانک‌ها و مشارکتِ سرمایه‌گذاران، تعدیل شود؛ در غیر این صورت صنعت نساجی ایران برای همیشه جمع می‌شود.
گزارش: پیام عابدی
