ایلنا گزارش می‌دهد؛
بی‌اعتنایی بخشنامه ۷۶ مستمریها به بازنشستگان مشاغل سخت/۳۰۰ هزار مستمری‌بگیر در انتظار رای وحدت رویه «دیوان عدالت اداری»
از ۲ تا ۳ ماه پیش گروهی از فعالان حقوق بازنشستگان تامین اجتماعی، از سازمان تامین اجتماعی به دیوان عدالت اداری شکایت کردند و خواهان حذف محاسبه مبلغ متناسب‌سازی بر اساس فرمول ۴ سیام شده‌اند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، قانون نامش را «اشتغال» می‌گذارد اما مقوله «کار» برای کارگران، جز «جان کندن» معنای دیگری را ندارد. ساده‌‌ترین تعریفی که یک کارگر در یک مکان عمومی یا خصوصی از کار ارائه می‌دهد، همین است البته عده‌ای هر تعریفی از کار که دارای معنایی منفی باشد را نفی و آن را امری «ضد فرهنگی» تلقی میکنند که به زعمشان جامعه را به سمت ضدِ فرهنگ «تن پروری» سوق می‌دهد. در واقع آنها می‌گویند فرهنگ عمومی نباید به تولیدِ کار از دل سرمایه پرخاش کند؛ چراکه بدیل آن نوعی فرومایگی اجتماعی و عقب ماندگی اقتصادی است. با این حال در سال‌های گذشته با پایین آمدن قدرت رقابت حقوق و دستمزد در برابر شاخص‌های موثر اقتصادی و یورش تورم به درآمدهای ثابت، رواج قراردادهای موقت و ریزش هیبت امنیت شغلی، افزایش سرعت پیشروی اقتصاد غیررسمی، هرز رفتن توان نیروی کار به دلیل بهره‌وری پایین سایر نهاده‌های تولید و افزایش شمار حوادث کار، عده بیشتری به این نتیجه رسیده‌اند که عرق ریختن در محیط کار و تولید، بهره‌کشی مدرن محسوب میشود.
برای کارگری که جامه‌ی بازنشستگی به تن کرده و برای سالها، رنج بهره کشی را با «گوشت و پوست و استخوان» تجربه کرده است، معنای جان کندن ملموس‌تر است. نظام اقتصادیِ شیره‌ی جان این کارگر بازنشسته را کشیده است. حالا او با دستمزدی کمتر از دوران کار که در ادبیات نظام تامین اجتماعی ایران «مستمری» نام دارد، زیست حقیرانه‌ای برای خود دست و پا کرده است. با این حال گروهی از همین بازنشستگان کارگری، که تعدادشان حدود ۳۰۰ هزار نفر است، به مراتب ناراضی‌تر هستند. این گروه را با نام بازنشستگان «مشاغل سخت و زیان آور» می‌شناسیم؛ بازنشستگانی که بنا به تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی در کارهایی مشغول بودند که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیراستاندارد بوده و در اثر اشتغالِ کارگر تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی (جسمی و روانی) در وی ایجاد میشود. قانون حتی به صراحت تاکید میکند که نتیجه کار در این نوع مشاغل «بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن است».
عوارض مشاغل سخت و زیان‌آور
البته قانون گذار در متن قانون تامین اجتماعی به عوارض اینگونه کارها اشاره نمیکند اما بر اساس نظر تخصصی اطبا و کارشناسان ایمنی و بهداشت کار، این عوارض شامل مرگ زودرس به دلیل سکته قلبی و اسنداد عروق مغز، سرطان‌های شغلی، بیماری‌های روانی و روانتنی، فرسودگی ستون فقراط و تخریب مفصل زانوها، ناشنوایی، نابینایی، آرتروزهای پیش رونده، پوکی نوع شدید استخوان، بیماری مزمن انسداد ریه معروف به COPD و ده‌ها نوع بیماری خونی، عروقی، مفصلی و استخوانی دیگر است. کارهای سخت و زیان‌آور مرگ تدریجی کارگر را در دوران بازنشستگی رقم می‌زنند. به گفته فعالان کارگری، کارگران شاغل در مشاغل سخت بویژه شغل‌های ماهیتا سخت، پس از بازنشستگی به طور متوسط ۱۰ تا ۱۵ سال بیشتر عمر نمی‌کنند. در نتیجه از دنیا خیری نمی‌بینند.
با این وجود هزار و یک شرط برای برای آنها می‌گذارند تا نتوانند به گونه‌ی شایسته‌‌ای از مزایای بازنشستگی بهره‌مند شوند؛ مزایایی که هزینه آن توسط خود آنها و کارگاه در قالب حق بیمه و بر اساس قانون تامین اجتماعی پرداخت شده است. این معضل رفاهی تا آنجا نشات می‌گیرد که بازنشستگان مشاغل سخت و زیان آور می‌گویند که محروم‌ترین گروهی هستند که «سازمان تامین اجتماعی» در حوزه مصارفِ صندوق بازنشستگی، برای خود تعریف کرده است.
مبنای محاسبه سوابق سخت و زیان‌آور
بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور بر اساس قانون مصوب سال ۱۳۶۷ مجلس شورای اسلامی به رسمیت شناخته شده است. این قانون به «قانون بازنشستگی پیش از موعد بیمه‌شدگان تامین اجتماعی» معروف است. بر اساس تبصره ۴ آن، «هنگام محاسبه مقرری سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان‌آور به ازاء هر سال معادل ۱.۵ سال سابقه پرداخت در قبال هر سال ۶ ماه ارفاق محاسبه وحداکثر مجموع مدت ارفاق مندرج در این تبصره، ده سال می‌باشد» البته بازنشستگی به ازای محاسبه ۱۰ سال سنوات یاد شده، به اجرای بند ۴ جزء (ب) تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی منوط شده است. بر این اساس کارفرمایان کارگران متقاضی بازنشستگی، باید ۴ درصد نرخ حق بیمه مقرر در این قانون را به صورت یکجا یا اقساطی به سازمان تامین اجتماعی پرداخت کنند. به بیان دیگر این گروه از کارگران، بر اساس قانون مجلس، ۱۰ یا ۵ سال کسری سابقه خود را به ازای پرداخت مبلغی از سوی کارفرمایان خود، خرید میکنند و این بابت منتی بر سر آنها قرار ندارد؛ هرچند مجلس نام سنوات خریداری شده را «سنوات ارفاقی» گذاشته است
با این حال بازنشستگان مشاغل سخت دریافتند که از زمان اجرای «متناسب‌سازی» در تامین اجتماعی که البته بازنشستگان کشوری، لشگری و صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر آن را با نام «همسان‌سازی» می‌شناسند، قانون بازنشستگی پیش از موعد مجلس برایشان دردسرساز شده است؛ چرا که سازمان تامین اجتماعی در محاسبه مبلغ متناسب‌سازی آنها به جای محاسبه ۲۰ سال یا ۲۵ سال سابقه بیمه‌پردازی در مشاغل سخت و زیان‌آور، صرفا «سنوات ارفاقی» را محاسبه کرده است؛ یعنی ۱۰ سال یا ۵ سالی که از بابت لحاظ کردن آنها در سوابق بیمه‌ای، حق بیمه ۴ درصدی دریافت کرده است. بر این اساس، سازمان، ۱۰ سال سابقه ارفاقی را ضرب در ۴ سیام کرده، و به طور متوسط مبلغی در حدود ۱۵ هزار تومان از بابت متناسب‌سازی در مرداد ماه ۹۹ به بازنشسته دارای ۱۰ سال سنوات ارفاقی پرداخت کرده است.
حواشی محاسبه مبلغ متناسب‌سازی
زمانی که مستمریها با متناسب‌سازی مرداد ماه پرداخت شد، تازه این گروه از بازشستگان دریافتند که چه کلاه گشادی بر سرشان رفته است. موج اعتراض‌ها به اقدام سازمان تامین اجتماعی قوت گرفت و سازمان ناچار شد، آن را مورد بازنگری قرار دهد. در نهایت پس از چند هفته کش و قوس و نشست و برو و بیا، سازمان تامین اجتماعی با کانون عالی بازنشستگان بر سر مبنا قراردادن فرمولی برای این گروه از بازنشستگان به توافق رسیدند، فرمولی که بر مبنای آن سنوات بیمه‌پردازی سختی و زیان‌آور افراد را ضرب در ۴ سیام میکنند و عدد به دست آمده را با جدولی که تعیین شده مطابقت می‌دهند. با این حال با پرداخت مبلغ مابه‌التفاوت متناسب‌سازی مرداد تا آذرماه بازنشستگان تامین اجتماعی مشخص شد، که رقمی که از این بابت به هر بازنشسته پرداخت شده است، به وصف خودشان «بسیارب سیار» ناچیز است.
در واقع از بابت ۵ ماه به هر یک از این ۳۰۰ هزار بازنشسته، مبالغی چون، ۴۰ هزار تومان، ۸۰ هزار تومان، ۱۰۰ هزار تومان، ۱۲۰ هزار تومان، ۱۸۰ هزار تومان، ۲۰۰ هزار تومان، ۲۲۰ هزار تومان پرداخت شده است. در نتیجه یک بازنشسته‌ی ۴۰ هزار تومانی، از بابت ۵ ماه به قرار ماهی ۸ هزار تومان دریافت کرده است. این در حالی است که یک بازنشسته کشوری حداقل‌بگیر در سال ۹۹ از بابت هر ماه اجرای همسان‌سازی به طور متوسط ۵۰۰ هزار تومان و هر بازنشسته تامین اجتماعی حداقل بگیر که بر اساس سوابق بیمه‌پردازی عادی و با ۳۰ سال سابقه بازنشسته شده است، به طور متوسط ۳۰۰ هزار تومان از بابت هر ماه اجرای متناسب‌سازی دریافت میکند.
در چنین شرایطی از ۲ تا ۳ ماه پیش گروهی از فعالان حقوق بازنشستگان تامین اجتماعی، از سازمان تامین اجتماعی به دیوان عدالت اداری شکایت کردند و خواهان حذف محاسبه مبلغ متناسب‌سازی بر اساس فرمول ۴ سیام شده‌اند. تاکنون بیش از ۶ شعبه دیوان عدالت اداری، به نفع «شکات» رای دادهاند اما هنوز رای وحدت رویه صادر نشده است؛ البته چند شعبه دیوان بر اساس لایحه دفاعیه ۳۸۸۴۰ تامین اجتماعی، به نفع سازمان رای دادهاند اما بیشتر شعب با انطباق شکلی مورد شکایت با بندهای ۱-۴-۶ از جزء (ب) تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی، به ضرر سازمان رای دادهاند. بر اساس نظر شکات، بخشنامه ۷۶ مستمریها در اجرای بند (ب) ماده ۱۲ قانون برنامه ششم توسعه، به بندهای ۱-۴-۶ از جزء (ب) تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی بی‌اعتنایی کرده و تاثیر سنوات ارفاقی در احتساب مزایای متناسب‌سازی حقوق مشولین مشاغل سخت و زیان آور را نفی کرده است.
استدلال سازمان تامین اجتماعی
در حالی که سازمان تامین اجتماعی استدلال میکند که ۴ درصد حق بیمه مربوط به سنوات ۲۰ سال متوالی و ۲۵ سال متناوب است و حق بیمه‌ای بابت سنوات ارفاقی اخذ نمی‌شود. به ادعای سازمان تامین اجتماعی احتساب سنوات ارفاقی مشاغل سخت و زیان‌آور مشابه با سنوات واقعی اشتغال در اعمال متناسب‌سازی حقوق «فاقد وجاهت قانونی» است؛ ادعایی که بیشتر شعب دیوان عدالت اداری به رسمیت نمی‌شناسند. بر این اساس، شکات استدلال میکنند که سازمان تامین اجتماعی از بابت سنوات ارفاقی ۴ درصد حق بیمه را اخذ میکند؛ شاهد مثالش هم بند ۱ جزء (ب) تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی است؛ آنجا که قانونگذار به صراحت اعلام میکند که هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در مشاغل سخت و زیان‌آور ۱.۵ سال محسوب میشود. در نتیجه قانونگذار از ۱۰ سال یا ۵ سال سنوات ارفاقی صحبت نمیکند و تنها بر محاسبه هر سال به عنوان ۱.۵ سال تاکید میکند و متن قانون ۴ درصد حق بیمه را مربوط به ۱۰ سال یا ۵ سال بیمه پردازی نمی‌داند و تنها تاکید دارد که کارفرمایان مشمولان این قانون باید این رقم را بپردازند تا آنها بازنشسته شوند.
در نتیجه فعالان حقوق بازنشستگان اعتقاد دارند که تمام سنوات بیمه‌پردازی بازنشستگان مشاغل سخت و زیان آور اعم از عادی یا سخت و زیان آور باید به صورت کامل ملاک قرار گیرد و سازمان نمی‌‌‌تواند با ملاک قراردادن تنها ۱۰ سال یا ۵ سال بیمه‌پردازی در مشاغل سخت یا مبنا قرارداد فرمول ۴ سیام، مبلغ متناسب‌سازی این گروه از بازنشستگان را مورد جرح و تعدیل قرار دهد تا از این بابت پول کمتری مصرف کند!
فرمول محاسبه مبلغ متناسب‌سازی
علی دهقان‌کیا، رئیس کانون بازنشستگان تامین اجتماعی شهرستان تهران، در مورد فرمول ۴ سیام و اعتراض‌های پیرامون آن به خبرنگار ایلنا، گفت: «سازمان تامین اجتماعی در مرداد ماه با مبنا قرار دادن ۱۰ سال سنوات ارفاقی و ضرب کردن آن در عدد ۴ و تقسیم آن بر عدد ۳۰، ۱۰ سال را برابر ۱.۵ سال در نظر گرفت و به طور متوسط ۱۵ هزار تومان از بابت متناسب سازی مرداد ماه به بازنشستگان مشاغل سخت و زیان آور پرداخت کرد اما خیلی زود اعتراض‌ها بالا گرفت و کانون عالی بازنشستگان با مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی وارد مذاکره شد و آقای سالاری پذیرفت که این شیوه محاسبه اصلاح شود. در گام بعد، به جای این فرمول، ۲۰ سال یا ۲۵ سال سابقه بیمه پردازی ملاک قرار گرفت و ضرب در ۴ تقسیم بر ۳۰ شد. برای نمونه فردی که ۲۵ سال سابقه دارد، به ازای این مدت بیمه‌پردازی در مشاغل سخت و زیان‌آور، برابر ۳.۱ سال سابقه دارد. حال این عدد به اضافه ۲۵ سال میشود که حاصلش، ۲۸.۱ است. طبق جدولی که تعریف شده، به ازای هر ۳ سال سابقه افزون بر این ۲۵ سال، سالی ۲۰ هزار تومان برای هر بازنشسته در نظر گرفته میشود. در نتیجه فردی که ۲۵ سال در مشاغل سخت بیمه‌پردازی دارد، به ازای آن ۳.۱ سال، سه ۲۰ هزار تومان (۶۰ هزار تومان) از بابت متناسب‌سازی دریافت میکند. ۱۹ هزار تومان هم از بابت تفاوت تطبیق دریافت میکند. در نتیجه از بابت این دو ردیف ۷۹ هزار تومان برای وی در نظر گرفته میشود البته عددی که از بابت متناسب‌سازی در مرداد ماه به هر بازنشسته مشاغل سخت و زیان‌آور پرداخت شد، از این عدد کم و به عنوان مابه‌التفاوت متناسب‌سازی مرداد تا آذر به حساب بازنشستگان واریز شد.»
وی افزود: «در نتیجه از دی ماه بازنشسته‌ای که مثلا قرار است ۷۹ هزار تومان دریافت کند، با همین رقم مواجه میشود؛ با این تفاوت که دیگر این رقم به تفکیک در فیش حقوقی بازنشستگان درج نمی‌شود و بر روی پایه مستمری آنها قرار می‌گیرد تا از سال آینده، هر میزان افزایش مستمری بر روی مجموع این موارد (مستمری، متناسب‌سازی، ضریب ترغیب، تفاوت تطبیق) اعمال شود که البته این عدد با هر میزان افزایشی که برروی مزایای جانبی قرار گیرد، جمع زده میشود البته بازنشستگان از سازمان تامین اجتماعی از بابت این شیوه محاسبه مبلغ متناسب‌سازی به دیوان عدالت اداری شکایت کرده‌اند؛ چند رای هم به نفع آنها صادر شده است. با توجه به اینکه وزیر رفاه وعده داده است که به شکایت بازنشستگان رسیدگی میکند، امیداویم که این موضوع ختم به خیر شود و بازنشستگان سخت و زیان‌آور هم بتوانند به خواسته خود دست یابند البته سازمان تامین اجتماعی هم اینگونه استدلال میکند که ۴ درصد حق بیمه‌ای که از بابت هر بازنشسته دریافت شده است، مربوط به سنوات ۲۰ سال متوالی و ۲۵ سال متناوب است و ارتباطی با بحث سنوات ارفاقی ندارد اما امیداوریم که این گروه از بازنشستگان بر اساس آرای دیوان عدالت اداری راضی نگه داشته شوند.»
انتظار برای پرداخت مابه التفاوت جدید
با توجه به اینکه بازنشستگان مشاغل سخت و زیان آور انتظار ۱۴۰۰ را می‌کشند و انتظار دارند که در سال آینده از بابت محاسبه مبلغ متناسب‌سازی رنج سال ۹۹ را به دوش نکشند، به گفته فعالان حقوق بازنشستگان، سازمان تامین اجتماعی باید دقت لازم را به خرج دهد البته در صورتی که دیوان عدالت اداری هر چه سریعتر در مورد نحوه محاسبه مبلغ متناسب سازی سال جاری، رای وحدت رویه صادر کند، می‌توان انتظار داشت که راه بر سازمان تامین اجتماعی بسته شود البته اگر رای وحدت رویه عطف به سابق صادر شود، از مرداد ماه ضمانت اجرا دارد و سازمان مجدد باید مبلغ متناسب‌سازی را مورد بازنگری قرار دهد و مابه‌التفاوت آن را پرداخت کند.
گزارش: پیام عابدی
