مثلثی به نام فعالیت، مالیات و مناطق آزاد

ایلنا، یکی از نکات حائز اهمیت در چارچوب مسائل مالیاتی، موضوع محل حصول درآمد است. این نکته در خصوص رابطه درآمد ناشی از فعالیت و مناطق آزاد نیز به مرزهای باریکی منتهی می‌شود که نگارنده در صدد است در این یادداشت به آن بپردازد.

در قانون مالیات‌های مستقیم کدام درآمدها مشمول مالیات می‌باشند؟ بندهای 5 گانه ماده 1 این قانون به این موضوع پرداخته که بطور خلاصه و ساده می‌توان گفت:

1 - هر نوع اموال یا املاک واقع در ایران مشمول مالیات مستقیم می‌باشند و ملاک شمول مالیات در این بند واقع بودن اموال یا املاک در ایران می‌باشد.

2 – اشخاص حقیقی که مقیم ایران باشند نسبت به هر نوع درآمدی باید مالیات بپردازند خواه در ایران حاصل شده باشد و خواه از خارج از ایران ملاک شمول مالیات در این بند نیز اقامت شخص حقیقی در ایران است .

3 – هر شخص حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران نسبت به درآمدهای حاصل از ایران باید مالیات بپردازد. که ملاک در این بند، ایرانی بودن و حصول از ایران قرار داده شده است.

4 – اما اشخاص حقوقی ایرانی بدون توجه به محل کسب درآمد و فعالیت نسبت به کلیه درآمدهای حاصل از داخل ایران و خارج از ایران باید مالیات بپردازند که در نتیجه اساسا محل اقامت آنها مورد توجه قانون گذار قرار نبوده است.

5 – و نهایتاً اشخاص غیرایرانی ( چه حقیقی و چه حقوقی ) صرفاً نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌کنند باید مالیات بپردازند که ملاک این بند نیز محدوده جغرافیایی ایران، فرض شده است.

همانگونه که ملاحظه شد ملاک شمول مالیات مستقیم بر درآمد در بند اول مقیم ایران بودن، در بند چهارم ایرانی بودن و در بند پنجم در داخل ایران تحصیل شدن است.

 می‌توان این گونه استنتاج نمود که با توجه به تفکیک‌های مطروحه، محل فعالیت و حصول درآمد ممکن است ملاک شمول مالیات باشد و ممکن است نباشد.  

حال با توجه به ملاک‌های برشمرده شده، ملاک تسری مالیات در مناطق آزاد و ملاک معافیت مالیاتی ( در حال حاضر منظور همان مالیات به نرخ صفر است ) در این مناطق چیست؟

در پاسخ باید گفت که در خصوص مالیات مستقیم در مناطق آزاد، ماده 13 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد حاکم است.

برای بررسی دقیق‌تر این ماده متن کامل آن‌را ذکر می‌کنم :

 ( اشخاص حقیقی و حقوقی که در منطقه به انواع فعالیت‌های اقتصادی اشتغال دارند، نسبت به هر نوع فعالیت اقتصادی در منطقه آزاد از تاریخ بهره برداری مندرج در مجوز به مدت بیست سال از پرداخت مالیات بر درآمد و دارایی موضوع قانون مالیات‌های مستقیم معاف خواهند بود و پس از انقضای بیست سال تابع مقررات مالیاتی خواهند بود که با پیشنهاد هیات وزیران به تصویب مجلس شورای اسلامی خواهد رسید.

با توجه به متن قانون فوق الذکر، ملاک این معافیت مالیاتی در مناطق آزاد نه نوع شخصیت مودی مالیاتی است اعم از حقیقی و حقوقی و نه نوع فعالیت، بلکه ملاک معافیت مالیاتی، اشتغال به فعالیت اقتصادی در محدوده جغرافیایی مناطق آزاد است که البته شرایط مقدماتی و قانونی آن رعایت شده باشد . بدیهی است که نوک پیکان این اشتغال به سمت فعال اقتصادی است به عبارت دیگر این فلش راهنما، به سمت مشتریان یا خریداران کالا یا خدمت از فعالان اقتصادی مربوطه نیست. لذا فعال اقتصادی با هر میزان فعالیت و به هر ترتیب، چه اینکه کالای آن در سرزمین اصلی مورد مصرف قرار گیرد و چه اینکه در محدوده جغرافیایی مناطق آزاد و چه در خارج از کشور مورد استفاده واقع شود، از حیث پرداخت مالیات مستقیم ، معاف است. شایان توجه اینکه از نقطه نظر مالیات بر ارزش افزوده و عوارض گمرکی در شرایط مشابهی قرار ندارند.

به دیگر سخن اگر یک فعال اقتصادی در محدوده منطقه آزاد مشغول به فعالیت باشد اما کالا یا خدمت ان توسط مشتریان و مصرف کنندگان در خارج از منطقه آزاد ، مورد بهره برداری قرار گیرد خللی در روند معافیت مالیاتی او نباید داشته باشد زیرا که ملاک مورد نظر قانون گذار در ماده 13 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد، صرفاً اشتغال به فعالیت در محدوده منطقه آزاد است. البته در این یادداشت به وضعیت حقوق و عوارض گمرکی به دلیل خروج کالا از محدوده منطقه آزاد نمی‌پردازم زیرا محور این یادداشت وضعیت مالیات مستقیم فعالان اقتصادی مشغول به فعالیت در محدوده منطقه آزاد است.

 فروش هر نوع کالا یا خدمت در منطقه آزاد صرف نظر از محل اقامت خریدار با رعایت سایر موازین حقوقی خاص مناطق آزاد، مشمول معافیت از مالیات بر درآمد و دارایی به مدت بیست سال است زیرا موضوع حائز اهمیت در مقررات،  تمرکز فعالیت در محدوده جغرافیایی مناطق آزاد است.

اباذر آذربون – کارشناس ارشد حقوقی دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد