از بررسی شیوه نشستن خواننده در کنار گروه تا یک راه مهم مقابله با تکرار در آوازخوانی

به گزارش ایلنا، شانزدهمین نشست آیین آواز سه‌شنبه شب در فرهنگسرای ارسباران برگزار شد.

در این برنامه که بیش از یک سال و نیم است توسط کانون موسیقی ارسباران ارائه می‌شود، میلاد کیایی آهنگساز و نوازنده قدیمی سنتور میهمان اصلی (استاد مدعو) این ماه بود و درباره «تلفیق شعر و موسیقی در آواز و فن بیان خوانندگی» صحبت کرد. او با برشمردن چهار عامل در این زمینه گفت: نخستین و مهمترین اصل در خوانندگی، انتخاب شعر است و اینکه خواننده باید دقیقاً بداند از کدام مقوله دارد در آوازش صحبت می‌کند. همچنین انتخاب دستگاه و آواز اجرایی نیز خیلی مهم است که مثلاً در ماهور بخوانیم یا آواز بیات اصفهان؟ دیگر عامل مهم این است که باید کلام شعر کاملاً مفهوم و واضح خوانده و بیان شود. سومین عامل مهم نیز درآمیختن درست و دقیق کلام با ملودی است و اینکه مثلاً میان یک کلمه بخصوص از شعر در زمان خواندن نباید به هیچ وجه وقفه و سکته ایجاد شود. چهارمین عامل نیز که شاید متفاوت از ای مقوله باشد اما در اجرا بسیار نقش ایفا می‌کند طریقه نشستن خواننده روی صحنه و احترام متقابل میان او و نوازندگان است که اثر مطلوبی بر اجرا می‌گذارد.

در دومین مبحث فنی و تئوریک این نشست که با عنوان «آشنایی‌زدایی در آواز» ارائه شد، علی شیرازی و جاوید عباسی فلاح (خواننده و پژوهشگر آواز) حاضر شدند. عباسی فلاح به عنوان توضیح اولیه در مورد «آشنا‌یی زدایی» و نخستین بازخوردهای تئوریک آن در هنر گفت: این اصطلاح را در آغاز ویکتور شکلوفسکی منتقد روسی و نماینده نخستین گروه از فرمالیست‌های روسیه به کار برد و اعتقاد داشت که اساساْ وظیفه هنر، ناآشنا کردن چیزها یا به عبارت دیگر پیچیده کردن چیزها و دور ساختن آنها ازحوزه عادت و روزمرگی است.» شیرازی هم پس از به دست دادن تعریف اولیه موضوع بحث، به ضرورت ارائه قسمت‌های آشنایی‌زدایانه در آواز ایرانی پرداخت که شامل ساخت انواع جمله‌های تحریری غیرردیفی اما وابسته به ردیف آوازی به همراه نگرشی تازه بر عنصر حس و حال در آواز، تلفیق شعر و موسیقی و بقیه مؤلفه‌ها برای گریز از رکود و تکرار در تولید و عرضه آثار آوازی و نشان دادن آوازهای با اصالت ایرانی که هم اکنون بسیار کم‌رنگ شده است. وی سپس در تکمیل این بحث افزود: «مبنای ظهور پدیده‌ها در موسیقی، آشنایی‌زدایی است و شاید اولین کسی که در کشور ما از این مقوله صحبت کرده دکتر شفیعی کدکنی بوده که زمینه حرف‌هایش هم طبعاً شعر و ادبیات بوده است و ما هنوز از نظر تئوریک با ظرفیت‌های این بحث در موسیقی ایرانی ناآشنا هستیم. البته به نظرم آشنایی زدایی خودش یک نوع آشناسازی است به این صورت که چیزی کشف شده اما کمتر فرصت ظهور پیدا کرده یا اصلاً فرصتش را نیافته و به همین دلیل در معرض ارائه عمومی قرار نگرفته است.

این خواننده و آوازپژوه در پاسخ به سؤال کارشناس مجری نشست مبنی بر اینکه چه چیزی بر افول آواز ایرانی تأثیر گذاشته است، گفت: در این چهار دهه عواملی چون بی عملی رسانه‌ها در مواجهه و بازتاب دادن به آواز و البته آموزش این هنر تأثیرات منفی خود را گذاشته‌اند. رسانه به این صورت که با ظهور رادیو و تلوزیون و ضبط کردن صدا و فیلم برداری اجراهای موسیقی، نقش اجراهای زنده و آوازخوانی‌ها که زمانی با زندگی ما عجین بودند در فضای جدید کمرنگ شده و آموزش آواز نیز به روز نشده و اثر منفی گذاشته است ولی در عین حال ما همیشه در حال آشنایی‌زدایی هستیم. در هنر هیچ پایانی وجود ندارد و بزرگترین مصداق‌های آشنا‌زدایی را می‌توان در شعرهای پارسی نیمایوشیج یافت که با وقوف بر شعر کلاسیک و کهن شعر نو را بنیادگذاری می‌کند.

وی افزود: آشنایی‌زدایی به معنای معیارزدایی نیست بلکه به معنای خلق معیارهای تازه است، در آواز ایرانی، مهمترین پایه ردیف است و قانون اساسی آواز ما هم "ردیف" آوازی ماست.

شیرازی ضمن بازخوانی درآمد همایون اثر استاد زنده‌یاد بدیع‌زاده آن را نمونه‌ای از ایجاز و اختصار در اجرای یک درآمد تحریری در کار این استاد برشمرد که ابتدا و در زمان خودش آشنایی‌زدایی به حساب می‌آمد و بعدها رواج لازم را پیدا کرد. جاوید عباسی فلاح نیز ضمن اجرای چند مثال آوازی در تکمیل این بحث کوشید.

سرانجام نوبت به اجرای چند آواز توسط خوانندگان دعوت شده به این نشست رسید. منصور رسولی با سه‌تار ادیب تیرانداز (در دستگاه همایون)، علیرضا گلبانگ با گروه همنوازان برومند شامل حمیدرضا برزویی (سنتور)، محمدیوسفی (نی)، هادی محمدی (سه تار) و کوروش حجازی (تمبک) در دستگاه شور، محمدهاشم احمدوند با سنتور میلاد کیایی (در دستگاه شور) و امیرعباس طغرایی نوجوان 17 ساله که خوانندگی و تارنوازی‌اش به صورت همزمان و انفرادی در دستگاه همایون تشویق ممتد حاضران در ارسباران را رقم زد.

 در فواصل مختلف برنامه نیز علیرضا معینی مجری خوش‌صدای تلویزیون و رادیو با صدای گرمش اشعاری را دکلمه می‌کرد و حاضران را به وجد می‌آورد. وی در پایان اعلام کرد که هفدهمین نشست آیین آواز از ساعت 18 سه‌شنبه 19 دی در فرهنگسرای ارسباران برگزار خواهد شد.