در نشست مطبوعاتی ۷۵مین سالگرد مهاجرت آوارگان لهستانی به ایران مطرح شد؛
حضور لهستانی‌ها در ایران دوباره در حال کشف است/مؤسسه آدام میشکویچ قصد دارد از ملت ایران تجلیل کند
دولتشاهی گفت: فیلم «مرثیه‌ی گمشده» ساخته خسرو سینایی، اولین اعلام حضور لهستانی‌ها در ایران بود. من متأسفم که این فیلم هیچ وقت رسماً نشان داده نشد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، جلسه مطبوعاتی هفتاد و پنجمین سالگرد مهاجرت آوارگان لهستانی به ایران در بحبوبه‌ی جنگ دوم جهانی، در بنیاد لاجوردی با حضور پتریشیا اوزجان – کارولفسکا (کاردار سفارت لهستان)، محمدرضا کارگر (مدیر کل موزه‌های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری)، آنا دودا (نماینده مؤسسه آدام میشکوویچ)، علیرضا دولتشاهی (محقق و تاریخ‌دان) و خسرو سینایی (کارگردان سینما) صبح سه‌شنبه 11 مهر برگزار شد.
در ابتدای مراسم، پتریشیا اوزجان – کارولفسکا (کاردار سفارت لهستان) با اشاره به واقعه‌ی تاریخی مهاجرت لهستانی‌ها به ایران و نمایشگاه عکس لهستانی‌ها در کاخ‌سعدآباد و موزه‌ی هنرهای معاصر اصفهان گفت: این نمایشگاه درباره تاریخ 120 هزار شهروند لهستانی (چه نظامی و چه غیرنظامی) است که به طور معجزه آسایی 75 سال پیش وارد ایران شدند. آنها به ایران آمدند و از گرسنگی، کار اجباری در اردوگاه‌های شوروی سابق و بیم مرگ نجات یافتند. این مهاجرین، با ایرانی‌هایی مواجه شدند که با آنها رفتاری خوش قلبانه داشتند و این موضوع شرایط زندگی را برای آنها دلپذیر می‌کرد.
کاردار سفارت لهستان ادامه داد: بسیاری از این پناهجویان مریض بودند و به خاطر بیماری‌های مختلف جان خود را از دست دادند و در گورستان‌هایی در شهرهای مشهد، تهران، اهواز، بندرانزلی و ... دفن شدند. عده‌ای هم مداوا شدند و بهبود پیدا کردند. با اینکه تعداد کمی از آنها در ایران ماندگار شدند، مابقی که رفته بودند همیشه از ایران به نیکی یاد می‌کردند. این تجربه پایه و بنای روابط گسترده‌ای را بین لهستانی‌ها و ایران ایجاد کرد. برای مثال عده‌ای از لهستانی‌ها بعد از سال 1942 دست به تحقیقاتی نسبت به فرهنگ و میراث ایران زدند. آنها همیشه خاطرات خوبشان را از مردم ایران در خاطر دارند و به همین خاطر بود که در سال 2003 به کمک مردم زلزله‌زده بم شتافتند.
او گفت: ما به عنوان سفارت لهستان در ایران سعی می‌کنیم، همیشه آن خاطرات خوب را زنده نگه داریم و آن را پایه روابط لهستان و جمهوری اسلامی ایران قرار دهیم.
کارولفسکا درباره‌ی برنامه‌های پیش رو توضیح داد و گفت: نمایشگاه عکسی از پناهجویان لهستان در سعدآباد تهران، و موزه هنرهای معاصر اصفهان برپا خواهد شد و در 21 نوامبر در دانشگاه تهران کنفرانسی در همین رابطه برگزار می‌شود. اجراهای تئاتری نیز با شرکت هنرمندان جوان ایرانی در تهران و اصفهان از دیگر برنامه‌های ماست.
سپس محمدرضا کارگر (مدیرکل موزه‌های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و سرپرست مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد) به پیامدهای مثبت روابط بین ملت‌ها اشاره کرد و اظهار داشت: ارتباط ملت‌ها در سرنوشت هر جامعه‌ای تعیین کننده است. الان متأسفانه شاهد هستیم که این مدیران سیاسی هستند که روابط ملت‌ها را تعیین می‌کنند نه خود ملت‌ها. باید مردم هر جامعه‌ای، با هم در تعامل باشند و با روابطی که با هم برقرار می‌کنند موجب شوند تا سیاست‌مداران مناسبات خود را بر مبنای آن شکل دهند.
کارگر افزود: کشور ایران در طول تاریخ خود، از این گونه مهاجرت‌ها را زیاد به چشم خود دیده است. ما اکنون براساس آثاری که از دوران‌های مختلف باقی مانده، شاهدِ حضور فرهنگ‌های مختلف در فلات ایران هستیم و تنوع فرهنگی‌ای که امروزه در جامعه ایران وجود دارد معلولِ همین مهاجرت‌هاست.
او ادامه داد: حضور لهستانی‌ها در ایران در ادامه این قابلیتِ جامعه‌ی ایران شکل گرفته است و برای ما باعث خوشحالی است که پدران‌مان با مهاجرین رفتار پسندیده‌ای داشته‌اند و ما امروز از این موضوع سربلند هستیم. همیشه مهاجرین به دنبال جامعه‌ای هستند تا آ‌زادانه‌تر از سرزمین خودشان بتوانند فکر کنند و فعالیت داشته باشند. اگر ما می‌بینیم که ایران مکانی برای مهاجرین بوده، پس می‌توانیم از آن اینگونه برداشت کنیم که در ایران شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خوبی حاکم بوده است. من استنباطم این است که جامعه ایران امروز هم باید مقصد خوبی برای مهاجرین باشد و مأوای خوبی را برای مهاجرین مختلف در شرایط فعلی جهان فراهم کند. امیدوارم در آینده هم این قابلیت را در کشورمان را گسترش دهیم.
آنا دودا (نماینده مؤسسه آدام میشکویچ) درباره‌ی برنامه‌های این مؤسسه در ایران گفت: مؤسسه آدام میشکویچ قصد دارد از ملت ایران که در زمان جنگ جهانی دوم به ما لهستانی‌ها پناه دادند تجلیل کند. نمایشگاهی که قرار است در سعدآباد و موزه هنرهای معاصر اصفهان به نمایش درآید، میراث مهاجرین لهستان که در آتلیه ابوالقاسم جلا نگهداری می‌شد را نشان خواهد داد.
دودا ادامه داد: خانم پریسا دمندان (عکاس و تاریخ‌هنرشناس) وقتی که عکس‌های مهاجرین لهستانی را در آتلیه جلا پیدا کرد، متوجه شد که روی آنها نوشته شده است: «لهستانی‌ها 1323-1321». بعداً متوجه شدند که این جعبه‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. من وقتی با ایشان صحبت می‌کردم به من گفتند که حدود 10 سال طول کشید تا این نگاتیوها را به حالتی که قابل ارائه باشد تبدیل کنم. خانم دمندان، در طی 10 سال با لهستانی‌ها در سراسر دنیا صحبت کرد و سرانجام توانست با حمایت فرهنگ و ارشاد کتاب «بچه‌های اصفهان» را چاپ کند. این کتاب کمی بعد، به یک کتاب بین‌المللی تبدیل شد و برای ما لهستانی‌ها بسیار ارزشمند است.
او در پایان گفت: بعضی از عکس‌هایی که قرار است در نمایشگاه‌های پیش رو به نمایش درآید، تاکنون هیچ کجا دیده نشده است.
در ادامه، علیرضا دولتشاهی (محقق و تاریخ‌دان) گفت: حضور لهستانی‌ها در ایران دوباره در حال کشف شدن است. انتقادی که من به برگزارکنندگان این برنامه دارم، این است که باید به جای اینکه نمایشگاه در سعدآباد برگزار می‌شد، جایی مثل خانه هنرمندان که مرکز شهر و در رفت و آمد جوانان است، عکس‌ها به نمایش درمی‌آمد. لهستانی‌ها در ایران مهاجر نیستند؛ پناهنده هم نیستند، چراکه آنها به میل خودشان به ایران نیامدند. آنها بعد از مهاجرت به ایران هم، همچنان مورد ستم روس‌ها واقع می‌شدند. نشریات ایران از 1321 به بعد در این مورد سکوت می‌کند. حزب توده به عنوان بازوی شوروی در ایران این اخبار را در چاپخانه‌ها سانسور می‌کرد. به همین خاطر است که بعد از رفتن لهستانی‌ها ما هیچ خاطره‌ای از آنها در ذهن‌مان نمانده است.
دولتشاهی با اشاره به اهمیت فیلم «مرثیه‌ی گمشده» ساخته‌ی خسرو سینایی گفت: فیلم «مرثیه‌ی گمشده» اولین اعلام حضور لهستانی‌ها در ایران بود. من متأسفم که این فیلم هیچ وقت رسماً نشان داده نشد. تاکنون دو کتاب ارزشمند درباره پناهجویان لهستانی به ایران به بان انگلیسی منتشر شده است: یکی «گورستان‌های جنگی لهستانی در ایران» و دیگری «لهستانی‌ها در ایران». امیدوارم که روزی این دو کتاب به فارسی ترجمه شود تا بخش تاریکی از تاریخ معاصر ما روشن شود.
او گفت: در میان نویسندگان معاصر ایران تنها بزرگ علوی است که در یکی از داستان‌هایش، آن هم به صورت محوی به پناهجویان لهستانی اشاره دارد. اما جدیداً چند کتاب در این باره منتشر شده است. برای مثال کتاب «تو به اصفهان بازخواهی گشت» و همچنین کتاب «خانه لهستانی‌ها». طبق آمار، 40 بچه لهستانی در شش ماهه اول ورود لهستانی‌ها به ایران متولد شدند و این جای سوال است که آیا این‌ها ایرانی بودند یا لهستانی؟
وی در پایان گفت: در آبانماه به همت مؤسسه نگارستان اندیشه، کنفرانسی در دانشگاه تهران در همین رابطه برگزار خواهد شد.
خسرو سینایی (کارگردان سینما) درباره فیلم «مرثیه گمشده» و مراحل ساخت آن توضیح داد و گفت: سال 1349 من در وزارت فرهنگ و هنر بودم و هنوز وارد تلویزیون ملی ایران نشده بودم. یک روز دوست مسیحی من پدرش فوت کرد و من در مراسم تدفین پدر او در گورستان دولاب حاضر شدم. آنجا سنگ قبرهایی را دیدم همه، یک دست و یک شکل. از بچه‌های دو ساله تا پیرمردها. بعد از پرس‌وجو متوجه شدم که این سنگ قبرها متعلق به لهستانی‌هایی است که در زمان جنگ جهانی دوم به ایران آمده بودند. این اولین جرقه در ذهن من برای ساخت این فیلم بود. چهار سال تمام یعنی تا سال 1353 من به فرهنگ و هنر و تلویزیون رجوع کردم بلکه بتوانم این فیلم را بسازم، ولی هیچکس توجه نمی‌کرد. دقیقاً موقعی با ساخت این فیلم موافقت شد که این مساله بُعد سیاسی پیدا کرد. سال 1353 بعد از سفر شاه و ملکه به زلاندنو و مواجه شدن آنها با کودکان لهستانی در آنجا، برای ساخت این فیلم، ما را به زلاندنو فرستادند.
سینایی ادامه داد: سپس به ایران برگشتیم و به خانه‌هایی در اهواز، بندرانزلی، اصفهان و ... رفتیم. در کل، من 19 ساعت راش گرفتم. در نهایت انقلاب شد و این پروسه سرانجام در سال 1362 بعد از 12 سال به اتمام رسید. متن و موسیقی فیلم را خودم براساس یک تم لهستانی و ایرانی نوشتم، و اولین‌بار این فیلم در کلیسای کاتولیک در خیابان نوفل لوشاتو به نمایش درآمد. متأسفانه یکبار تلویزیون ایران، فیلم 93 دقیقه‌ای «مرثیه گمشده» را با سانسور در 81 دقیقه نشان داد.
او در پایان گفت: سال 2008 به خاطر ساخت این فیلم نشان «شوالیه جمهوری لهستان» را به من دادند و در همان سال طی صحبت‌هایی که با لهستانی‌ها داشتم؛ قرار شد فیلم «قطار زمستانی» را بازی عزت‌الله انتظامی و با بودجه مشترکِ 8 میلیاردی لهستان و ایران شروع کنیم که متأسفانه از طرف ایران حمایت‌های لازم صورت نگرفت و این فیلم هنوز ساخته نشده است.
فیلم «مرثیه گمشده»ی خسرو سینایی در حضور این کارگردان در بنیاد لاجوردی به نمایش درآمد.
×××
سال جاری هفتاد و پنجمین سالگرد مهاجرت آوارگان لهستانی به ایران در بحبوبه‌ی جنگ دوم جهانی است. ایران که خود در این زمان از پس‌لرزه‌های این جنگ جهانی در امان نمانده بود، با مهر پذیرای این مهمانان رنجدیده شد.
برای بزرگداشت این رویداد تاریخی که نشان قدمت تبادلات فرهنگی بین دو کشور است، مؤسسه آدام میشکویچ، با حمایت وزارت فرهنگ و میراث ملی لهستان و سفارت این کشور در تهران، با همکاری مجموعه‌ی فرهنگی کاخ سعدآباد، معاونت هنری شهرداری اصفهان و موزه‌ی هنرهای معاصر اصفهان، اقدام به برگزاری سلسله رویدادهایی در تهران و اصفهان کرده است.
یکی از مهمترینِ این رویدادها نمایشگاه عکسی است با عنوان «متولدین لهستان مستقل، لهستانی‌ها، کودکان اصفهان پس از ۷۵ سال به ایران بازمی‌گردند» که چهاردهم مهر ماه امسال در تهران در گالری کاخ سعدآباد و هجدهم مهرماه در موزه‌ی هنرهای معاصر اصفهان گشایش می‌یابد.
این نمایشگاه که توسط پریسا دمندان، عکاس و تاریخ‌هنرشناس نمایشگاه‌گردانی شده است، نمونه‌ای از میراث تاریخی دو کشور است که از طریق مجموعه‌ای منحصربه‌فرد از نگاتیو‌هایی که در استودیوی ابوالقاسم جلا، نیم قرن بعد از پایان یافتن جنگ جهانی دوم یافت شده است و عکس‌هایی را دربرمی‌گیرد که هیچ‌گاه در گذشته به نمایش درنیامده‌اند.
این مجموعه شامل عکس‌های دسته‌جمعی و تک‌پرتره‌های آتلیه‌ای و همچنین تصاویری از جامعه‌ی لهستانی‌هاست که در بیرون از استودیو عکاسی شده‌اند و زندگی پناهجویان لهستانی در خلال جنگ‌جهانی دوم را مستند کرده‌اند.
این نمایشگاه با مراسم و سخنرانی‌هایی در دوم آذرماه در اصفهان، به کار خود پایان خواهد داد.
