یک پژوهشگر و آهنگساز در گفتگو با ایلنا مطرح کرد؛
آیین‌های رمضان با مناسبت‌های نوروزی منافات ندارد
جلال محمدی می‌گوید: موسیقی ما در تمام دوران موجودیتش خودش را با تاریخ سیاسی و اجتماعی تطبیق داده است. مثلا در مقطع و مناسبت مهمی چون محرم به سمت مدح و ثنای امامان و ائمه (علیه السلام) رفته است. در بهار قرآن نیز موسیقی بر همین اساس و طبق حال و هوای معنوی ماه رمضان به رسالت خود عمل کرده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، «نوروز» صرفا یک آیین کوچک و محدود نیست و اینطور نیست که بگوییم این رسم دیرین به سفره هفت سین و تحویل سال و دیدار خانواده و اقوام منتهی می‌شود. «نوروز» آیینی چند هزارساله است که در هر منطقه از کشور مراسم و مناسک مختص به خود را هم دارد. این آیین‌ها و خرده آیین‌های مربوط به «نوروز» هر کدام در نوع خود روندی چندصدساله و حتی چندهزارساله را طی کرده اند، و باید یادآور شد که این مراسم بر اساس فرهنگ، اقلیم و جغرافیای هر منطقه شکل گرفته‌اند و همین موارد است که از آن‌ها رویدادهایی متنوع و دیدنی و با محتوا ساخته است. اهالی شهرهای جنوبی، ترک ها، کردها، لرها، اهالی خراسان، جنوبی‌ها و شمالی‌ها و دیگر اقوام ایرانی همه و همه در زنده نگاه داشتن آیین‌های نوروزی سهم دارند. اما یکی از استان‌هایی که باید از آن نام برد مازندران است که موسیقی منحصر به خود را دارد. «نوروز» در مازنداران و البته استان همجوارش گیلان، همواره رسمی مورد توجه بوده که آیین‌های مربوط به خود را دارد؛ با این حال گروه‌های معدودی را می‌توان سراغ داشت که رسوم نوروزی را طی سال‌ها و دهه‌های اخیر در این دیار، زنده نگاه داشته باشند.
جلال محمدی (نوازنده، پژوهشگر و آهنگساز) یکی از دغدغه مندان موسیقی مازندران است که تلاش دارد مراسم آیینی موسیقایی دیارش را زنده نگه دارد. او به طور مستمر هرساله برای برگزاری برنامه‌های نوروزی و زنده نگاه داشتن رسوم مربوط به آن تلاش می‌کند.
جلال محمدی و اعضای گروهش امسال نیز بیکار ننشسته‌اند و پیش از فرا رسیدن نوروز ۱۴۰۳ به اجرای برنامه‌هایی ددر شهرو استان‌شان پرداخته اند. او در گفتگو با ایلنا ضمن توضیح درباره فعالیت‌های گروهش، از اهمیت آیین‌های نوروزی در دنیای امروز و لزوم زنده نگاه داشتن آن‌ها گفت.
پس از سه دهه فعالیت در عرصه موسیقی نواحی کدام بخش آن برایتان مهم است؟
من در تمام ژانرهای موسیقی کار کرده ام. همه سبک‌ها و آیین‌های موسیقی همواره برایم اهمیت داشته‌اند و روی آن‌ها به طور جدی کار کرده ام. موسیقی زنان، لالایی‌ها و دیگر موارد همواره برایم جدی بوده اند. کلا موسیقی مازندران همواره برایم مقوله‌ای مهم و با اهمیت بوده و هنوز هم همینطور است. مورد دیگر موسیقی بانوان و فعالیت‌های این دسته از هنرمندان منطقه است و در این رابطه باید بگویم هشتاد درصد افرادی که با من کار می‌کنند خانم هستند. زنان در موسیقی مازندران جایگاه مشخص و مهمی دارند.
آیا اینکه موسیقی مازندران را غنی و متنوع بدانیم، تصور درستی است؟ و اینکه خودتان طی فعالیت های‌تان به کدام موارد پرداخته اید؟
بله همینطور است و ما گونه‌ها و موسیقی‌های زیادی داریم. من همه آثار موسیقی استان‌مان را ضبط کرده ام. به هرحال این رویه دشوار است و برای جمع آوری این آثار سال‌ها تلاش کرده ام. و اینکه کارها همه با هزینه شخصی خودم انجام شده. آخرین فعالیت من در عرصه تولید پروژه کشتی بود که آخرین کارهایش را همین چند روز پیش انجام دادم. این پروژه خیلی سنگین بود. کلا تولید نماهنگ‌ها و فایل‌های تصویری خیلی هزینه بر است و من هم به این موضوع اهمیت می‌دهم و همواره تولیداتی داریم.
«نوروز» در موسیقی مازندران از گذشته تاکنون چقدر اهمیت داشته است.
در پاسخ به بخش دوم سوالتان باید بگویم «نوروزخوانی» یکی از مهمترین آیین‌های ماست. هرچند آنطور که باید به آن توجه نمی‌شود. چند روز پیش از فرا رسیدن عید نوروز بود که در قائمشهر در خدمت شهردار و اعضای شورای شهر بودم و گفتم اگر حتی سالی یک بار به فرهنگ بومی ما اهمیت بدهید، خوب است. واقعا ما خواسته‌های خودمان را پایین آورده‌ایم و حال هم بابت سالی یک بار برگزاری «نوروزخوانی» از مسئولان ممنونیم.
همین که هنوز آیین «نوروزخوانی» برگزار شود، خود اتفاق خوبی است؛ به این دلیل که حال در بسیاری از شهرها این آیین منسوخ شده و به انزوا رفته است.
بله درست می‌گویید و در تعدادی دیگر از شهرها این مراسم نوروزخوانی برگزار نمی‌شود. ما هر سال با موضوعی جدید به سراغ آیین «نوروزخوانی» می‌رویم و چندین سال است که روال همین است.
درباره «نوروزخوانی» مازندران توضیح دهید؛ این آیین در هر شهر و منطق به شیوه‌ای متفاوت اجرا می‌شود.
آیین «نوروزخوانی» پیش از ورود اسلام به ایران وجود داشته و به صورت یک نفره اجرا می‌شده است. «نوروزخوانی» در واقع آیینی باستانی است که بیشتر در شمال ایران عمومیت داشته است. نمی خواهم به بخش‌هایی چون «زبان شناسی» و «تاریخ شناسی» وارد شوم؛ چون کار من موسیقی است و چنین مواردی به من آنچنان ارتباطی ندارد. به هرحال این آیین پیش از اسلام وجود داشته و در ادامه با آن ترکیب شده است. به طور مثال نوروز امسال با بهار قرآن و ماه مبارک رمضان همزمان شده است. ما در این زمینه اشعاری داریم. حتی در ایام محرم و صفر هم برنامه‌ها را بر اساس همین مناسبت‌ها اجرا می‌کنیم.
به طور دقیق «نوروزخوانی» در مازندران از چه زمانی آغاز می‌شود و تا چه مقطعی ادامه دارد؟
«نوروزخوانی» در استان ما از پانزده روز پیش از نوروز آغاز می‌شود و تا پیش از سال تحویل ادامه دارد. اگر بخواهیم به صورت نمادین به آیین «نوروزخوانی» بپردازیم، می‌توانیم آن را طی ده روز اول سال جدید ادامه دهیم. اما اصولا معنا و مفهوم «نوروزخوانی» این است که بهار در حال آمدن است؛ لذا معمولا پس از فرا رسیدن بهار اجرا نمی‌شود. امسال هم تلاش کردیم اشعار مذهبی را در نوروزخوانی‌هایی که داشتیم لحاظ کنیم.
آیا بانوان هم در اجراهای «نوروزخوانی» گروه را همراهی می‌کنند؟
صدرصد همینطور است. من اولین فردی هستم که بانوان را در نوروز خوانی شرکت دادم. این آیین قبلا توسط مردان مسن و پیرمردها در برخی مکانها اجرا می‌شده است. الان چندسالی است که بانوان هنرمند هم در این رویداد سهیم هستند.
این بانوان نوروزخوان شما در ایام امسال همان دوستانی هستند که در گروه لگن نوازی بانوان حضور دارند؟
از اعضای آن گروه هم افرادی در «نوروزخوانی» کنارمان هستند. به هرحال تلاشم این است که گروه پویایی داشته باشیم و از هنرمندان مختلف در اجراها بهره ببریم. خیلی از دوستان قبلی یا به سر کار رفته‌اند یا ازدواج کرده‌اند و به هرحال تغییر موقعیت داشته اند؛ لذا ما همواره افراد جدید را به گروه می‌افزاییم و در واقع بروز می‌شویم.
پیش از نوروز امسال با توجه به همزمانی آن با ماه رمضان اینگونه به نظر می‌رسید که برگزاری آیین‌هایی چون «نوروزخوانی» و دیگر مراسم قابل انجام نیست.
باید بگویم موسیقی آنقدر قوی و قدرتمند است که همیشه جایگاه خود را دارد و آن را از دست نمی‌دهد و برای این بقا تلاش می‌کند. اینطور بگویم که موسیقی ما در تمام دوران موجودیتش خودش را با تاریخ سیاسی و اجتماعی تطبیق داده است. مثلا در مقطع و مناسبت مهمی چون محرم به سمت مدح و ثنای امامان و ائمه (علیه السلام) رفته است. در بهار قرآن موسیقی بر همین اساس و طبق حال و هوای معنوی ماه رمضان به رسالت خود عمل کرده است. در مقاطعی می‌بینیم که موسیقی در قالب تعزیه نمود پیدا کرده و به حیات خود ادامه داده است.
باید گفت موسیقی ما آنقدر غنی است که جای خود را در هر مقطع و مناسبت پیدا می‌کند. خودتان در اجراهای امسال چقدر به دو مناسبت معنوی و باستانی رمضان المبارک و نوروز توجه داشته اید؟
ما این دو مناسبت بهار قرآن و نوروز را با هم ترکیب و تلفیق کردیم. طی اجراهایی که در روزهای پایانی سال ۱۴۰۲ داشتیم به مزار شهدا رفتیم. در ابتدا بدون ساز به شهدای کشورمان ادای احترام کردیم.
ماه مبارک رمضان در هر منطقه آیین‌های مربوط به خود را دارد؛ مراسمی چون «سحری خوانی»، «صلوات خوانی» و غیره. . چقدر در اجراهای امسال برایتان اهمیت داشته است؟
به هرحال به دلیل اتفاقات فرهنگی، اجتماعی یا سیاسی، بسیاری از مناسک ماه رمضان و آیین‌های موسیقایی و معنوی این مناسبت منسوخ شده اند. جز مواردی که گفتید ما «عباس خوانی» داریم و در عرصه تعزیه هم موسیقی مازندران را مد نظر داریم. «چاوشی خوانی» هم یکی دیگر از مراسم ماه رمضانی ماست. می‌توانیم این گونه را بر اساس موسیقی مذهبی و آیینی مازندران اجرا کنیم. من و اعضای گروهم معمولا به این آیین‌ها هم توجه داریم. اگر یادتان باشد سریال «پایتخت ۴» درماه رمضان روی آنتن تلویزیون رفت. من در این مجموعه با آقای سیروس مقدم و دیگر عوامل همکاری داشتم و طی این اتفاق بیشتر موسیقی‌هایی که استفاده کردیم، مذهبی و آیینی بودند. می‌خواهم بگویم مناسبت‌های مذهبی و آیینی ما منافاتی با هم ندارند. به هرحال من و برخی دیگر از دوستان برای پرداختن به آیین‌های مذهبی و معنوی از هر فرصت و اتفاقی استفاده می‌کنیم تا موسیقی مازندران را هم طی این برنامه ها مدنظر قرار داده باشیم.
آیا این آیین‌ها و البته «سحری خوانی» که هنوز در برخی شهرها برگزار می‌شود، همانطور اجرا می‌شوند که باید؟
حال که از «سحری خوانی» گفتید باید بگویم در رابطه با این گونه، شاهدیم که برخی دوستان در مناطق چیزهایی را در قالب این آیین درست می‌کنند. آن‌ها کارهایی می‌کنند که هم خوب است و هم بد. خوبی‌اش این است که آن افراد برای خودشان شناسنامه‌ای درست می‌کنند. بدی ماجرا این است که ممکن است در این حذف و اضافه کردن‌ها به اصل آیین آسیب زده شود و حتی مورد تحریف قرار گیرد.
آیا ناگفته‌ای هست که تمایل داشته باشید درباره‌اش صحبت کنید؟
تمام تلاش من در جهت تولیدات درست است. باید بگویم هنرمندان وظیفه دارند تم‌ها و آهنگ‌هایی که کار می‌کنند را در موسیقی مختلف به کار ببرند؛ آنهم با شعرهای متفاوت. موسیقی ماه رمضان و آیین‌هایی از این دست به این شکل نیستند که مانند ارکستر به آن‌ها بپردازیم. بله رمضان ماه برکت و شادی است اما قداست خاصی که دارد، باید حفظ شود.
