همزمان با هفته پژوهش در نشست زبان‌شناسی بررسی شد؛
نگاهی به تاریخچه کتابت فارسی در دوران اسلامی/ هنر خوشنویسی در کتیبه‌های ایران فرهنگی/ اصول مبانی شناخت خط نسخ
نشست میراث خوشنویسی در آیینه کتیبه‌ها همزمان با هفته پژوهش به همت پژوهشکده زبان‌شناسی برگزار و در آن موضوعات «نگاهی به تاریخچه کتابت فارسی در دوران اسلامی»،«اصول مبانی شناخت خط نسخ»،«هنر خوشنویسی در کتیبه‌های ایران فرهنگی» از سوی متخصصین این حوزه بررسی شد.
به گزارش ایلنا به نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، مژگان اسماعیلی (رییس پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون) در نشست میراث خوشنویسی در آیینه کتیبه‌ها با نگاهی به تاریخچه کتابت فارسی در دوران اسلامی در مقدمه بحث گفت: بی‌تردید پیدایش خط مهمترین اختراع بشر بشمار می‌آید و همه ابتکارات، خلاقیت‌ها و پیشرفت‌ها در گرو آن است.دوران پیش از تاریخ که از نظر علمای اجتماعی برابر با دوران توحش و بربریت به حساب می‌آید، با پیدایش خط پایان یافته و مقارن با آن دوران پرشکوه تمدن تاریخی آغاز می‌شود. از این زمان است که به واسطه امکان ضبط تجربیات و انتقال آن به آیندگان حافظه بشری خلق و ضبط می‌شود.
او تصریح‌کرد: هنر خوشنویسی از اهمیت ویژه‌ای در دین اسلام برخوردار است و جدا از رسالت اصلی خود، یعنی انتقال کلام وحی، کلام بزرگان دین و اندیشمندان، از مهمترین عوامل تزئینی بناها، سنگ‌های قبول، اشیاء موزه‌ای و ... تلقی، و همواره از آن به عنوان هنر مهم بصری یاد می‌شود از این رو خط به تنهایی می‌تواند حافظ تمامی اندیشه‌ها و رویدادهای جامعه بشری در طول تاریخ باشد.
اسماعیلی افزود: در آغاز اسلام، فرهنگ ایرانی زمینه‌ای را فراهم آورد تا منادیان اسلام با شکستن مرزها محدودیت‌های قومی و تأسی از دین مبین اسلام زمینه‌های اشاعه فرهنگ اسلامی را به وجود آورند. فرهنگی که به هیچ وجه مربوط به قوم و نژاد خاصی نبود و فراتر از افق‌های تنگ جغرافیایی گسترش یافت و برترین‌های فرهنگ را با ظاهری اسلامی به ملل گوناگون انتقال می‌داد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری اظهارکرد: طبقه کُتاب به عنوان یکی از چهار طبقه مهم عصر ساسانی به بخشهای مختلف تقسیم می‌شد، منصب دبیری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود و در دوران اسلامی نیز عناصر ایرانی متصدی این مناصب بودند. با گسترش اسلام و استحکام بنیان‌های اسلامی، این مناصب از بالندگی و قدرت بسیار برخوردار شد. از همین رهگذر فرهنگ ایرانی بهره‌ای بسیار برد و شکوفایی دوباره این فرهنگ را در طی قرون بعدی به ارمغان آورد.
اسماعیلی گفت: ظهور مردان اندیشمند ایرانی در دولت اسلامی نشان از درک ایرانیان از دین جدید بود. با خروج امویان و عباسیان از سنت نبوی و رجعت آنها به آیین‌های گذشته به ویژه امتیازات قومی و نژادی، فصل جدیدی در دین اسلام گشوده شد. ایرانیان با توجه به این تبعیض‌ها، انگیزه‌های قومی یافتند و با آموختن علوم و معارف زمان، اندیشمندان بزرگی را به جهان آن روز ارزانی داشتند و موجب غنای فرهنگ اسلامی شدند.
در ادامه مرتضی رضوانفر عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، موضوع هنر خوشنویسی در کتیبه‌های ایران فرهنگی را به بحث نهاد و گفت: در همه ادیان و دوران‌ها خط و نوشتن مقدس بوده اما درفرهنگ اسلامی به دلیل اینکه خط و خوشنویسی بهترین محمل برای ارایه کلام الهی بوده لذا ما شاهد گستردگی و تنوع فوق‌العاده در انواع خطوط هستیم. به همین دلیل کتیبه در معماری اسلامی یکی از بخشهای اصلی بنا بوده است.
او افزود: زیبا‌نویسی یا خوشنویسی الزاما رعایت قوانین کشورهای مادر نیست. مثلا خط نستعلیق از ایران آغاز شد اما با انتقال به شبه قاره و ایجاد خط اردو، معیارهای زیباشناختی شبه قاره روی آن تاثیر گذاشت، لذا ممکن است ما نستعلیق آن منطقه را زیبا ندانیم اما مردم هر منطقه با سلیقه و معیارهای زیباشناختی خودشان زیبایی را تعریف می‌کنند.
رضوانفر تصریح‌کرد: در دوره‌های مختلف، بخش مهمی از خوشنویسی و تزئینات معمولا روی سنگ مزار استفاده شده است زیرا هم تکریم متوفی بوده و هم نوعی جاودانگی به فرد می‌دهد، از سوی دیگر زمینه‌ای برای تفاخر و رقابت میان خانواده‌ها است. این سنت، با قوت در حوزه قفقاز شمالی و جنوبی که از ایران جدا شدند، ادامه یافته و برخی از آرامستان‌ها را به نمایشگاهی از آثار هنری تبدیل کرده است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری افزود: بدخط‌ترین کتیبه‌ها، کتیبه اشیاء است زیرا همه کارها مانند ساخت، طراحی و خوشنویسی توسط یکنفر صورت گرفته که الزاما خوشنویس نبوده است. بسیاری از کتیبه‌ها و اشعار روی اشیا ارتباط با کارکرد شی دارد مانند اشعار مربوط به نوشیدن روی ظروف آب یا مربوط به شجاعت روی ابزار جنگی.
او گفت: مستندسازی از کتیبه‌های فارسی در موزه‌های جهان، اصلا امکان پذیر نیست اما به نظرم حداقل می‌توان تصاویر و شناسنامه‌هایی که توسط خود موزه‌ها تهیه شده است را جمع‌آوری کرد.
رضوانفر اظهارکرد: در مسیر راه ابریشم دریایی و زمینی، کتیبه‌های فارسی زیادی وجود دارد که نشان از پذیرفتن زبان فارسی بعنوان زبان میانجی برای ارتباط اقوام مختلف با یکدیگر بوده است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری افزود: در بنگلادش و شرق هند، کتیبه‌هایی با نام طغری وجود دارد که با اینکه بسیاری از آنها فارسی و یا دوزبانه هستند اما با هیچ یک از خطوط استفاده شده در ایران شباهت ندارد. این خط، ممکن است از نظر مفردات برای ما نا زیبا باشد اما ترکیبهای زیبای گرافیکی ایجاد کرده که هرکدام را می‌توان بعنوان یک تابلو ارایه کرد.
در ادامه موضوع شناخت اصول و مبانی خط نسخ توسط نادر کریمیان سردشتی عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری ارائه شد.
او در توضیح شناخت خط نسخ به اقلام سته، وجه تسمیه، معانی و مفاهیم اشاره و به تشریح هر یک پرداخت.او در ادامه با اشاره به پیشینه خط نسخ تاریخچه، واضعان خط، واضعان خط نسخ را به بحث نهاد و در بیان مواردی در خصوص اصول و مبانی خط نسخ به شکل و تزئینات حروف و انواع نسخ اشارتی داشت.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری در ادامه به معرفی نسخ نویسان و کتیبه نگاران ایرانی، از نسخ نویسان و کتیبه نگاران دوره معاصر، نسخ نویسان و کتیبه نگاران جهان اسلام پرداخت.
در پایان این نشست کارگاه خط نسخ توسط دانشگاه سوره برگزار شد.
