نقش سیاست خارجی در جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی و تأثیر مستقیم آن بر اشتغال‌زایی
مرتضی لطفی در یادداشتی به نقش سیاست خارجی در جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی و تأثیر مستقیم آن بر اشتغال‌زایی پرداخته است که در ادامه این یادداشت را می‌خوانید.
سیاست خارجی هر کشور تأثیر مستقیمی بر شرایط اقتصادی، سرمایه‌گذاری و اشتغال دارد. در دنیای امروز که کشورها به‌شدت در هم‌تنیده‌اند، تعاملات بین‌المللی نقش تعیین‌کننده‌ای در میزان جذب سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصادی دارد. ایران به‌عنوان کشوری با منابع غنی و ظرفیت‌های فراوان اقتصادی، تحت تأثیر سیاست‌های خارجی خود، مسیرهای متفاوتی را در زمینه جذب سرمایه طی کرده است. از جمله مسائل مهم در این حوزه، تأثیر تحریم‌ها بر اقتصاد کشور و چگونگی مدیریت آن در جهت توسعه پایدار است. در این مقاله به بررسی نقش سیاست خارجی در جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی و تأثیر آن بر اشتغال‌زایی می‌پردازیم و نگاهی نیز از زاویه حقوقی به این موضوع خواهیم داشت.
---
۱. سیاست خارجی و سرمایه‌گذاری: یک رابطه مستقیم
سیاست خارجی هر کشور به‌عنوان چارچوبی تعیین‌کننده در روابط بین‌المللی، بر امنیت اقتصادی و جلب اعتماد سرمایه‌گذاران تأثیر می‌گذارد. در این راستا، دو فاکتور کلیدی اهمیت دارد:
امنیت سرمایه‌گذاری: سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به‌دنبال محیطی باثبات و پیش‌بینی‌پذیر هستند. هرگونه تنش دیپلماتیک، تحریم یا بی‌ثباتی سیاسی می‌تواند ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش داده و فرار سرمایه را در پی داشته باشد.
تسهیل روابط اقتصادی: سیاست‌های خارجی مناسب می‌توانند زمینه را برای انعقاد توافقات تجاری، سرمایه‌گذاری مشترک و توسعه بازارهای صادراتی فراهم کنند.
---
۲. تحریم‌ها و اثرات آن بر جذب سرمایه‌گذاری
یکی از مهم‌ترین عوامل خارجی تأثیرگذار بر سرمایه‌گذاری در ایران، تحریم‌های اقتصادی است. تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا در سال‌های اخیر، دسترسی ایران به سرمایه‌های خارجی، فناوری‌های نوین و تعاملات مالی بین‌المللی را محدود کرده است. اثرات این تحریم‌ها شامل موارد زیر است:
کاهش ورود سرمایه‌گذاران خارجی: به دلیل تحریم‌های بانکی و تجاری، شرکت‌های بزرگ بین‌المللی از ورود به بازار ایران اجتناب می‌کنند.
خروج سرمایه‌های داخلی: بی‌ثباتی اقتصادی و نااطمینانی ناشی از تحریم‌ها، موجب فرار سرمایه از کشور و کاهش سرمایه‌گذاری داخلی شده است.
افزایش هزینه‌های تأمین مالی: محدودیت در دسترسی به منابع مالی خارجی، هزینه تأمین سرمایه برای پروژه‌های صنعتی و تولیدی را افزایش داده است.
مثال عینی: صنعت خودروسازی ایران
صنعت خودروسازی ایران یکی از نمونه‌های بارز تأثیر تحریم‌ها بر سرمایه‌گذاری و اشتغال‌زایی است. پس از توافق برجام در سال ۲۰۱۵، شرکت‌های بین‌المللی مانند پژو و رنو به ایران بازگشتند و همکاری‌هایی را آغاز کردند. اما با خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و بازگشت تحریم‌ها، این شرکت‌ها از ایران خارج شدند و این امر موجب تعطیلی برخی خطوط تولید و بیکاری هزاران نفر شد.
---
۳. نقش سیاست خارجی در اشتغال‌زایی
اشتغال‌زایی یکی از نتایج مستقیم سرمایه‌گذاری است. سیاست خارجی می‌تواند با ایجاد بسترهای مناسب برای تعاملات اقتصادی، به افزایش فرصت‌های شغلی کمک کند. این ارتباط را می‌توان در سه سطح بررسی کرد:
سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI): زمانی که شرکت‌های خارجی در کشور سرمایه‌گذاری کنند، علاوه بر ورود سرمایه، دانش فنی و مدیریت مدرن نیز منتقل شده و فرصت‌های شغلی جدید ایجاد می‌شود.
توسعه صادرات و گسترش بازارها: سیاست خارجی می‌تواند مسیرهای صادراتی جدیدی برای تولیدکنندگان داخلی باز کند که در نهایت به افزایش تولید و اشتغال منجر خواهد شد.
افزایش گردشگری و صنایع مرتبط: بهبود روابط بین‌المللی می‌تواند ورود گردشگران خارجی را افزایش داده و مشاغل متعددی را در بخش‌های مختلف ایجاد کند.
مثال: صنعت گردشگری ایران
در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸، پس از توافق برجام، ورود گردشگران خارجی به ایران افزایش یافت. این رشد موجب رونق هتل‌ها، رستوران‌ها، صنایع‌دستی و حمل‌ونقل شد و مشاغل جدیدی را ایجاد کرد. اما پس از اعمال مجدد تحریم‌ها و محدودیت‌های دیپلماتیک، این روند کاهش یافت.
---
۴. نگاهی حقوقی به سیاست خارجی و سرمایه‌گذاری
از منظر حقوق بین‌الملل، سیاست خارجی باید زمینه‌ساز جذب سرمایه و حمایت از سرمایه‌گذاران باشد. در این راستا، چند نکته حقوقی قابل بررسی است:
تعهدات بین‌المللی در حمایت از سرمایه‌گذاری: ایران عضو سازمان‌هایی مانند "کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (UNCTAD)" و "اکو" است که چارچوب‌هایی برای حمایت از سرمایه‌گذاری خارجی دارند.
قراردادهای دو یا چندجانبه سرمایه‌گذاری (BITs): این قراردادها تضمین‌هایی برای سرمایه‌گذاران خارجی ارائه می‌دهند. بهبود روابط خارجی ایران می‌تواند منجر به انعقاد قراردادهای جدید و جذب سرمایه شود.
حقوق سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در قوانین داخلی: قوانین مربوط به سرمایه‌گذاری خارجی در ایران (مانند قانون جذب و حمایت از سرمایه‌گذاری خارجی) باید با استانداردهای بین‌المللی هماهنگ شوند تا اطمینان سرمایه‌گذاران را جلب کنند.
---
۵. راهکارهای پیشنهادی برای بهبود جذب سرمایه و اشتغال‌زایی
برای بهره‌گیری از سیاست خارجی در جهت توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی، پیشنهادات زیر قابل بررسی است:
۱. بهبود روابط بین‌المللی و کاهش تنش‌های دیپلماتیک: این امر موجب کاهش تحریم‌ها، باز شدن مسیرهای تجاری و جذب سرمایه‌های خارجی می‌شود.
۲. ایجاد مشوق‌های قانونی برای سرمایه‌گذاران خارجی: ارائه تضمین‌های حقوقی، معافیت‌های مالیاتی و تسهیل فرآیندهای اداری می‌تواند سرمایه‌گذاران را ترغیب کند.
۳. حمایت از دیپلماسی اقتصادی فعال: ایجاد تیم‌های مذاکره اقتصادی در وزارت امور خارجه و توسعه روابط با سازمان‌های مالی بین‌المللی می‌تواند مؤثر باشد.
۴. تنوع‌بخشی به شرکای تجاری: تمرکز بر همکاری با کشورهای آسیایی، اروپایی و آفریقایی برای کاهش وابستگی به بازارهای محدود، فرصت‌های بیشتری را ایجاد خواهد کرد.
۵. افزایش شفافیت و بهبود محیط کسب‌وکار: کاهش فساد اداری، تسهیل صدور مجوزهای اقتصادی و بهبود قوانین تجاری، اعتماد سرمایه‌گذاران را تقویت می‌کند.
---
نتیجه‌گیری
سیاست خارجی یک ابزار کلیدی در رشد اقتصادی، جذب سرمایه و ایجاد اشتغال است. تعاملات دیپلماتیک و روابط بین‌المللی می‌توانند بهبود شرایط اقتصادی را تسهیل کنند، در حالی که تنش‌های سیاسی و تحریم‌ها موجب کاهش سرمایه‌گذاری و افزایش بیکاری می‌شوند. ایران با اصلاح سیاست‌های خارجی، بهبود روابط دیپلماتیک و ایجاد محیطی امن برای سرمایه‌گذاران، می‌تواند از ظرفیت‌های اقتصادی خود به‌صورت بهینه بهره ببرد و در مسیر توسعه پایدار گام بردارد.
