حفاظت از میراث فرهنگی وظیفه آحاد مردم و بخش خصوصی است/ میراث فرهنگی از نفت ارزشمندتر است/ در حوزه میراث فرهنگی باید برنامه راهبردی ۵۰ساله داشت

به گزارش ایلنا به نقل از روابط عمومی مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران، دومین نشست از سلسله نشست‌های یک عمر تجربه با حضور رسول وطن دوست، چهره فاخر میراث فرهنگی سال ۱۴۰۲ و همزمان با زادروز وی در سالن کنفرانس مجموعه نیاوران برگزار شد. 

این نشست با حضور سید احمد محیط طباطبایی، رییس ایکوم، بیژن مقدم، مدیر مجموعه نیاوران و جمع دیگری از علاقه مندان برگزار و مباحثی پیرامون نیازهای کنونی میراث فرهنگی کشور جهت پیشرفت و رسیدن به آرمان‌ها در این حوزه مطرح شد. 

رسول وطن دوست در این نشست با بیان خلاصه‌ای از سرنوشت کاری خود گفت: راه اندازی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی و کمک جهت راه اندازی رشته مرمت در کشور از جمله کارهای برجسته و مهمی است که توانستم در طول دوران فعالیتم در حوزه‌های اجرایی انجام دهم. 

او توضیح داد: با راه اندازی رشته مرمت در دانشگاه‌های کشور توانستیم بیش از ۳ هزار فارغ التحصیل در این حوزه داشته باشیم؛ و ساخت آزمایشگاه مرمت با عنوان پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی در ۸ هزار متر مربع و بر اساس معیارهای روز جهانی در زمان خود از قدم‌های موثرحوزه مرمت بود. این آزمایشگاه جزو ۵ مرکز بزرگ دنیا بود که در فضای کنونی پژوهشگاه میراث فرهنگی احداث شده و با یک تونل زیرزمینی به موزه ملی ایران متصل می‌شد. 

او ادامه داد: متاسفانه این آزمایشگاه که طرح اولیه احداث آن از سال ۱۳۵۲ آغاز و پس از طی سالیان طولانی و با مشقت‌ها و بودجه‌های فراوانی در سال ۱۳۸۴ به بهره برداری رسید، پس از مدت کوتاهی در سال ۱۳۸۸ تغییر کاربری یافت و به یک فضای اداری با عنوان پژوهشگاه میراث فرهنگی تبدیل شد. 

او خاطر نشان کرد: پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی ثروت عظیمی از لحاظ سخت افزاری و نرم افزاری در کشور بود که متاسفانه با تعطیلی و تغییر کاربری آن، این سرمایه عظیم را از دست دادیم. 

رییس کنونی گروه حفاظت و مرمت ایکوم با بیان اینکه یکی از آرزوها و دغدغه‌هایش ایجاد «مدرسه مرمت» در ایران است اظهار داشت: مدرسه با دانشگاه متفاوت است و مباحثی که به صورت آکادمیک در دانشگاه‌ها آموزش داده می‌شود، در این مدرسه به صورت کارآموزی و عملی در رشته‌های مختلف کاربردی خواهند شد. این مدرسه می‌تواند مباحث مربوط به حفاظت و معرفی بهتر میراث فرهنگی را برای همگان در ایران و جهان تسهیل کند. 

او گفت: سرزمین ایران اگر مهمترین سرزمین تاریخی و فرهنگی در دنیا نباشد یکی از ۴ سرزمین نخست است و شایستگی آن را دارد که هرنوع سرمایه‌گذاری جهت اعتلا و حفاظت از میراث فرهنگی در آن انجام شود. 

او با بیان اینکه مرمت نوین همچون بسیاری از رشته‌های دیگر در کشور وارداتی است توضیح داد: آنچه به عنوان مرمت نوین از آن یاد می‌شود از دهه ۴۰ خورشیدی در ایران آغاز شد. با مطالعه کتاب‌های متعدد در ۱۵ سال اخیر دریافتم که ما بسیار از گذشته خود یعنی آنچه در ۳ هزار سال گذشته در کشور اتفاق افتاده غفلت کرده ایم. 

او ادامه داد: موضوع مرمت قبل از هخامنشیان و تا کنون در کشور وجود داشته، اما آنچه در ایران مطرح بوده صحبت از روان و جان داشته، درصورتی که در اروپا بیشتر موضوع جسم مطرح است؛ و اگر به درستی به گذشته رجوع کنیم بخشی از رویکردهای ما نسبت به میراث فرهنگی دچار تغییر و تحول می‌شود. 

وطن دوست ایران را جزو کشورهای منحصر بفرد در رشته مرمت از لحاظ کمی دانست و افزود: اما از لحاظ کیفیت جای کار بسیاری داریم و باید با فعالیت‌های مفید و سازنده کیفیت را بالا ببریم. 

او تصریح کرد: از لحاظ رویارویی با مشکلات حوزه حفاظت در موقعیت خوبی قرار داریم، اما هنوز نتوانسته‌ایم بخش خصوصی را آنقدر تقویت کنیم که وظیفه حفاظت از میراث فرهنگی را بر عهده بگیرد. حفاظت از میراث فرهنگی وظیفه آحاد مردم و بخش خصوصی است و دولت تنها باید نقش نظارتی در این حوزه ایفا کند. 

او درخصوص مرمت آثار و ابنیه توسط دولت و یا بخش خصوصی اظهار داشت: یکی از نمونه‌های موفق حفاظت از میراث فرهنگی در دنیا کشور ایتالیا است که در این حوزه نسبتا موفق عمل کرده؛ بعد از جنگ جهانی دوم بحث حفاظت را رفته رفته به شهرداری ها، شرکت‌ها و موسسات واگذار کرد و بخش خصوصی در این حوزه تقویت شد و در زمان حاضر وزارت هنر و میراث فرهنگی ایتالیا تنها نقش نظارتی ایفا می‌کند. 

او توضیح داد: از سال ۱۳۰۱ تا کنون نگهداری میراث فرهنگی در ایران دولتی بوده است. از دهه ۱۳۸۰ درب‌های دولت تا حدودی گشوده و بخش خصوصی نیز کمی وارد این حوزه شد؛ اما آنچه انجام شده کفایت نمی‌کند و فرآیند سپردن کارها و تقسیم بنده و رتبه‌بندی آثار باید با دقت بالایی انجام شود. 

این پژوهشگر میراث فرهنگی با تاکید بر اینکه اشاعه فرهنگ حفاظت از میراث فرهنگی در کشور امر بسیار مهمی است خاطر نشان کرد: نگهداری از میراث فرهنگی عظیم و گسترده ایران نیاز به ۱۰ لشگر دارد؛ از اینرو در سطح کلان وزارت میراث فرهنگی باید افق ۵۰ یا صدساله ترسیم و با این نگاه که میراث فرهنگی ماندگار است، حفاظت و نگهداری از آن به بخش خصوصی واگذار شود. 

او افزود: میراث فرهنگی یکی از بزرگترین ثروت‌های کشور و از نفت هم با ارزش‌تر است، چرا که نفت روزی تمام می‌شود، اما میراث فرهنگی روز به روز ارزشمندتر می‌شود. 

او شناخت میراث فرهنگی و فهم اهمیت آن در طبقات مختلف جامعه را امری بسیار کلیدی و مهم خواند و ادامه داد: میراث فرهنگی ملموس و ناملموس منبع لایزال الهی است و اگر در جهت معرفی آن برای آحاد مردم از سنین کودکی تا بزرگسالی پیش رویم، به توسعه پایدار در حوزه‌های مختلف اعم از فرهنگی و اقتصادی کمک می‌کنیم و مردم خود برای نگهداری و حفاظت از آن تلاش می‌کنند. 

او تصریح کرد: طبق تعاریف بین المللی امروزه از میراث فرهنگی به عنوان منبع فرهنگی یاد می‌شود که از آن می‌توان برای توسعه کشور در تمامی زمینه‌ها اعم از سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و غیره بهره برداری کرد. 

بنیان‌گذار پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی با بیان برتری‌های وضعیت کنونی میراث فرهنگی کشور نسبت به ۵۰ سال گذشته اظهار داشت: در سال ۱۳۵۱ تنها یک مرمت‌گر در کشور داشتیم، اما اکنون بیش از ۳ هزار مرمت‌گر داریم. در دهه ۵۰ تنها یک آزمایشگاه حفاطت و مرمت داشتیم، حال آنکه در زمان حاضر در هر شهر یک آزمایشگاه داریم. 

او با بیان اینکه در سال‌های آغازین انقلاب و در دهه ۶۰ هیچیک از موزه‌ها امکانات لازم برای نگهداری اشیای خود در مخزن را نداشتند، اما الان در تمامی موزه‌ها این امکان فراهم است ادامه داد: تمامی آنچه ذکر شد پیشرفت‌های کشور است اما برای ایران بزرگ کفایت نمی‌کند؛ فهم آثار و درک اهمیت فرهنگی و علمی آثار بسیار مهم و نخستین حرکت و اقدام حفاظتی برای آثار است و نشان خواهد داد که این آثار در روزگار فعلی ما چه تاثیری دارند. 

او افزود: در سرزمینی زندگی می‌کنیم که شروع کننده بسیاری از صنایع و هنرها در جهان بوده، اما تاکنون تنها به جنبه‌های فنی حفاظت درخصوص شهرها، ابنیه و اشیا پرداختیم و تمرکز بر این امر ما را از پرداختن به مبانی فکری آن غافل ساخته است. 

او تصریح کرد: مهمترین و نخستین کار در حوزه حفاظت از میراث فرهنگی درک و فهم مبانی و بنیان‌های فکری آن از طریق معرفی است و در قدم‌های بعدی باید به مسائل فنی پرداخته شود. 

عضو پیشین هیئت مدیره شورای بین‌المللی حفاظت از میراث معماری گلی ایکوموس اظهار داشت: در حوزه میراث فرهنگی و حفاظت باید برنامه راهبردی ۵۰ساله داشت و مسئولین بر اساس آن عمل کرده و به پیش روند. 

او فردوسی را بزرگترین و اولین معلم میراث فرهنگی کشور دانست که از طریق معرفی و بیان خود به امر حفاظت پرداخته و ادامه داد: سعدی و رودکی نیز اشعار بسیاری در حوزه میراث فرهنگی دارند، اما به هیچیک از این‌ها تا کنون رجوع نکرده و پند نگرفته ایم. باید به گذشته خود برگشته و از آن درس بگیریم. 

او افزود: اجداد ما مدیریت بحران داشته و سازه‌هایی ایجاد و به گونه‌ای از طبیعت استفاده می‌کردند که کمترین آسیب را برایشان داشته باشد. ما نیز باید به بحث حفاظت پیشگیرانه و مدیریت بحران در موزه‌ها و اماکن فرهنگی تاریخی خود توجه ویژه کرده و پیش از وقوع بحران، با بومی‌سازی دستورالعمل‌های جهانی مدیریت بحران، از ایجاد حادثه جبران ناپذیر جلوگیری کنیم. این امر با آموزش یکایک کارکنان موزه و تعیین نقش برای آنان و ممارست امکان‌پذیر خواهد بود. 

او با بیان اینکه مرمت‌گر هنرمند عالمی است که نباید خود را جای هنرمند اثر گذاشته و در اندیشه‌های وی دخالت کرده و به صورت سلیقه‌ای کار مرمت انجام دهد گفت: باید در حوزه مرمت آثار دستورالعمل مشخص و مدون و برنامه راهبردی جهت نیل به این مهم داشت. 

وطن دوست با اشاره به اینکه ما در گذشته از تاریخ چند هزارساله خود غافل بودیم توضیح داد: اگر دوباره به فعالیت‌های اجرایی باز می‌گشتم، در حوزه مبانی بیشتر کار کرده و حفاظت عمومی را تشویق و ترغیب می‌کردم؛ کارهای بیشتری در حوزه معرفی میراث فرهنگی از طریق آموزش و پرورش، صدا و سیما و رسانه‌ها انجام داده و از این پتانسیل‌ها برای معرفی و ارزش‌گذاری میراث فرهنگی به عنوان پروژه‌ای ملی که به نفع همگان است استفاده کرده و کمک می‌گرفتم. 

او با اشاره به ظرفیت‌های مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران خاطر نشان کرد: مجموعه نیاوران از لحاظ فضا، مکان و همچنین مشکلاتی که خود با آن روبرو است، ظرفیت و استعداد آن را دارد که به عنوان مرکز کارآموزی و کارورزی در حوزه مدیریت بحران در موزه‌ها تبدیل شود.