چرا فوتبال مهم است؟ / «سهم سرخابی» ساخته شد تا اهمیت فوتبال را گوشزد کند

به گزارش خبرنگار ایلنا، این روزها مجموعه مستند «سهم سرخابی» به کارگردانی ساسان گلستانه با موضوع تاریخچه فوتبال در ایران با تمرکز بر دو باشگاه پرطرفدار استقلال و پرسپولیس از شبکه مستند در حال پخش است.

«سهم سرخابی‌» با توجه به موضوعی که دارد و پرطرفدار بودن ورزش فوتبال در کشورمان موضوعش می‌تواند برای افراد بسیاری جذاب باشد اما «سهم سرخابی» علاوه بر دنبال کردن موضوعاتی جذاب برای فوتبال‌دوستان، به تاریخچه فوتبال و تأثیرات فرهنگی و اجتماعی این پدیده ورزشی نیز می‌پردازد.

در گفتگو با ساسان گلستانه (کارگردان مستند «سهم سرخابی») نگاهی به این مجموعه داشتیم که در ادامه مشروح این گفتگو را می‌خوانید:

با وجود اینکه مجموعه «سهم سرخابی» همانطور که از عنوانش مشخص است با تمرکز بر دو باشگاه استقلال و پرسپولیس ساخته شده اما بخش زیادی از مستند به تاریخچه فوتبال در جهان می‌پردازد. چرا این مسئله را پیش‌نیاز پرداختن به دو باشگاه استقلال و پرسپولیس دانستید؟

وقتی می‌خواهیم درباره دو تیم ویژه و مهم فوتبال صحبت کنیم که نه تنها در روند ورزش کشورمان تأثیرگذار بوده‌اند، بلکه پیوندهای اجتماعی و تاریخی با تاریخ معاصر کشورمان داشته‌اند و حتی به لحاظ جامعه‌شناسی نیز می‌توان این دو باشگاه فوتبال را مورد تحلیل و بررسی قرار دارد، لذا بایستی بدانیم ورزش فوتبال چه پدیده‌ای است که بر بستر آن امکان به وجود آمدن تیم‌هایی باشگاهی مهیا می‌شود که می‌توانند تا این حد در عرصه اجتماع تأثیرگذار باشند. در واقع ما به این نتیجه رسیدیم که اگر به مسئله فوتبال و به وجود آمدن آن با این شکل مدرنش در ایران اطلاعات کافی به مخاطب ارائه ندهیم و پیوندهای جامعه‌شناسی آن را هم مطرح نکنیم مثل این است که فوندانسیون موضوعی که می‌خواهیم درباره آن حرف بزنیم، ناقص خواهد شد.

بنابراین فرصت خوبی بود که پیش از پرداختن به این دو باشگاه، اصل موضوع فوتبال و جایگاه این رشته ورزشی در جهان را مورد بررسی قرار دهیم. به همین دلیل مستند با این موضوع آغاز شد و البته کم‌کم در قسمت‌های بعدی تمرکز ما کاملاً بر این دو باشگاه معطوف خواهد شد. با این حال به نظرم اگر درباره باشگاه‌های دیگر، مثل باشگاه آرارات، شاهین، پاس، پیکان و... صحبت نکنیم روند تشکیل استقلال و پرسپولیس درست ادا و بیان نمی‌شود چراکه این دو باشگاه بر بستر اتفاقاتی شکل گرفته‌اند و به یکباره ایجاد نشده‌اند. وقتی بستر ساخت یک مستند کامل درباره فوتبال و تاریخچه آن و تأثیرات اجتماعی‌اش فراهم شده بود؛ ما به این نتیجه رسیدیم که بهتر است از این فرصت استفاده کنیم و این مستند را با نگاه دقیق‌تر و جامع‌تری تولید کنیم و کاملاً ریشه‌ای به این موضوع بپردازیم.

در ادامه این مجموعه نگاه اجتماعی به پدیده فوتبال پر‌رنگ‌تر خواهد شد؟

بله؛ در قسمت‌های بعدی هم به این ورزش نگاهی اجتماعی خواهیم داشت و فلسفه وجود لیدرها در فوتبال، جایگاهی که این افراد دارند، مسائل مالی فوتبال و تأثیر و جایگاه پول در این رشته ورزشی مسائلی هستند که در قسمت‌های بعدی به آن‌ها خواهیم پرداخت و به نظر من؛ باید نگاهی دقیق به این پدیده‌ها داشته باشیم تا بتوانیم به خوبی و با دقت کافی به دو باشگاه استقلال و پرسپولیس بپردازیم.

علاوه بر نگاه اجتماعی، نظرات متفاوتی که نسبت به این ورزش وجود دارد را هم مطرح می‌کنید. مثل جمله پازولینی که معتقد است "فوتبال آخرین تجسم مقدس دوران ماست". دلیل رجوع به این اظهارات چیست و آیا به این مسائل و نگاه‌ها نسبت به فوتبال نیز خواهید پرداخت؟

ما قصد داشتیم نظرات مختلف و نگاه‌هایی که نسبت به این ورزش وجود دارد را در این مستند عنوان کنیم تا مخاطب بیشتر از قبل به اهمیت این ورزش پی ببرد. به همین دلیل نقل قولی از پیر پائولو پازولینی به عنوان یک چهره سرشناس نیز مطرح کردیم که چنین اعتقادی دارد ولی قطعاً روی آن متمرکز نشدیم و بیشتر از این به این نگاه خاص نپرداختیم و نگاه‌ها و مسائل رایج را دنبال کردیم.

در این مستند تحلیل‌هایی شاهد هستیم که از سوی راوی مطرح می‌شوند. مثلاً دلیل نابودی باشگاه پاس را نداشتن هواداران پر و پا قرص عنوان می‌کنند. چنین نتیجه‌گیری‌هایی بر چه اساس صورت گرفته و در تحقیق این مستند از چه منابعی استفاده کردید؟

منابع درباره فوتبال و تاریخچه این رشته ورزشی در ایران به شدت پراکنده است. چند کتاب وجود دارد اما همگی به یک موضوع خاص متمرکز شده‌اند. منابعی که خیلی دقیق، منسجم و خوب به این موضوع پرداخته باشند. ما در جستجوهایمان به کار پژوهشی و پایان‌نامه قابل استنادی نرسیدیم و با منابع پراکنده‌ای مواجه بودیم که کار تحقیق و پژوهش درباره این اثر را سخت‌تر کرد؛ ما باید خیلی از این منابع را که خیلی‌ از آن‌ها به صورت شفاهی هستند و خیلی از آن‌ها هم در روزنامه‌ها و مجلاتی که در این سال‌ها چاپ شده هستند، با دقت مرور می‌کردیم. پس یک کار پژوهشی مفصل داشتیم و نویسنده این مجموعه کار پژوهشی و گردآوری بلندمدتی داشته است. بخش‌هایی که با افراد گفتگو کردیم را در مستند می‌بینید و بخش‌هایی پژوهشی است که به صورت نریشن در این مستند شاهد هستید و ما جمع‌بندی‌های خود را به همین شکل به مخاطب ارائه می‌دهیم.

تعداد افرادی که با آن‌ها مصاحبه شده محدود به چند نفر می‌شود. آیا در قسمت‌های بعدی افراد دیگری به این جمع اضافه می‌شوند؟

بله؛ به فراخور موضوعاتی که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم افراد جدیدتری اضافه می‌شوند. کارشناسان، پیشکسوت‌ها، مربی‌ها و داورها دیگر افرادی هستند که به جمع مصاحبه‌شوندگان اضافه می‌شوند.

همه انتخاب‌ها با هماهنگی وزارت ورزش و جوانان صورت گرفته و افراد از همین مسیر تأیید شدند. عمده تصاویر ضبط شده در این مستند در اوج دوران کرونا سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ بوده و محدودیت‌های بسیاری وجود داشت و از آنجا که ما با افرادی در سن و سال بالا مصاحبه داشتیم و این افراد در گروه پر خطر قرار داشتند کار ما برای مصاحبه حضوری بسیار سخت بود. با وجود این محدودیت‌ها ما سعی کردیم نگاهی جامع به صنوف فعال در حوزه ورزش و فوتبال داشته باشیم و بتوانیم رنگین‌کمانی از دیدگاه‌ها داشته باشیم.

در مجموعه مستندی با موضوع تاریخچه استقلال و پرسپولیس شاید کُری‌خواندن‌های فوتبالی یکی از نکات جذاب باشد که تا اینجا در این مستند کمتر دیده شده؛ آیا در ادامه وارد این فضا خواهید شد؟

برخی اتفاقات مهم تاریخ این دو باشگاه چنین خاصیتی دارد و نمی‌توان از آن فاصله گرفت. مثلاً نمی‌توانستیم به ماجرای مسابقه معروف استقلال و پرسپولیس که با نتیجه ۶ بر ۰ به نفع پرسپولیس به پایان رسید، نپردازیم، این یکی از اتفاقات مهم تاریخ این دو باشگاه است اما ما در پرداختن به این موضوع هیچ موضعی نداشتیم و اتفاقاً از افرادی چون حسن روشن که خود بازیکن استقلال در آن مسابقه بود، استفاده کردیم تا مخاطب اینگونه تصور نکند که ما هوادار تیم خاصی هستیم. البته باید به این نکته هم تأکید کنم که ما همه وقایع مهم پرداختیم و با این نگرانی که شاید یک واقعه طرفداران یک تیم را ناراحت کند آن واقعه را سانسور نکردیم.

ما وارد کُری‌خوانی نشدیم و اصلاً‌ نگاهمان اینگونه نیست اما به اتفاقاتی که چنین خاصیتی دارد هم به ناچار پرداخته‌ایم چراکه بسیاری از این اتفاقات اهمیت ویژه‌ای دارند و نمی‌توان از آن‌ها گذر کرد. ما نگاهمان تاریخ‌نگاری و دنبال کردن وقایع است.

به نظر شما فوتبال در جامعه امروز ما چه نقشی دارد و چقدر می‌توان اتفاقات آن را برای مردم مهم دانست؟

مصاحبه‌ها، موضع‌گیری‌های فوتبالی و حتی موضع‌گیری نسبت به بعضی از موضع‌گیری‌های فوتبالی هم برای بخش عظیمی از جامعه حائز اهمیت است. فوتبال نه تنها به عنوان یک ورزش در زندگی افراد جاری است بلکه حواشی آن هم در سطح جامعه حتی می‌تواند جریان‌ساز و تأثیرگذار باشد. اینکه فوتبال در چه جایگاهی به لحاظ فنی و ورزشی قرار گرفته در جامعه ما و حتی در خیلی از جوامع حاوی یک دوگانگی است همراه با تأثیرات اجتماعی و ورزشی. این پدیده را از هر دو منظر می‌توان بررسی کرد و همین الآن می‌توانیم اهمیت موضوع حضور یا عدم حضور استقلال در جام باشگاه‌های آسیا را یک موضوع مهم بدانیم که برای افراد بسیاری در این جامعه از اهمیت بالایی برخوردار است. فوتبال همیشه در جامعه ما موضوع روز است و از اهمیت بالایی برخوردار است.

یکی از مسائل مهمی که امروز دو باشگاه استقلال و پرسپولیس وجود دارد، بحث خصوصی‌سازی است. با توجه به اینکه وزارت ورزش از ساخت این مستند حمایت کرده، آیا شما موضعی در جهت دفاع از این اتفاق دارید؟ وزارت ورزش چه نقشی در موضع‌گیری شما دارد؟

ما این موضوع را در قسمت‌های دیگر مورد بررسی قرار می‌دهیم. یکی از اهداف این مستند ایجاد پیوند و پیوست رسانه‌ای است تا ببینیم از زمان آغاز به کار این دو باشگاه تا زمان خصوصی‌سازی‌شان چه روندی طی شده و در نهایت بحث خصوصی‌سازی به عنوان یک نیاز در این مستند مطرح شده است. ما این موضوع را که آیا خصوصی‌سازی به نفع فوتبال است یا خیر یا اینکه آیا چنین اتفاقی شدنی است یا نه مورد بررسی قرار دادیم و حتی دیدگاه‌هایی که قبل از خصوصی‌سازی مطرح شده در این مستند وجود دارد و می‌توان آن‌ها را مورد قضاوت قرار داد.

نمی‌توانم بگویم موضع ما مثبت یا منفی است؛ ما سعی کردیم تریبون را در اختیار همه نگاه‌ها قرار دهیم. موضع وزارت ورزش شاید درباره خصوصی‌سازی مثبت باشد اما ما در این مستند دیدگاه‌هایی که نسبت به خصوصی‌سازی نگران بودند را هم بررسی کردیم ولی در نهایت وزارت ورزش این اطمینان را داشت که خصوصی‌سازی با استدلال‌های قاطع به نفع ورزش است و هر تحلیل دقیقی به این نقطه می‌رسد.