اتفاقی خوب اما در بدترین زمان ممکن

به گزارش خبرنگار ایلنا، سی‌ونهمین جشنواره فیلم کوتاه تهران با وجود حواشی بسیار و حتی اعتراضاتی که نسبت به برگزاری آن وجود داشت و درخواست‌هایی که برای تعویق آن مطرح شد، در موعد مقرر در پردیس سینمایی ملت برگزار شد.

در این دوره از جشنواره، پیش از شکل‌گیری این حواشی پیش‌بینی‌هایی درباره تنوع آثار و کیفیت آن‌ها صورت گرفته بود که کنجکاوی برای دیدن فیلم‌های این دوره را افزایش داده بود اما شاید این مباحث که خود رونق‌بخش جشنواره است، با حواشی رخ داده کنار گذاشته شدند و تحلیل چندانی درباره سطح کیفی آثار، نقش سیاست‌های تعیین شده در جشنواره، حضور فیلمسازان از طیف‌های مختلف و... صورت نگرفت؛ اتفاقی که می‌تواند در نقش تأثیرگذار یک جشنواره تأثیری منفی داشته باشد.

به همین دلیل برای بررسی سی‌ونهمین جشنواره فیلم کوتاه تهران با چند تن از سینماگرانی که فیلم‌هایشان به این دوره از جشنواره راه پیدا کرده، گفتگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:

تنوع موضوع فیلم‌ها از ویژگی‌های این دوره جشنواره بود

محمدرضا خاوری، کارگردان فیلم کوتاه «غیرموجه» اظهار داشت: وقتی برخی گونه‌های سینمایی بسیار بیشتر از دیگر گونه‌ها به چشم می‌آیند و آثار زیادی در یک شکل و شمایل مشخص ساخته می‌شوند، اتفاق مثبتی است اگر رویکردی در نظر گرفته شود که گونه‌های کمتر دیده شده و یا فراموش شده دوباره مورد توجه قرار بگیرند و تنوع در سینما ایجاد شود.

خاوری خاطرنشان کرد: سال‌هاست به دلایل مختلف مثل موفقیت برخی فیلم‌ها که در ژانر درام اجتماعی ساخته شده‌اند برای دستیابی به همان موفقیت به همین گونه سینمایی روی آورده‌اند و می‌بینیم که چقدر تعداد این آثار در سینمای ما زیاد شده است. به نظر من سینمای ما به تنوع ژانر نیاز دارد و اتفاقاً در جشنواره‌های دنیا هم تا جایی که می‌دانم این سیاست را مدنظر قرار داده‌اند که به فیلم‌های ژانر بیشتر توجه کنند اما نتیجه دادن این سیاست‌ها نیازمند زمان بیشتری است. امسال به نظر من با توجه به سطح کیفی فیلم‌ها، جزو بهترین سال‌های جشنواره بود و اگر از دل این جشنواره‌ها، فیلمسازان موفقی بیرون بیایند دستاورد بزرگی کسب شده است. در این مواقع معمولاً یک بازه زمانی سه ساله در نظر گرفته می‌شود و در هر سه یا چهار سال دو یا سه فیلمساز معرفی شوند اتفاق مهمی رخ داده است. به همین دلیل هنوز قضاوت کردن درباره این رویکرد زود است اما من چشم‌انداز خوبی را برای آینده متصور می‌شوم و فکر می‌کنم جشنواره امسال به هدف خودش رسیده است.

وی درباره تنوع موضوعی در جشنواره سی‌ونهم گفت: من قطعاً با حذف هر گونه سینمایی مخالف هستم اما اگر این را با متر و معیار سیاست‌های امسال جشنواره بسنجیم، به نظرم موضوعاتی که کنار گذاشته شدند بیشتر به فیلم‌های درام اجتماعی مربوط می‌شوند، در واقع اینگونه فیلم‌ها هستند که بیشتر به همان موضوعات می‌‌پردازند و این محدودیت لطمه‌ای به سیاست‌های امسال جشنواره نزده است. امسال من احساس کردم که تیم برگزاری جشنواره سعی کرده بودند در فیلم‌ها تنوع وجود داشته باشد و طبق اطلاعاتم می‌دانم که پای برخی فیلم‌ها ایستاده بودند. ما امسال فیلم‌هایی با موضوعات سیاسی، فانتزی، اجتماعی و... می‌دیدیم. با این حال باید بگویم محدودیت در هر صورت ناراحت‌کننده است.

این کارگردان در ادامه تصریح کرد: به نظر من امسال جشنواره فیلم کوتاه تهران در بدترین زمان ممکن برگزار شد اما به نظرم این برگزاری آزمونی بزرگ برای دبیر و رئیس سازمان سینمایی بود که از این آزمون سربلند بیرون آمدند و پای جشنواره ایستادند. برگزاری جشنواره شاید اتفاق خاصی نباشد اما همه می‌دانیم که امسال شرایط عادی نبود و فشارهای روانی آنقدر زیاد بود که تصمیم‌گیری را کار سختی کرده بود.

وی افزود: بسیاری از فیلمسازان حاضر در جشنواره جوانانی هستند که برای اولین بار به این رویداد راه پیدا کرده‌اند یا اصلاً اولین فیلمشان را ساخته‌اند، این جریان را نمی‌شناسند و این اتفاقات همچون موج آن‌ها را با خود می‌برد و خیلی‌ها تحت تأثیر این فشارهای روانی شاید تصمیماتی بگیرند که کنترل چندانی روی آن نداشتند. وقتی چنین اتفاقی رخ می‌دهد برگزاری جشنواره در این شرایط کار تحسین‌برانگیزی است چراکه به هر حال فیلمساز حرفش را روی پرده سینما می‌زند و اعتراضش را هم از این طریق می‌تواند بیان کند. به شخصه وقتی فیلمم بدون سانسور به جشنواره راه پیدا می‌کند و حرفم همانطور که مدنظر دارم بیان می‌شود، از حضور در این جشنواره استقبال می‌کنم. در روز اول مشخص بود که جشنواره کمی تحت تأثیر شرایط قرار گرفته، روز دوم این وضعیت کمتر به چشم می‌آمد و در روزهای بعدی و به خصوص روز آخر استقبال از جشنواره چشم‌گیر بود. شاید این شرایط باعث شد که مهمانان دیگری به جشنواره دعوت شوند که همین هم برا من توفیقی اجباری بود چراکه مخاطبان جدیدی فیلمم را دیدند. البته باید بگویم که نظرات من با احترام به همه کسانی است که تصمیم گرفته‌اند از جشنواره انصراف دهند، متفاوت است اما از نظر من تصمیم آن‌ها کاملاً محترم است.

خاوری درباره شرایط سینمای کوتاه در ایران گفت: بسیاری از فیلمسازان جوان برای اینکه بتوانند در کارشان پیشرفت داشته باشند به تهران مهاجرت می‌کنند چراکه به نظر شرایط فیلمسازی در تهران مساعدتر است اما واقعیت این است که فیلمسازی در همه جا سخت است و هر روز شرایط سخت‌تر می‌شود. بسیاری از فعالان حوزه فیلم کوتاه، فیلمبردارها، صدابردار و... برای اینکه فیلمسازان امکان فعالیت داشته باشند، دستمزدهای کمی می‌گیرند اما همچنان فیلمسازی کار بسیار دشواری است.

بین فیلمسازان تهرانی و شهرستانی، تضاد طبقاتی فاحشی وجود دارد

صمد قربان‌زاده، کارگردان فیلم کوتاه «سریشوک» اظهار داشت: در چند سال اخیر اگر چه در جشنواره حضور نداشتم اما آثار جشنواره را می‌دیدم و این رویداد را با جدیت دنبال می‌کردم باید بگویم که نسبت به سال‌های گذشته تنوع بیشتری بین آثار این جشنواره شاهد بودیم اما فیلم‌ها به لحاظ کیفی با هم تفاوت‌های بسیاری داشتند، آثاری که در تهران با هزینه‌های بالا ساخته شده‌اند با فیلم‌های شهرستان‌ها تفاوت‌های چشمگیری داشتند.

قربان‌زاده تصریح کرد: بودجه تولید فیلم بر کیفیت اثر تأثیر مستقیم دارد و در بین آثار جشنواره فیلم کوتاه تهران نیز این مسئله کاملاً به چشم می‌آمد به طوریکه امسال به نظر من فیلم متوسط نداشتیم، یا فیلم‌ها کیفیت خوبی داشتند و یا آثاری ضعیف بودند و این فاصله زیاد بین آثار بیش از هر چیز به بودجه مربوط می‌شد. برخی فیلم‌ها به قدری با بودجه بالا تولید شده بودند که ساختار اثر نزدیک به سینمای بلند بود در حالیکه معمولاً فیلم کوتاه متمرکز بر خلاقیت، ایده و استعداد فیلمساز است اما هزینه‌های صورت گرفته برای برخی آثار به قدری زیاد بود که می‌توانستند به جای این فیلم، یک فیلم بلند بسازند.

وی افزود: به عنوان کسی که اولین فیلم کوتاهم را ساخته‌ام و در جشنواره حاضر شده‌ام، این رویداد می‌توانست به من انگیزه بالایی بدهد اما فاصله‌ای که از تفاوت میزان سرمایه بین خودم و برخی فیلمسازان احساس می‌کنم، این انگیزه و امید را از من می‌گیرد که بتوانم با آن‌ها رقابت کنم. به نظر من باید این تناقض از بین برود، شاید تعداد فیلم‌هایی که با بودجه‌های بالا ساخته شده‌اند چندان زیاد نباشد اما همان آثار بیش از دیگر فیلم‌ها مطرح می‌شوند و در کسب جوایز نیز شانس بیشتری دارند. در جشنواره‌های معتبر دنیا بیش از هر چیز به موضوع، محتوا و ساختار فیلم توجه می‌شود اما متأسفانه در کشور ما این مسائل چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد و کسانی که بودجه بیشتری داشته‌اند و توانسته‌اند اثری تولید کنند که به نوعی ساختار چشم‌نوازی دارد شانس بیشتری برای موفقیت دارند.

این کارگردان در ادامه درباره تفاوت موضوعات در بین آثار سی‌ونهمین جشنواره فیلم کوتاه تهران گفت: در بحث فیلمنامه به جز چند فیلم با اثری که حرفی تازه داشته باشد روبرو نشدم و فکر می‌کنم همچنان موضوع فیلمنامه یک موضوع مهم است که در سینمای کوتاه ما باید بیش از این به آن توجه شود. من سال‌هاست که جشنواره فیلم کوتاه تهران را دنبال می‌کنم و این ضعف به نظرم در سینمای کوتاه ما وجود دارد.

قربان‌زاده در ادامه تأکید کرد: برای تسهیل ساخت فیلم کوتاه لازم است مسئولان کشور تمهیداتی جدی بیندیشند تا فضا برای بروز و ظهور استعدادهای تازه فراهم شود. فیلمسازی به قدری سخت شده که فیلمساز وقتی فیلم اولش را می‌سازد مدتی طولانی برای فراهم کردن بودجه فیلم دومش تلاش کند و حتی ممکن است که نتواند بودجه را برای فیلم دوم به دست بیاورد و این باعث می‌شود که افراد مستقل و بعضاً با استعداد نتوانند به حیات فیلمسازی خود ادامه دهند و فقط کسانی فیلمساز بمانند که می‌توانند از طریق نهادهای مختلف برای آثار خود بودجه فراهم کنند و این کار برای افرادی که در شهرستان‌ها هستند بسیار سخت‌تر است چراکه فضای ذهنی فیلمسازی که در شهرستان است با فضای ذهنی یک تهیه‌کننده در تهران ممکن است تفاوت‌های زیادی داشته باشد و تهیه‌کننده حتی با فضای ذهنی فیلمساز ارتباطی برقرار نکند.

این کارگردان درباره تنوع موضوع در بین فیلم‌های این دوره از جشنواره فیلم کوتاه تهران گفت: به نظر من در موضوع فیلم‌ها واقعاً تنوع وجود داشت و به نظرم جشنواره در این مورد نگاهی داشته که آثار متفاوتی در جشنواره حضور داشته باشند. فیلم من به شخصه یک قصه متفاوت دارد و درباره یک گاو اسطوره‌ای است. به طور کل باید بگویم که در بحث موضوع تنوع خوبی وجود داشت اما اینکه این آثار متنوع در قالب ژانر چگونه تعریف می‌شوند، موضوعی است که قابل بحث است. سیاست تنوع ژانر هم اگر برای ایجاد این تنوع در کل سینمای ایران مطرح شده در یک دوره نمی‌تواند نتیجه مورد نظر را حاصل کند بلکه لازم است در دوره‌های بعدی هم مورد توجه باشد. به شخصه با این سیاست موافقم چراکه سینمای ما درگیر چند ژانر محدود است و برای جا افتادن آن نیاز به تکرار این سیاست در دوره‌های بعدی است.

بی‌توجهی به فیلمنامه، نقطه ضعف فیلم‌های کوتاه

هادی نوری، کارگردان فیلم کوتاه «تکه‌ای از تو» اظهار داشت: سیاست تنوع ژانر موضوعی است که از ابتدا مطرح شد و فیلمسازان می‌دانستند که این دوره از جشنواره چنین رویکردی دارد. البته من به شخصه بدون توجه به این سیاست فیلمنامه‌ای داشتم که فضایی شاعرانه داشت و به نوعی در ژانر شاعرانه قرار می‌گیرد که می‌توانست با توجه به رویکرد جشنواره، مورد توجه این دوره باشد.

نوری خاطرنشان کرد: سینمای کوتاه ایران در این سال‌ها رشد چشم‌گیری داشته، من سال‌هاست که جشنواره و به طور کل سینمای کوتاه را رصد می‌کنم و باید بگویم هر سال سطح کیفی آثار از هر نظر بالاتر می‌رود اما هنوز در بحث فیلمنامه نیاز به کار بیشتری داریم. در واقع فیلمسازان ما در تکنیک بسیار حساس شده‌اند و فیلم‌هایی سطح بالا از این منظر شاهد هستیم اما به فیلمنامه کمتر توجه می‌شود. فیلمسازان فیلم کوتاه در سال‌های اخیر نشان داده‌اند که این سینما برایشان جدی است و تلاش می‌کنند فیلم‌هایی ماندگار خلق کنند.

وی درباره نقش جشنواره در پیشرفت سینمای کوتاه گفت: استمرار سی‌ونه ساله جشنواره نشان می‌دهد که این رویداد در این حوزه نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. فیلمسازان بسیاری که عاشق این کار هستند هر سال تلاش می‌کنند اثری خلق کنند که در جشنواره نمایش داده شود چراکه این رویداد به دیده شدن آن‌ها کمک بسیاری می‌کند و برای فیلمسازان بسیار امیدوارکننده است. نکته حائز اهمیت در این مورد قضاوت درست داوران جشنواره است، از نظر من داوران جشنواره هر چقدر قضاوت درست‌تری داشته باشند به ارتقای سطح کیفی سینمای ایران کمک کرده‌اند و رقابت بهتری در بین فیلمسازان شکل می‌گیرد.

این کارگردان در ادامه تأکید کرد: هر سال در جشنواره چندین فیلم حضور دارند که با حمایت سازمان‌های بزرگ ساخته شده‌اند و مشخصاً سرمایه بسیار بیشتری نسبت به دیگر آثار برای این فیلم‌ها در نظر گرفته شده است و این شاید کمی فضای رقابت را نامتعادل کند. البته باید این نکته را هم در نظر داشته باشیم که اگر به فردی بی‌استعداد که فضاسازی، درام و کارگردانی بلد نیست، میلیاردها پول بدهند هم نمی‌تواند فیلم خوبی بسازد به همین دلیل به نظر من اگر قضاوت درستی نسبت به فیلم‌ها صورت بگیرد فیلم‌هایی که با بودجه‌های بیشتری ساخته شده‌اند، نمی‌توانند به تبع آن شانس بیشتری هم برای موفقیت داشته باشند. با این حال باید بگویم قطعاً اگر بودجه شما از حدی پایین‌تر باشد هر چقدر استعداد و توانایی داشته باشید بازهم نمی‌توانید فیلمی با کیفیت بسازید.

وی افزود: امروز کار کردن در سینمای کوتاه برای بسیاری از عوامل سینما یک منبع درآمد است و به نوعی می‌توان گفت که سینمای کوتاه ما تا حدی حرفه‌ای شده است. من از عوامل پشت صحنه زیادی شنیده‌ام که برای درآمدزایی، کار کردن در سینمای کوتاه را ترجیح می‌دهند. قطعاً این اتفاق خوبی است و به رشد سینمای ما کمک می‌کند اما با وجود سختی‌ها باید این نکته را هم در نظر داشته باشیم که فیلمسازی در همه جای دنیا کاری سخت و پر هزینه است و معمولاً افراد زمانی سراغ فیلمسازی می‌روند که از توانایی خود در این حوزه اطمینان دارند در حالیکه کشیدن یک نقاشی اینگونه نیست و هر کس در زندگی‌اش می‌تواند نقاشی کشیدن را تجربه کند.

نوری در پایان اظهاراتش با اشاره به تنوع موضوع در بین فیلم‌های سی‌ونهمین جشنواره فیلم کوتاه تهران گفت: به نظر من امسال در بین آثار جشنواره شاهد تنوع ژانر و موضوع بودیم اما اینکه این آثار در چه سطحی بودند خود موضوعی قابل بحث است. به عنوان مثال فیلمسازان ما برای ساخت یک فیلم ترسناک معمولاً همه تمرکز خود را روی فضاسازی می‌گذارند تا حس ترس را منتقل کنند اما این تمرکز باعث شده تا فیلمنامه را فراموش کنند و هر چقدر که تصاویر و ساختار بصری چشم‌نواز به نظر می‌آید، از طرفی فیلم از درون تهی می‌شود. من امسال با وجود این تنوع فیلمی ندیدم که فیلمنامه‌اش به قدری قوی باشد که توانایی درگیر کردن مخاطب را داشته باشد.

جشنواره فیلم کوتاه تهران آینده سینمای ایران را رقم می‌زند

علی پاک‌نیا، کارگردان فیلم کوتاه «دندان درخت» اظهار داشت: به نظر من سی‌ونهمین جشنواره فیلم کوتاه تهران یکی از بهترین دوره‌های این جشنواره بود. سینمای ما در دهه 90 به دلایل مختلف کاملاً به سمت سینمای اجتماعی رفت و سینمای کوتاه هم از این قاعده مستثنی نبود اما در جشنواره اخیر شاهد فیلم‌هایی از ژانرهای مختلف اعم از ژانر فانتزی، ترسناک و... بودیم که این روند تکراری را به هم زده بود و به نظر من از این منظر جشنواره سی‌ونهم یک رویداد ویژه بود.

پاک‌نیا خاطرنشان کرد: این وضعیت نشان می‌دهد که جهان‌بینی فیلمسازان ما تغییر کرده و از آن فضای کلیشه‌ای فاصله گرفته است و نسل تازه‌ای به سینما آمده که از این طریق سینمای ایران مشغول پوست‌اندازی است. در این راستا اگر جشنواره از این پوست‌اندازی حمایت کند، قطعاً رویکرد مثبتی دارد و من فکر می‌کنم جشنواره فیلم کوتاه امسال با سیاست‌هایش به فیلم‌های متفاوت میدان داد و کمک کرد که سینمای ایران به روز شود.

وی افزود: از نظر من جشنواره این قدرت را دارد که تغییراتی بزرگ در کلیت سینمای کوتاه و به تبع آن سینمای بلند ایجاد کند اما قطعاً این رویکرد با ریسک و آزمون و خطاهایی روبرو است که در گذر زمان حاصل آن را می‌توان دید اما در اینکه جشنواره قطعاً تأثیرگذار خواهد بود شکی نداریم چراکه فیلمسازان مهمی در سال‌های اخیر در سینمای بلند ظهور کرده‌اند که پیش‌تر در جشنواره فیلم کوتاه تهران مورد تحسین و توجه قرار گرفتند.

این کارگردان در ادامه اظهار داشت: فیلمنامه در کیفیت یک اثر نقشی بسیار تعیین‌کننده دارد. به نظر من ذوق کارگردانی آنقدر در فیلمسازان جوان زیاد است که برای نوشتن فیلمنامه تلاش چندانی نمی‌کنند و سعی دارند خیلی زود به سراغ ساخت فیلم بروند. البته من به عنوان کارگردان به شخصه روایت تجسمی را بیشتر می‌پسندم و طبیعتاً به کارگردانی توجه بیشتری دارم اما اهمیت فیلمنامه را نباید نادیده گرفت. به نظر من نوشتن فیلمنامه بسیار سخت‌تر از کارگردانی است. من فکر می‌کنم سینمای کوتاه ما در فیلمنامه کمی ضعف دارد و این می‌تواند به عوامل بسیاری اعم از عدم مطالعه مربوط شود، به هر حال در شرایط اجتماعی حاضر و مشکلات فراوانی که وجود دارد، آرامش ذهنی آنقدر زیاد نیست که مطالعه به صورت جدی صورت بگیرد.

پاک‌نیا در پایان تصریح کرد: امسال جشنواره در بدترین زمان ممکن برگزار شد و این واقعاً ناراحت‌کننده بود چراکه سینما در اولویت جامعه قرار نداشت و وقتی وضعیت اینگونه باشد به اعتبار جشنواره لطمه وارد می‌شود. کاش جشنواره در شرایط بهتری برگزار می‌شد تا زحماتی که برای آن کشیده شد در جامعه نمود بیشتری پیدا می‌کرد.