نگاهی به آثار «آوانگارد» زوجی که دنیا را بسته‌بندی می‌کردند+آثاری خلق شده در مقاطع مختلف
حضور ماکت اثر «کریستو ولادیمیرو یاواچف» و «ژان کلود» در نمایشگاه «مینیمالیسم و کانسپچوال آرت» که در موزه هنرهای معاصر برپاست، بهانه‌ای برای پرداختن به زندگی پرفراز و نشیب و سازه‌های عجیب و نامتعارف این دو هنرمند آوانگارد است. گزارش پیش‌رو ترجمه‌ای از سایت اصلی کریستو و دیگر رسانه‌های معتبر خارجی است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، یکی از راه‌های معمول برای دنبال کردن هنرهای معاصر جهان رجوع به آثار خلق شده توسط هنرمندان معاصر در همه رشته‌هاست. درست است که چندسالی است با وجود اینترنت و گردش سهل و سریع اخبار و اطلاعات، دست‌یابی به آثار هنرمندان اغلب کشورها و دنبال کردن جریانات متداول هنری به اتفاقی معمول تبدیل شده، اما بازهم مواجهه حضوری و بدون واسطه مخاطب با اثر است که این بده بستان فرا متنی میان مخاطبان و هنرمند را کامل می‌کند. اگر غیر از این بود حال نمایشگاه‌های مجازی و آنلاین (که در دوران کرونا بسیار مرسوم شدند)، حال جای نمایشگاه‌های حضوری را گرفته بودند.
با این تفاسیر برای دنبال کردن بدون واسطه هنر دیگر کشورها دو راه بیشتر وجود ندارد. یا اینکه مخاطبان و هنرمندان ساکن ایران باید برای بازدید از نمایشگاه به کشورهای موردنظرشان سفر کنند که مشمول هزینه و زمان بسیار است؛ به خصوص با گرانی روزافزون سفرهای هوایی و ارزش پایین پول ایران در بازار جهانی سفرهای خارجی برای قشر گسترده‌ای از مردم به امری ناممکن بدل شده است.
راه دیگر این است که با حمایت نهادها و دستگاه‌های فرهنگی دولتی، نمایشگاه‌هایی از آثار هنرمندان خارجی در ایران برگزار شود. این اتفاق علاوه بر مواجه مستقیم مخاطبان و هنرمندان ایرانی با آثار به روز و آوانگارد درکنار آثار کلاسیک قدیمی، می‌تواند بهانه و مناسبتی برای حضور هنرمندان خارجی و صاحبان اثر در ایران باشد. در ادامه حضور هنرمندان مطرح خارجی می‌تواند به برگزاری کارگاه‌های علمی و نظری و عملی بیانجامد که در نوع خود و در شرایط فعلی اتفاقی خوب و مفید و موثر خواهد بود.
آثاری از هنرمندان مطرح جهان پیش روی مخاطبان ایرانی
اتفاقی که یکم تیرماه رخ داده و تا بیست و هفتم شهریورماه تداوم دارد، افتتاح نمایشگاه «مینیمالیسم و کانسپچوال آرت» در موزه هنرهای معاصر تهران است که کیوریتوری آن را بهرنگ صمدزادگان به عهده دارد.
نمایشگاه «مینیمالیسم و کانسپچوال آرت» شامل بخشی از آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران است که در آن بیش از ۱۲۰ اثر از ۳۴ هنرمند به نمایش درآمده است. سل‌له‌ویت، جوزف کاسوت، جان بالدساری، اد راشا، یان دیبتس، دنیس اُپنهایم، برنار وُنه، شوساکو آراکاورا، مارسل دوشان، گیلبرت و جرج، دانلد جاد، رابرت اسمیتسون، میکله زازا، برند و هیلا بکر، گرفان الک، ژاکلین وینزور، تری اتکینسون و مایکل بالدوین، بورلی پپر، پیتر استرویکن، من ری، میشل آنجلو پیستولتو، رابرت موریس، مارسل بروتهرس، میشل استوارت، راجر ولش، دن فلاوین، کیت سونیر، اد راینهارد، اگنس مارتین، دیتر روث، کریستو و ژان کلود، فرانک استلا، گوردون ماتاکلارک و دنیل اسپوئری، ازجمله هنرمندانی هستند که آثارشان در نمایشگاه «مینیمالیسم و کانسپچوال آرت» به نمایش درآمده است.
هرکدام از هنرمندان نام‌برده که اثر یا آثارشان در نمایشگاه «مینیمالیسم و کانسپچوال آرت» نمایش داده شده، به نوبه خود و احیانا در زمان حیاتشان افرادی موثر و شاخص محسوب می‌شده‌اند و این در حالی است که معمولا مخاطبان ایرانی و حتی هنرمندان حرفه‌ای بسیاری از این افراد را نمی‌شناسند و اگر شناختی هست سطحی و ضمنی است. لذا بازدید از نمایشگاه برگزار شده در موزه هنرهای معاصر تهران فرصتی مغتنم برای آن دسته از افرادی است که تمایل دارند در مواجهه‌ای مستقیم بیش از قبل از با آثار هنرمندان تاثیرگذار جهان آشنا شوند.
یک اثر از دو هنرمند نامتعارف در نمایشگاه «مینیمالیسم و کانسپچوال آرت»
کریستو و ژان کلود زوج هنرمندی هستند که ماکت یکی از آثارشان در نمایشگاه «مینیمالیسم و کانسپچوال آرت» در معرض دید عموم قرار گرفته است.
این دو هنرمند، علاوه بر زندگی جالبی که داشته‌اند آثار شاخص و آوانگاردی را در دوران حیاتشان خلق کرده‌اند و به راحتی می‌توان آنها را نامتعارف‌ترین هنرمندان معاصر دانست. شناخت بیشتر این دو هنرمند صاحب سبک و مولف خالی از لطف نیست. برای رسیدن به این مقصود گزارش ذیل (ترجمه‌ای از سایت شخصی هنرمند و مطالب سایت‌ها و خبرگزاری‌های خارجی) تهیه و منتشر شده است.
«کریستو» و «ژان کلود» چه کسانی بودند؟
«کریستو ولادیمیرو یاواچف» و «ژان کلود» به ترتیب اهل بلغارستان و کشور مراکش، زوجی هنرمند هستند که عمده فعالیت‌های آنها در شاخه «هنرهای محیطی» بوده است؛ البته نه آن هنرهای مرسوم و متعارف فعلی که به اسم هنرهای محیطی خلق و ارائه می‌شود. بسته‌بندی بناهای مهم با اهمیت‌ترین فعالیت‌های این دو هنرمند است که گاه با مرارت‌های بسیار قابل انجام بوده است. به جرات می‌توان گفت در تاریخ هنر دنیا، تنها کریستو و ژان بوده‌اند که به خلق دیوانه‌وار آثاری عجیب می‌پرداخته‌اند و به جرات می‌توان گفت تاکنون هیچ هنرمندی ایده‌هایی مشابه طرحهای آنها را اجرا نکرده است. ژان کلود، زمانی به عنوان مأمور تبلیغاتی و مدیر تجاری همسرش شناخته می‌شد؛ اما بعدها مشخص شد در تمام جنبه‌های خلاقانه، اجرایی و اداری با کریستو همکاری دارند.
به مثابه یک روح در دو بدن/ فوت به فاصله چند سال
موضوع جالب‌تر اینکه این دو هنرمند، هر دو روز سیزدهم ژون سال ۱۹۳۵ به دنیا آمده‌اند. حال هر دو پس از عمری فعالیت هنری چهره در نقاب خاک کشیده‌اند. ژان کلود در سال ۲۰۰۹ آن هنگام که هفتاد و چهارسال سن داشت، از دنیا رفت و کریستو هم سال ۲۰۲۰ (مصادف با خردادماه سال ۱۳۹۹) جهان را ترک کرد.
کریستو همواره در ارائه آثار هنری خود تاکید داشت که هنر نباید صرفا محدود به گروهی مخاطب خاص و انگشت‌شمار و یا محبوس در پس دیوارهای موزهها و گالریها و نیز همچون کالایی قابل خرید و فروش باشد؛ بلکه باید به مردم امکان تجربه زیستی و حضور در پیرامون آثار هنری پراکنده در متن بافت شهری و در خارج از نهاد موزه را داد و در این میان تخیل و سلیقه عمومی را به چالش کشید و پرورش داد.
آثار کریستو و کلود معمولا به صورت موقت و در طی چندین هفته و در برخی موارد به صورت دائمی و در مقیاس و ابعادی بعضاً حیرت‌انگیز و گسترده در معرض بازدید عمومی قرار میگرفتند. پس از مرگ ژان کلود در نوامبر سال ۲۰۰۹؛ کریستو چندین پروژه مختلف در اروپا اجرا کرد و توانست به تنهایی نیز ایده‌های خود را به مرحله اجرا بگذارد.
آغاز فعالیت دو غول بزرگ هنر مدرن با تعریفی جدید از هنر چیدمان
باید گفت کریستو و ژان در ابتدا فعالیت خود در عرصه هنر محیطی را با ساخت مجمسه‌هایی توسط قوطی و بطری شروع کردند و به مرور هرچه گذشت برای ارائه آثار آوانگاردتر جسارت بیشتری از خود بروز دادند. همین بسته‌بندی‌های نامتعارف و جانمایی آنها در مکان‌های عجیب و غریب بود که باعث شد آنها به مدت پنجاه سال جزو هنرمندان مطرح و خبرساز باشند.
کریستو درباره نحوه همکاری با همسرش در خلق آثار پارچه پیچ شده اینگونه گفته است: «روزی که ایده بسته‌بندی کردن اشیا را با ژان کلود در میان گذاشتم ابتدا با تعجب مرا نگاه کرد؛ با این حال بعد از شنیدن توضیحاتم به سرعت با من همراه شد و این همراهی تا پایان زندگی‌اش ادامه یافت.»
زوج هنرمند در کارگاه و انجام یکی از پروژه‌های عجیبشان
بشکه‌های نفت با امضای «کریستو» و «ژان»
درست که زوج هنرمند کریستو و ژان، ساخت آثار هنری را از سال‌ها قبل آغاز کرده بودند اما حدودا سال ۱۹۶۱ بود که ساخت آثاری محیط با ابعاد بزرگ را آغاز نمودند. آنها طی پروژه موردنظرشان، حدود سیزده هزار بشکه نفت را در بندر کلن بسته‌بندی کردند. بشکه‌های نفت به دلیل ارزان قیمت بودن، شباهت ظاهری‌شان به سازه‌هایی چون مجسمه از سوی کریستو و همسرش انتخاب شده بودند.
بسته‌بندی بشکه‌ها در بندر کلن
یک سال بعد، کریستو و ژان خیابانی در پاریس را با بشکه‌های نفت مسدود کردند. این اثر که پرده آهنین «The Iron Curtain» نام داشت، باعث مطرح شدن آنها در دنیای هنر شد، و بعد از آن بود که آنها توانستند آثارشان را در گالری مشهور کاستلی در نیویورک به نمایش بگذارند.
سیزده هزار بشکه و سازه‌ای که توسط کریستو و ژان ساخته شد
کریستو در سال ۲۰۱۸ دو سال پیش از مرگش طی مصاحبه با رسانه گاردین گفته بود: «چیزهایی که من می‌سازم هیچ کاربردی ندارند جز اینکه ایجاد لذت می‌کنند.
قضیه پارچه‌پیچ کردن «رایشتاک»/ پارلمان آلمان
بر اساس آمار موجود می‌توان گفت کریستو و ژان در اواخر دهه نود با پوشاندن بناهای معروف شهر پاریس و ساختمان پارلمان آلمان با نام «رایشتاک» شهرتی جهانی‌تر پیدا کردند و به مخاطبان هنر مدرن در سراسر جهان معرفی شدند. شاید آن استقبال گسترده مخاطبان بود که آنها را به ادامه روندی که در پیش گرفته بودند ترغیب کرد. این کار که در سال ۱۹۹۵ به اجرا رسید و تنها دو هفته برپا بود، از نظر کریستو، پایان یک دوره و و زایش دوباره مجلس آلمان را نشان می‌داد.
عکسی قدیمی از پارلمان برلین «رایشتاک»
نگاهی کوتاه به تاریخچه ساختمان پارلمان آلمان
رایشتاگ (پارلمان آلمان) در شهر برلین واقع شده است. این ساختمان از سال ۱۸۹۴ تا سال ۱۹۳۳ محل پارلمان آلمان بوده است. رایشتاک در سال ۱۹۳۳ به آتش کشیده شد و پس از آن دیگر مورد استفاده قرار نگرفت و در جریان جنگ جهانی دوم نیز صدمات بسیاری دید و گنبد آن از بین رفت.
«رایشتاک» پارچه پیچ شده اثر کریستو و همسرش ژان
گفتنی است ماکت همین اثر است که در نمایشگاه «مینیمالیسم و کانسپچوال آرت» نمایش داده شده و بهانه‌ای برای ترجمه، گردآوری و تنظیم این گزارش است.
البته کریستو و همسرش صرفا به بسته‌بندی ساختمان‌ها نمی‌پرداختند و سازه‌هایی مانند اتومبیل‌ها، پل‌ها و اشیا و محیط‌هایی چون ساحل دریاها برخی از سوژه‌های آنها برای بسته‌بندی بودند. آنها نه فقط به بسته‌بندی بلکه به ارائه آثار خلاقانه دیگر هم می‌پرداختند. کریستو و ژان اثر «رایشتاک» را با ۹۳هزار مترمربع پارچه نقره‌ای پوشاندند و آن را با ۱۵.۵۰۰ متر طناب آبی پیچید. این پروژه از فکر اولیه تا تحقق آنها چندین سال طول کشید.
نمایی از ماکت پارلمان آلمان/ مشابه این اثر در نمایشگاه نمایشگاه «مینیمالیسم و کانسپچوال آرت»
«حصار روان» یا «حصار فرار»/ «Running fence»
حصار فرار/ «Running fence» یکی دیگر از پروژه‌های کریستو و همسرش ژان کلود است که در سال ۱۹۷۶ کامل شد و به مرحله اجرا رسید. طی این اتفاق یک نایلون سفید با ارتفاع ۱۸ فوت و ۲۴/۵ مایل، در دهم سپتامبر سال ۱۹۷۶ از ایالات مرین تا اقیانوس آرام کشیده شد. این دیوار پارچه‌ای، با دور زدن تپه‌ها، عبور از زمینهای شخصی، وسط جاده، زمین نظامی و حتی داخل دریا در خلیج کوچک «بودگا» در اقیانوس آرام به پایان می‌رسید.
عکسی از سازه «حصار فرار» شامل ۱۶۰۰۰۰ متر پرده نایلونی
تمام هزینه این کار هنری، توسط کریستو از طریق فروش مطالعات و طرحهای اولیه‌اش فراهم شد. حصار فرار شامل ۱۶۰۰۰۰ متر پرده نایلونی سفید و سنگین است که در خاک به عمق ۱ متر نفوذ کرده بود. موضوع جالب اینکه هیچ گونه ملاتی در نصب این اثر استفاده نشد، اما ستون‌هایی از پهلو، آن را تقویت می‌کرده‌اند.
«حصار فرار» از نمایی دیگر
«حصار فرار » یکی از حاشیه‌دارترین آثار کریستو ژان کلود است؛ چراکه مردم و ساکنان منطقه به شدت مخالف برپایی آن بودند و به هیچ وجه آن را هنر نمی‌دانستند. در ادامه این ماجرا؛ کریستو و ژان چهل و دو ماه برای مذاکره با مردم وقت گذاشتند. آنها ۹ وکیل برای انجام امور حقوقی استخدام کردند و هجده جلسه در دادگاه وقت برگزار شد. در نهایت هم مجوز برگزاری این اثر صادر شد.
بنای یادبود «ویتوریو امانوئل دوم»/پیازا دل دومو/میلان، ایتالیا
«طاق نصرت» کریستو و ژان کلود در پاریس
یکی از آثاری کریستو و ژان بسته‌بندی کرده‌اند، بنای مشهوری بوده که ازجنگ جهانی به جا مانده و «طاق پیروزی» نام دارد. البته این صاحبان و خالقان اثر نبودند که آن را به پایان رساندند. پارچه‌پیچی «طاق پیروزی» در واقع یکی از پروژه‌های ناتمام کریستو و ژان کلود بد که در نهایت دو سال پیش توسط «بنیاد کریستو» تکمیل و از این بنای پارچه‌پیچی‌شده رونمایی شد. در ادامه همین ماجرا بود که در اینباره بیانیه‌ای صادر شد مبنی بر اینکه اثر مشترک کریستو و ژان پس از مرگشان هم ماندگار است. «طاق نصرت» در نهایت ۱۲ سپتامبر سال ۲۰۲۱ پارچه پیچی شد و رسانه‌ها ویدئویی از این اتفاق را منتشر کردند که انتقادهای زیادی را در فضای مجازی به همراه داشت.
طرح اولیه و مکتوب «طاق نصرت»/ اثر مشترک کریستو و ژان کلود
«طاق پیروزی» بنایی مشهوری است که در میدان شارل دو گل پاریس جانمایی شده است. این بنای تاریخی به افتخار و برای یادبود سربازان فرانسوی جان باخته در جنگ ساخته شده. «طاق پیرزوی» از جمله مکان‌های پر بازدید پاریس توسط گردشگران خارجی است و محل برگزاری بسیاری از مراسم ملی از قبیل رژه‌های نظامی و دیگر مناسبت‌ها به شمار می‌رود. گفتنی است «پون نوف» دیگر بنای تاریخی شهر پاریس نیز پیش‌تر بر اساس طرح این زوج هنری پارچه‌پیچ شده بود.
اثر نهایی «طاق نصرت» پروژه نیمه‌تمام زوج هنرمند
این دو هنرمند در سال ۱۹۹۱ هم پروژه «چترها» را به طور همزمان در دو کشور ژاپن و آمریکا اجرا کردند که در نوع خود کم‌نظیر بوده و همچنان یکی از آثار مطرح هنر چیدمان محسوب می‌شود. در این اثر مجموعه‌ای از تعداد زیادی چتر در دره‌هایی بزرگ جانمایی شده‌اند.
پروژه «چترها»/سال ۱۹۹۱
پُل «پون نوف» بر فراز رودخانه سن در پاریس/ بسته‌بندی شده در سال در سال ۱۹۸۵
«بسته بزرگ هوا»/ اولین اثر کریستو پس از مرگ همسر
«بسته بزرگ هوا» اثر دیگری از کریستو است که در سال ۱۳۹۱ شمسی رونمایی شد. این اثر به ارتفاع ۹ متر و عرض پنجاه متر با ۱۷۷ هطار لیتر مکعب حجم یکی از بزرگترین سازه‌های هنری تا به امروز است.
آخرین اثر کریستو
کریستو پس از مرگ همسرش ژان کلود دست از کار نکشید و در چند سال عمر باقی مانده خود به فعالیت‌های هنری ادامه داد. اسکله شناور آخرین اثر کریستو است که در نوع خود سوژه و موضوعی بی‌نظیر و جالب دارد. البته این کار در سال ۱۹۷۰ میلادی شکل گرفت و کریستو و همسرش پس از ۴۶ سال برنامه‌ریزی توانستند آن را به مدت ۲۲ ماه به اجرا در بیاورند.
کریستو طی پرداختن به آخرین اثر خود به سراغ یک مسیر سه کیلومتری روی دریاچه‌ای در ایتالیا رفت و روی آن اسکله‌ای شناور نصب کرد که در نوع خود چالش‌برانگیز بود. متریالی که کریستو انتخاب کرده بود معمولی نبود و در نهایت اثر خلق شده‌اش نیز شاهکاری مدرن به حساب می‌آید.
نمایی لانگ‌شات از اسکله شناور/ ساخته کریستو
کریستو برای ساخت پل یا همان اسکله شناور بیش ازدویست هزار قطعه مکعب پلاستیکی به هم وصل شده یا به هم پیوسته را به کار برده بود.
مردم بر روی اسکله شناور اثر طولانی و عظیم کریستو
نوآوری دیگر کریستو این بود که مکعب‌ها را داخل نایلون‌هایی زرد رنگ قرار داده بود که با تغییر نور رنگشان تغییر می‌کرد. اثر هنری عظیم و عجیب کریستو به مدت دوهفته برپا بود و حدود ده هزار نفر از آن بازدید کردند. اما بازهم این همه ماجرا نبود؛ چراکه تعدادی از مخاطبان و بازدیدکنندگان هوس عبور از پل به سرشان زده بود و این در حالی بوده که پل شناور ابداعی کریستو حفاظ یا نرده‌ای نداشته و واقعا روی آب معلق بوده است.
بخشی دیگر از اسکله شناور
علاقمندان تا آن حد از سازه کریستو استقبال کردند که برخی از آنها حتی یک شب پیش از افتتاح در اطراف نمایشگاه چادر زده بودند تا اولین کسانی باشند که از اثر هنرمند مورد علاقه‌شان دیدن می‌کنند و روی آن راه می‌روند. در ادامه و طی چهارده روز برگزاری نمایشگاه، افراد زیادی روی پلِ کریستو راه رفتند در حالی که ماموران نجات غریق هم در طول مسیر حضور داشتند تا کسی غرق نشود یا آسیب نبیند.
کریستو در سال‌های پایانی حیات
زندگی هنری کریستو بدون همسر در دوران رییس جمهوری ترامپ
کریستو در سال‌های پایانی عمر، در اعتراض به سیاست‌های دونالد ترامپ (رییس جمهور وقت آمریکا پیش از بایدن) از برگزاری نمایشگاه خود در آمریکا خودداری کرد. او حدود ۲۰ سال برای گرفتن مجوز پوشاندن یک رودخانه در ایالت کلورادوی آمریکا با الیاف مصنوعی تلاش کرد، اما گفته بود که حاضر نیست در کشوری که رئیس جمهورش دونالد ترامپ اثر هنری اجرا کند.
سخن پایانی
در پایان باید گفت وجود هنرمندانی چون کریستو و ژان همواره و در همه مقاطع یکی از نیازهای دنیای هنر است. قطعا وجود چنین هنرمندان جسور و خلاق الگویی برای هنرمندان نسل‌های بعد برای شکستن ساختارها و چهارچوب‌هاست. و تنها طی این روند و تربیت هنرمندان جسور و شجاع است که گذار از دوره‌ای به دوره دیگر و از سبکی به سبک و جریانی دیگر را مهیا می‌کند.
بسته‌بندی موزه هنر معاصر شیکاگو، جزایر محصور و درختان بسته‌بندی شده تنها برخی دیگر از آثاری هستند که توسط کریستو و ژان کلود طی عمری فعالیت هنری پر چالش خلق و ارائه شده‌اند.
