تخریب کامل دو گورخمره نویافته در اهواز/ ۱۰ روز از کشف محوطه اشکانی گذشت اما مجوز نجات بخشی صادر نشد

به گزارش خبرنگار ایلنا، سه شنبه ۱۴ تیر ۱۴۰۱ خورشیدی بود که خبرها از کشف محوطه اشکانی حکایت کردند. این محوطه طی عملیات حفاری نفتی در محله فاز ۴ کوروش در حدود ۱۵۰ متری ساحل کارون در شهر اهواز بدست آمد. مشاهدات اولیه از داده‌های فرهنگی گورستان بیانگر کشف چندین گور خمره به رنگ نخودی واندود قیر طبیعی و بقایای انسانی است. این نوع تدفین که به نام تدفین گور خمره‌ای موسوم است از دوران نوسنگی برای دفن اموات و به ویژه نوزادان و خردسالان استفاده می‌شد. اما اوج استفاده از این روش تدفین را می‌توان در دوره اشکانیان مشاهده و پیگیری کرد. 

مجتبی گهستونی (فعال میراث‌فرهنگی) با اشاره به آنکه حدود ۱۰ روز از کشف محوطه موسوم به دوره اشکانی می‌گذرد، گفت: درحال حاضر یگان حفاظت اداره کل میراث‌فرهنگی خوزستان و حراست شرکت نفت از این محوطه به صورت شبانه روزی مراقبت می‌کنند. این درحالی است که شهرستان اهواز بیش از ۳ ماه است فاقد یگان حفاظت میراث‌فرهنگی است. قرار دادن کانکست و وجود محوطه کارگاهی به واسطه فعالیت شرکت نفت در این منطقه شرایط حفاظت و حراست از این نویافته‌های اشکانی را دشوار می‌کند. وجود گرد و خاک از یک سو و گرمای شدید هوا از دیگر سو، نگرانی‌هایی بابت وضعیت این محوطه، اشیاء کشف شده و البته استخوان‌هایی که در خمره‌ها قرار دارند، ایجاد کرده است. شاهد فرسایش شدید خمره‌ها و بقایای به جای مانده از تدفین‌ها هستیم. تصاویری که در اختیار داریم از زمان کشف و اکنون نشان از آن دارد که برخی متلاشی و اکسیده شده‌اند و باید این وضعیت بررسی شود. شاید اگر یک سایه بان برای این محوطه تعبیه می‌شد این شرایط تا حدودی بهتر می‌شد. 

او با تاکید بر آنکه اهواز تشنه انجام کاوش‌های باستان‌شناسی است، گفت: اهواز می‌تواند تبدیل به بهشت باستان‌شناسی خوزستان و حتا ایران شود اما به آن بی‌توجهی شده و تنها برخی اقدامات شناسایی و بررسی باستان‌شناسی انجام شده. حتا کاوش‌های انجام شده بدون خروجی خاصی انجام گرفته. 

گهستونی با ابراز نگرانی از وضعیت محوطه وعدم تعیین تکلیف برای آن گفت: نیاز است کاوش نجات بخشی در این محوطه صورت گیرد البته نباید به حال خود رها شود. باید کاوش باستان‌شناسی انجام گیرد. شاید شاهد شکل گیری نوعی ماراتن بین باستان‌شناسان برای کاوش در این محوطه باشیم اما این امر نباید تبدیل به پر کردن رزومه برای باستان‌شناسان شود. باید خروجی کاوش کامل و جامع و مشخص باشد. نام شرکت نفت، بزرگ است و ممکن است برخی از باستان‌شناسان برای بستن قراردادی سنگین دورخیز کرده باشند. بهتر است در انتخاب هیات باستان‌شناسی برای کاوش در این محوطه دقت زیادی صورت گیرد. 

به گفته او، گورخمره‌ها و اسکلت‌ها هنوز در همانجا هستند چراکه موزه اهواز درحال ساخت است و جایی برای انتقال آن‌ها درحال حاضر وجود ندارد. انتظار می‌رود برخورد خوب و البته سریع با این محوطه شود تا از تخریب بیشتر جلوگیری به عمل آید. 

مشکلات تامین اعتبارات در پروپوزال ارائه شده از سوی استان 

کوروش روستایی (رییس پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری) نیز با تاکید برآنکه محوطه نویافته در اهواز نیازمند کاوش نجات بخشی است، به ایلنا گفت: استان خوزستان پروپوزال مربوط به کاوش نجات بخشی را به پژوهشکده ارسال و ما نیز جواب آنرا ارائه داده‌ایم و به نوعی می‌توان گفت، مجوز کار صادر شده است. البته ایرادی در پروپوزال وجود داشت که باید حل و کار آغاز شود. این کار ساده‌ایست. امور مربوط به حفاظت از محوطه‌های باستانی در مرحله نخست برعهده اداره کل استان‌هاست. پژوهشکده نیز امور پژوهشی را برعهده دارد. 

او با تاکید بر آنکه برای آغاز کار کاوش نجات بخشی باید محل تامین بودجه مشخص باشد و بعد کار میدانی شروع شود، گفت: بدون بودجه نمی‌توان چنین کاری را آغاز کرد. باید منبع اجرایی بودجه مشخص باشد و نمی‌توان با حرف و بدون مشخص بودن منابع کار را شروع کرد. هر باستان‌شناسی که صلاحیت انجام کار را داشته باشد با شرط تامین بودجه می‌تواند کار نجات بخشی را شروع کند. 

محوطه تسطیح شده

احمدرضا حسینی بروجنی (معاون میراث‌فرهنگی اداره کل میراث و گردشگری استان خوزستان) با اشاره به آنکه محوطه کشف شده در محدوده محصور شده شرکت نفت قرار دارد، گفت: در محدوده ۲۰ متری این محوطه چاه نفتی با قدمت بیش از ۸۰ سال قرار دارد و این محوطه نیز طی جاده‌سازی و خاکبرداری و… حول این چاه‌های نفتی بدست آمد ضمن آنکه این محوطه به واسطه این فعالیت‌ها دستخوش تغییر و تحولات زیادی شده و بسیاری از بخش‌ها تسطیح شده‌اند. 

او ادامه داد: گویا به منظور احداث پل در جاده خاکی به چاه نفتی ختم می‌شد، بولدوزر با این گورخمره‌ها برخورد می‌کند و کار متوقف شده است. کارشناسان ما در بررسی‌های اولیه مطرح کردند که این محوطه احتمالا به اواخر دوره اشکانی و اوایل ساسانیان می‌رسد. نیروهای یگان حفاظت در محوطه مستقر شده‌اند و به صورت شبانه روزی کشیک می‌دهند تا دخل و تصرفی صورت نگیرد. 

حسینی بروجنی با تاکید برآنکه برای چنین محوطه‌هایی در مرحله نخست نیازمند حفاظت اولیه هستیم، خاطرنشان کرد: از آنجا که گستره محدوده را نمی‌دانیم نیازمند دریافت مجوز از پژوهشکده باستان‌شناسی به منظور کاوش و نجات بخشی هستیم. پروپوزال آماده و ارسال شده است تا مجوزها دریافت شود. شاید به دلیل تعجیلی که رخ داد پروپوزال با مشکل روبه رو شده باشد و هنوز مجوزهای لازم را دریافت نکرده‌ایم. مکاتباتی نیز با اداره کل موزه‌ها جهت دریافت مجوز برای جابه‌جایی و انتقال گورخمره‌های سالم و اشیاء کشف شده به آزمایشگاه مرمت اداره کل استان انجام شد. 

او درخصوص رفع مشکلات پروپوزال ارسالی به پژوهشکده باستان‌شناسی نیز گفت: بر اساس توافقات انجام شده تمام هزینه‌ها توسط شرکت نفت پرداخت خواهد شد چراکه این محوطه در محدوده این شرکت قرار دارد و ورود و خروج به آن محدود است. ضمن آنکه شرکت ملی حفاری مجوز کار عملیاتی و عمرانی نداشت و مسئله حقوقی با آن‌ها خواهیم داشت از این رو تمام هزینه‌ها را تامین خواهند کرد. بنابر توافقات انجام شده، نیروهای کارشناسی و تامین و امکانات اولیه انتقال از میراث استان و نیروهای کارگری و ایاب و ذهاب توسط شرکت نفت تامین شود. شاید در همان ۸۰ سال پیش هنگام کار در این محوطه به آثار باستانی رسیده باشند اما به آن توجه نشده. اکنون نیز به واسطه برخورد بیل مکانیکی به این گورخمره‌ها ما متوجه وجود چنین محوطه‌ای شدیم. 

او درخصوص وضعیت حفاظت از یافته‌های اخیر گفت: شرایط محوطه به دلیل آنکه بارندگی نداریم و مشکل خاصی نیست، سعی کردیم با کاور کردن و پوشش خاک، از گورخمره‌های سالم حفاظت کنیم. به این شکل حفاظت انجام شده. با توجه به آنکه بیل مکانیکی در محوطه کار می‌کرد، از ۳ گورخمره بدست آمده، ۲ گورخمره کامل تخریب شده. این محوطه کاملا زیر جاده قرار دارد و تحت‌العرضی قابل مشاهده نیست. نیاز است تا محوطه کاوش و نجات بخشی شود تا اگر گورخمره‌ها و اشیاء دیگری در محوطه وجود داشته باشد شناسایی و حفاظت شود. حتا احتمال می‌دهیم که یک گورستان در این محوطه بدست آید. 

معاون میراث‌فرهنگی خوزستان، انجام کاوش و نجات بخشی در این محوطه نویافته را آغازی برای انجام کاوش‌های بیشتر در این استان دانست و گفت: امید است بتوانیم خروجی خوبی از این کاوش بدست آوریم و در پی آن بتوانیم محوطه را ثبت ملی کنیم. ضمن آنکه نیاز است تا مقالات و مطالب بیشتری درخصوص باستان‌شناسی خوزستان و اهواز منتشر شود. نخستین قدم ساماندهی وضع موجود است و بعد از دریافت مجوز از پژوهشکده، به زودی کار را آغاز خواهیم کرد.