رضا پُردل در گفت‌وگو با ایلنا مطرح کرد؛
طرح مشکلات و دغدغه نانوایان در جشنواره حقیقت/ حجم نانی که دولت اسراف می‌کند بسیار بیشتر از سهمی‌ست که مردم هدر می‌دهند/ جامعه بهای واقعی نان را پرداخت نمی‌کند
کارگردان مستند «نان بی‌جان» معتقد است این مستند را با نگاهی انتقادی برای به تصویر کشیدن معضلات نان و نانواها ساخته است: در مرحله پژوهش متوجه شدم ایران یکی از اسراف‌کنندترین کشورها در زمینه نان است و پس از تحقیق بیشتر، پی بردم آن حجم از نانی که توسط دولت اسراف می‌شود، بسیار بیشتر از سهمی است که مردم آن هدر می‌دهند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مقوله نان در کشور ما از جمله مهم‌ترین موضوعاتی محسوب می‌شود که به سبب سبک زندگی ایرانی از ارزش بسیار بالایی برخوردار است؛ با این حال بسیار سخت می‌توان فردی را پیدا کرد که معضلات این ماده غذایی و نانواها را به عنوان یک سوژه در فیلم مستند روایت کند. رضا پُردل در تازه‌ترین مستند خود، به سراغ این مسئله و چالش‌های مربوط به آن رفته است. «نان بی‌جان» عنوان این مستند است که آریان عطارپور تهیه آن را برعهده داشته است. آرد سفید و مشکلات استفاده از آن، قیمت نان، حقوق نانواها از جمله مسائلی است که این مستند به آن می‌پردازد. «نان بی‌جان» در پانزدهمین جشنواره بین المللی مستند ایران (سینماحقیقت) در بخش مستندهای نیمه بلند (مستندهای کمتر از ۶۰ دقیقه) حضور دارد. نخستین نمایش این مستند در جشنواره بهانه‌ای شد تا با کارگردان آن گفتگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
دغدغه نان از کجا آمد که به فکر ساختن «نان بی‌جان» افتادید؟ طرح ابتدایی از خودتان بود یا شبکه مستند سفارش ساخت آن را به شما داد؟
مستند «نان بی‌جان» در ابتدا سفارشی از طرف شبکه مستند بود با این رویکرد که فیلمی بسازیم تا مردم با دیدن آن، نان را بهینه مصرف کنند و مراحل رسیدن نان به دست مردم با رویکری جدید و جذاب نشان داده شود. در مرحله پژوهش بودیم که متوجه شدم ایران یکی از اسراف‌کنندترین کشورها در زمینه نان است و پس از تحقیق‌های بیشتر، پی بردم آن حجم از نانی که چه به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، توسط دولت –که متولی کشور است- اسراف می‌شود، بسیار بیشتر از سهمی است که مردم آن هدر می‌دهند. البته آمار دقیقی در این زمینه نداریم اما با توجه به شواهد و مسیری که در تولید نان وجود دارد می‌توان این نتیجه‌گیری را کرد. دولت و سیستم اداری کشور هم به اندازه کافی قدر نان را نمی‌داند. به همین دلایل با هماهنگی مدیران تولید در شبکه مستند رویکرد فیلم را تغییر دادم و نتیجه آن شد اثری که اکنون در جشنواره به نمایش درآمده است.
چرا در کشور ما، سینما و رسانه‌ها به مسئله‌ای همچون صنعت نان که بسیار پراهمیت است، آنقدر کم توجه می‌شود؟
زیرا صنعت نان دولتی است و همین امر موجب شده تا نگاه و توجه‌ها را به خود جلب نکند. در واقع در لایه‌های زیرین این محصول که همه ما فکر می‌کنیم سالم است، اتفاق‌هایی رخ می‌دهد که برای سلامت مردم جامعه و همچنین اقتصاد کشور آسیب به همراه دارد. من تمام تلاشم را کردم تا در مستند «نان بی‌جان» این قضایا و همین‌طور دلایل آن را واکاوی کنم تا مخاطب هم این نکات را متوجه شود.
برای رسیدن به یک اثر مطلوب برای این مستند که روایتی بی‌نقص و بی‌طرفانه داشته باشید، چه میزان پژوهش و تحقیق انجام دادید و چقدر زمان صرف این کارها شد؟
۲ الی ۳ ماه فقط پژوهش کردم. این پژوهش شامل مواردی مثل خواندن کتاب‌های تاریخی بود. البته شاید باورتان نشود اما هرچه گشتم کتابی را پیدا نکردم که به وضعیت نان امروزی بپردازد و یا در این حوزه باشد. در مرحله بعدی به سراغ کارشناسان و اساتید این حوزه رفتم و تلاش کردم از چند منظر این موضوع بررسی کنم و خروجی آن هم این بود به چند سرنخ در مسئله نان مانند سبوس، جوش شیرین، تنوع نان و معیشت نان رسیدم.
از زمان طرح ایده تا زمان ساخت چه مدت زمانی طول کشید؟
زمانی که ایده مطرح شد تا زمانی که «نان بی‌جان» را آماده کردیم، یک سال زمان برد.
مستند را در زمان اپیدمی کرونا ساختید و فیلم‌برداری کردید. آیا محدودیت‌ها یا نگرانی از انتقال این ویروس کار را برای شما سخت‌تر نکرد؟
بله، تولید مستند قطعا از زمانی که ویروس کرونا در کشور و جهان نبود، سخت‌تر بود؛ اما چاره‌ای نداشتیم و مجبور بودیم تا با رعایت برخی مسائل و پروتکل‌ها به مسیر مستندسازی ادامه دهیم.
در مستندهایی مانند «نان بی‌جان» که تاریخ هم در آن دخیل است، استفاده از آرشیو فیلم و عکس بسیار اهمیت دارد. این تصاویر و فیلم‌هایی که از زمان قدیم در مستند نمایش دادید را چطور پیدا کردید؟
به طور معمول تصاویر آرشیوی را از یک جا نمی‌توان پیدا کرد و باید با توجه به موضوع به سراغ سازمان‌ها و مراکز مختلفی رفت. در این مستند هم از آرشیوهای صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، فیلمخانه ملی، و کتابخانه دانشگاه «هاروارد» و مجلس شورای اسلامی استفاده کردم.
در اثرتان درباره مشکلاتی که نانواها دارند و مسئله نان در کشور، انتقاداتی هم از دولت کردید. این موضوع باعث بروز موانعی برای گرفتن مجوز و نمایش از سمت صداوسیما نشد؟
خیر، تاکنون مشکلی ایجاد نشده است و فکر می‌کنم حدود دو هفته دیگر «نان بی‌جان» از شبکه مستند پخش شود. البته نسخه‌ای که قرار است از تلویزیون پخش شود سه دقیقه از نسخه نمایش داده شده در جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت طولانی‌تر است. فکر می‌کنم پرداختن به موضوعی تا این میزان از اهمیت باید ظرفیت نقد و آسیب شناسی برای بهبود روندها را پدیدار شود. احساس من این است که وظیفه مستند بازگو کردن حقایق و گوشه‌هایی از زندگی روزمره است که قطعا تا برجسته نشوند کسی برای آنها اهمیتی قائل نخواهد بود. موضوع نان هم که در دسترس همه قرار دارد و کمتر کسی ارزش واقعی آن را درک کرده است از این دست مباحث است.
در مستند بسیار کوتاه به مسئله ثبات قیمت نان اشاره کردید؛ این در حالی است که ما شاهد افزایش قیمت نان در سطح کشور هستیم و مسئله پراهمیتی است.
در فیلم موضوع ارزانی نان را مطرح کردیم و منظور ثبات نبود. من قصد طرفداری یا هیچ‌گونه دفاعی از کسی ندارم اما این گرانی نان هم که در کشور می‌بینیم و آن‌چه هزینه می‌کنیم، قیمت واقعی نان نیست. افزایش قیمت نان نسبت به بقیه کالاهای خوراکی مانند ماست، تخم‌مرغ، برنج و. . چیزهای دیگر که خیلی سریع افزایش قیمت دارند، ارزان‌تر است. در مستند «نان بی‌جان» تلاش کردیم تا از دیدگاه نانواها و دغدغه معیشت‌شان نگاه کنیم و سپس نتیجه‌گیری کنیم. همان‌طور که در مستند می‌بینیم نانواها از سختی کار، حقوق کم و اغلب نداشتن امکانات و بیمه گله و شکایت می‌کنند. درست است که قیمت نان در حال افزایش است اما باید آن را در سطحی فراتر و کلی‌تر ببینیم. برای مثال اگر روند رشد قیمت نان از سال ۱۳۶۰ تا سال ۱۴۰۰ را نگاه کنیم، تغییرات آن بسیار جزیی است. یعنی این نرخ قیمت‌ها خیلی آرام اضافه شده است. اکنون هم که قیمت نان ۲ هزار و ۵۰۰ تومان است، بسیار ارزان‌تر از دیگر کالاهاست. به عقیده من اکثر اقشار جامعه بدون دردسر می‌توانند نان را تهیه کنند. کمااینکه برای حل مسائل نانواها، قیمت نان تنها یک متغیر است و دیگر عواملی هم وجود دارند.
برای حل مسائلی که در صنف نانوایان و نان در مستند «نان بی‌جان» مطرح کرده‌اید، قصد ندارید تا آن را برای مسئولان و مراکز مربوطه به نمایش درآورید بلکه کمی از مشکلات این قشر را به گوش آنها برسانید؟
برنامه‌هایی برای پخش مستند در برخی مراکز و سازمان‌ها داریم و نمی‌دانم که چقدر با برای اکران آن همکاری کنند؛ اما در جایگاه فیلمساز، دوست دارم تا «نان بی‌جان» در جامعه نانوایان دیده شود تا مخاطبان دیگر. مخاطب نانوا برای تماشای این مستند برایم مهم است. نهایت تلاش را برای این کار می‌کنم و ماباقی آن بستگی به دیگر شرایط دارد. امیدوارم روزی باید که هر فیلمساز و مستندسازی بتواند دغدغه‌های خودش را به گوش کسانی که باید بشنوند برساند. البته مستند ما برای مردم ساخته شده است و من هم دوست دارم مردم درگیر این کار شوند تا به سمت اصلاح الگوی مصرف و تهیه نان برویم.
