آیا استفاده از ملودی‌های پاپ و ساز در «روضه‌خوانی‌ها» و «مداحی‌ها» جایز است؟ نظر مراجع تقلید درباره استفاده از ملودی‌ها و سازها در عزاداری‌ها+ آثاری از مداحان با محوریت اربعین حسینی (ع)
مداحی و روضه‌خوانی سال‌های سال مرسوم بوده و همچنان نیز مورد توجه است. اما استفاده از ملودی‌های پاپ برای جذب مخاطبان بیشتر و بهره‌گیری از سازها در این گونه مذهبی، موسیقایی مجاز است؟ برخی از مراجع تقلید در اینباره نظر داده‌اند. گزارش پیش رو ضمن پرداختن به این موضوع به نوحه‌هایی با محوریت اربعیت حسینی (ع) می‌پردازد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، یکی از اتفاقات مهم طی دو دهه گذشته، پیشرفت چشم‌گیر تکنولوژی است که تقریبا بر تمام امور تاثیر گذاشته و در کلیت و جزییات مردم همه کشورها تغییرات عمده ایجاد کرده است. موسیقی نیز از تغییر روند مستثنی نبوده است.
باید یادآور شد که موسیقی در ایران صرفا ساز و آواز و سبک‌های همه پسندی چون پاپ و باقی گونه‌های مشابه نیست. آیین‌ها و مناسک موسیقی محور بسیاری در مناطق مختلف کشور وجود دارند و با اینکه حال بسیاری از آن‌ها اجرا نمی‌شوند یا منسوخ و فراموش شده‌اند، اما موسیقی همچنان بخشی از زندگی اقوام مختلف ایران به حساب می‌آید.
مورد دیگری که وجود دارد نوحه و مداحی و روضه هاست که به طور غیر مستقیم در زیر مجموعه موسیقی قرار می‌گیرند. البته موسیقی همواره به لحاظ فقهی و مذهبی مورد بحث بوده و همچنان مخالفت‌هایی از سوی برخی افراد نسبت به آن وجود دارد، که این مبحث در این گزارش مدنظر نیست.
موضوع دیگری نیز وجود دارد که بر کیفیت نوحه‌ها و روضه‌ها تاثیرات منفی و مخرب داشته است. طی چند سال گذشته آنچه بیش از هرچیز کیفیت نوحه‌ها و مداحی‌ها را تنزل داده استفاده از ملودی‌ها و آهنگ‌ها و ریتم‌هایی است که در موسیقی پاپ کاربرد دارند. اتفاق بدتر اینکه مداحان و هیئت‌های مذهبی به سراغ ملودی‌هایی می‌روند که بیش از دیگر آثار مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته‌اند. همه این‌ها در حالی است که روضه و روضه‌خوانی و مداحی به بهره‌گیری از موسیقی‌های سطحی و عوام پسند نیازی ندارد؛ چرا که به مدد وجود شاعران و روضه‌خوانان گذشته، اشعار و مدایح فاخری در وصف و ثنای ائمه اطهار (ع) سروده شده و در دسترس است. از سویی دیگر ملودی و آهنگهای آثار فولکوریک (نسبت به آثار بی‌اصالت امروزی) برای بهره‌گیری در مناسبات مذهبی، پتانسیل بیشتری دارند. اما متاسفانه آنطور که باید مورد توجه متولیان و مداحان نیستند.
یکی دیگر از اتفاقاتی که طی چند سال گذشته رخ داده استفاده از برخی سازها در مناسبت‌های مذهبی است؛ گاه دیده شده سازهای غیر معمولی چون ارگ (سینتی سایزر) و البته برخی سازهای ایران مانند نی، دهل، سرنا و کلارینت در مراسم عزاداری نواخته شده‌اند. البته باید یادآور شد استفاده از ساز در مراسم تعزیه اتفاقی است که از گذشته وجود داشته و یکی از دلایل منطقی آن جنبه دراماتیک این هنر نمایشی، موسیقایی و مذهبی است. این تناقض‌ها در استفاده از برخی سازها در مراسم مذهبی، باعث شده مردم و متولیان طی سال‌ها و دهه‌های گذشته به سراغ مراجع تقلید بروند و نظر فقهی آن‌ها را در اینباره جویا شوند که در خلال گزارش به آن‌ها پرداخته خواهد شد.
یکی دیگر از موضوعاتی که در گزارش ذیل به آن پرداخته می‌شود نوحه‌ها و روضه‌هایی است که مختص به اربعین خوانده شده‌اند.
ناگفته پیداست که واقعه کربلا محدود به دو روز عاشورا و تاسوعا نیست و به جز ده روز اول محرم که هر شب آن به یکی از شهدای کربلا اختصاص دارد، اربعین حسینی نیز یکی از روزهای با اهمیت نزد مسلمانان ایران و دیگر کشورهاست. چند سالی است پیاده‌روی‌های اربعین و زیارت حرم مطهر ابا عبدالله (ع) به رویه‌ای مرسوم تبدیل شده که این اتفاق نیز از اهمیت چهلمین روز درگذشت امام حسین (ع) و یارانش حکایت دارد.
نظر مراجع تقلید درباره به‌کارگیری ساز و موسیقی در مراسم عزاداری
در ادامه نظرات فق‌ها نسبت به استفاده از ابزارو ادوت موسیقایی در مراسم عزاداری خالی پرداخته خواهد شد. نظرات مذکور در سایت مراجع تقلید کشور درج شده است.
آیت‌الله صافی گلپایگانی که در دی‌ماه سال ۱۳۸۸ دارفانی را وداع گفته استفاده از آلات موسیقی، مثل طبل، سنج، نی، ارگ و مانند آن‌ها در خلال عزاداری جایز ندانسته است.
آیت‌الله جعفر سبحانی متکلم، مرجع تقلید، مفسر و از استادان حوزه علمیه قم نیز یکی دیگر از مراجعی است که درباره استفاده از آهنگ‌ها و ملودی‌های موسیقی پاپ و دیگر سبک‌ها در مراسم عزاداری فتوایی صادر کرده است.
آیت‌الله سبحانی از مدیران دارالتبلیغ اسلامی و نویسندگان مجله مکتب اسلام در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی است و نماینده مردم آذربایجان شرقی در مجلس خبرگان بوده است. وی همچنین مؤسس مرکز تخصصی کلام اسلامی در حوزه علمیه قم است و آثار متعددی درباره علوم اسلامی نوشته‌است.
آیت‌الله سبحانی در پاسخ به این سوال که آیا خواندن اشعار مولودی و عزاداری در آهنگ‌هایی که از نوارهای موسیقی و یا ترانه‌هایی که در مجالس لهو و لعب استفاده می‌شود، جایز است یا خیر گفته است: «عزاداری سالار شهیدان (ع) یا برپایی مجالس برای ولادت معصومان (ع) باید در شأن آنان باشد. بنابراین، باید از آهنگهای موسیقی و ترانه‌های مجالس لهو و لعب کاملاً پیراسته باشد. والله العالم.»
آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب که مرجع تقلید هم هست، درباره وجه شرعی ذاکران و مداحانی که بعضی روضه‌ها و نوحه‌ها را با آهنگهای موسیقی یا نزدیک به آن می‌خوانند، گفته است: «باسمه جلت اسمائه؛ موسیقی مطلقاً حرام است ولو در روضه‌خوانی باشد.»
آیت‌الله حسین وحید خراسانی که او را با نام وحید خراسانی می‌شناسند فقیه، مجتهد و از مراجع تقلید شیعه است استفاده از آلات موسیقی در مناسبات مذهبی و مراسم عزاداری، طبل وسنج را جایز دانسته و نظرش را رابطه با دیگر سازها منفی است و آن‌ها را جایز نمی‌داند.
آیت‌الله مکارم شیرازی نویسنده، مفسر قرآن و یکی دیگر از مراجع شیعه، نیز درباره استفاده از طبل وسنج در مراسم عزاداری و غیر آن، گفته است: استفاده از طبل وسنج در این مراسم آن چنان که معمول است و آهنگ لهوی در آن نیست اشکالی ندارد.
آیت‌الله مکارم شیرازی در پاسخ به این سوال که مداحی‌هایی غناگونه چه حکمی دارند نیز گفته است: «هرگاه آن صدا متناسب مجالس لهو و فساد باشد جایز نیست.»
سوال دیگری که درباره نحوه استفاده از ابزار و ادوات موسیقی در عزاداری‌ها از آیت‌الله مکارم شیرازی پرسیده شد، درباره استفاده از ساز نی در مراسم شام غریبان امام حسین (ع) و یارانش است. وی در پاسخ گفته است: «هرگاه آهنگ مناسب مجالس لهو و فساد باشد جایز نیست.»
آیت‌الله شبیری زنجانی یکی دیگر از مراجع تقلید شیعیان هم درباره استفاده از آلات موسیقی مثل طبل وسنج در مراسم عزاداری گفته است: «اگر نوعاً مطرب باشد جایز نیست و در غیر این صورت نیز از اموری که در شأن اهل بیت (ع) نیست اجتناب شود و سزاوار است مراسم عزاداری به شکلی که از سابق مرسوم بوده است برگزار شود.»
آیت‌الله مظاهری استاد اخلاق، عضو جامعه مدرسین، مدیر حوزه علمیه اصفهان و از مراجع تقلید شیعه هم در پاسخ به این سوال که استفاده از آلات موسیقی مثل طبل و شیپور و مارش عزا در هیئت‌های عزاداری با توجه به اینکه آهنگهای آن‌ها مرثیه و همان نوحه‌های حسینی است اشکال دارد یا خیر؟ گفته است: «اینگونه چیزها آلات موسیقی مختص نیست، بنابراین در فرض سؤال اشکال ندارد ولی متوجه باشید نظیر نی و تار و امثال آن به کار گرفته نشود.»
آیت‌الله سید محمدصادق حسینی روحانی یکی دیگر از مراجع شیعه است که در سن چهارده سالگی به درجه اجتهاد رسیده است. او از شاگردان مشهور سید ابوالقاسم خویی بوده و هم‌اکنون در قم ساکن است.
آیت‌الله روحانی در پاسخ به اینکه آیا استفاده از آلات موسیقی چون نی، ارگ و غیره، همچنین نواختن آهنگهای بعضاً طرب‌انگیز در دسته‌های عزاداری، شرعاً جایز است یا خیر اینگونه فتوی داده است؛ «باسمه جلت اسمائه؛ اینگونه امور خلاف است و باید جلوگیری نمود.»
این مرجع تقلید خوانش روضه‌ها را با آهنگهای موسیقی یا نزدیک به آن نیز نظر مخالفی دارد و گفته است: «باسمه جلت اسمائه؛ موسیقی مطلقاً حرام است ولو در روضه‌خوانی باشد.»
آثاری برای اربعین با حال و هوای چهلمین روز درگذشت امام سوم شیعیان و یاران با وفایش
حمد و ثنای ائمه اطهار (ع) در مناسبات مختلف اتفاقی است که همواره توسط بزرگان بر آن تاکیید شده و این توجه محدود به چند شخصیت برجسته و چند اتفاق معدود نیست، اما اهمیت واقعه کربلا تا به آنجاست که هر شخصیت حاضر در آن واقعه مدح و نوحه خاص خود را دارد. اما این همه ماجرا نیست و اربعین نیز یکی از ایام با اهمیت نزد مسلمانان ایران و جهان است. همانطور که گفته شد چند سالی است پیاده روی اربعین توسط محبان اهل بیت به اتفاقی مرسوم تبدیل شده است. حتی امسال نیز با وجود تدام بحران کرونا زیارت کربلا در روز اربعین توسط مردم و دوست داران اهل بیت به قوت خود باقی بوده، با این تفاوت که سفرها هوایی است و افراد کمتری راهی این سفر معنوی شده‌اند. در نهایت اینکه نگاه جدی‌تر به روز اربعین و تاکید بر پیاده‌روی‌های سالانه مداحان را بر آن داشته تا آثار خود را با همین موضوع ارائه کنند. در ادامه به چند نوحه اربعینی که توسط مداحان ایرانی و گاه غیر ایرانی اجرا شده‌اند، پرداخته خواهد شد.
همانطور که در ابتدای گزارش اشاره شد ماه محرم محدود به دو روز تاسوعا و عاشورا نیست و اربعین حسینی نیز یکی دیگر از مناسباتی است هرساله مورد توجه قرار می‌گیرد. از طرفی چند سالی است پیاده روی اربعین و زیارت مرقد مطهر امام حسین (ع) و یارانش به یکی از اتفاقات مرسوم در کشور بدل شده که نشان از اهمیت این روز نزد مسلمانان و شیعیان دارد.
در ادامه به آثاری پرداخته می‌شود که توسط مداحان و روضه‌خوان‌ها مختص به روز اربعین یا همان چهلمین روز شهادت ایشان اجرا و ارائه شده است.
چند اثر از محمود کریمی با محوریت اربعین حسینی (ع)؛
نوحه «پاهای تاول زده»؛
نوحه «چهل روزه دارم می‌میرم»؛
نوحه «جبرییل این روزا تو کربلاته»؛
یک اثر از رضا نریمانی؛
«چهل روزه حسین که در به درم» با صدای حسین سیب‌سرخی؛
«قدم قدم» اثری دیگر از حسین سیب‌سرخی؛
«از زیارت جا موندم» اثر حسین بنی‌فاطمه؛
«کربلا کربلا» اثری از میثم مطیعی؛
«یوم الزیاره» اثری با صدای مداح غیر ایرانی نزار قطری با محوریت اربعین؛
«من ایرانم تو عراقی» با مداحی محمدحسین پویانفر؛
