امین میری:
تئاترهای مستند کرونایی احتمالا «جو زده»اند/ هنرمندانی که درگیر مشاغل متفرقه شدند، دیگر وقت تولید تئاتر ندارند/ نمایش بعد از فروکش کردن کرونا هم به حالت عادی‌اش برنمی‌گردد
امین میری تولید تئاترهایی مستند درباره ابعاد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و انسانی کرونا را مستلزم گذشت زمان می‌داند و می‌گوید تئاتر در این یک سال آنقدر دچار بحران شده و هنرمندان از سر بیکاری سراغ مشاغل متفرقه رفته‌اند که حتی بعد از بازگشایی سالن‌ها و بهبود نسبی اوضاع هم مدت‌ها طول می‌کشد تا تئاتر بتواند به اوضاع نرمال و شرایط پیش از کرونا برگردد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، سینمای مستند ایران در این یک سالی که از شیوع کرونا در کشورمان می‌گذرد، دست به تولید آثاری با موضوع و درباره کرونا زدند. هرچند که این اتفاق مخالفان و موافقانی داشت و اغلب معتقد بودند که چنین تجربه‌هایی تنها در راستای ثبت سند خواهد بود نه واکاوی ابعاد مختلف این پاندمی بر جامعه و مردم. اما تئاتر مستند هم دست به چنین کاری زده است؟ پژوهش‌هایی برای تولید تئاترهای مستدی با موضوع کرونا شکل گرفته؟ اساسا تئاتر می‌تواند مدیوم مناسبی در زمینه ثبت سند کرونا باشد؟ «امین میری» که پیش از این تئاتر مستند «شلتر» را تولید کرده و در این زمینه فعالیت می‌کند، در گفتگو با ایلنا به این پرسش‌ها پاسخ داده است.
سینمای مستند در یک سال اخیر، شروع به تولید مستندهایی درباره کرونا کرد که بیشتر بر ثبت سند به‌جای بررسی ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن تاکید داشت. فکر می‌کنید تئاتر هم می‌تواند این شکل از مستندسازی را انجام دهد؟ یا نیازمند گذر زمان هستیم؟
به نظر من؛ باید مدتی از این ماجرا بگذرد. الان حدود یک سال از شیوع کرونا می‌گذرد و هنوز در دل ماجرا هستیم و به‌نظر من، این زمان برای اینکه تئاتر مستندی درباره آن ساخته شود، کافی نیست. چون تحقیقات زیادی می‌طلبد که این نیازمند گذر زمانی نسبتا طولانی است. ابعاد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و انسانی کرونا به‌نظرم سال‌ها بعد خودش را نشان می‌دهد و اگر بخواهیم همین حالا روی این موضوع کار کنیم احتمالا جوزده خواهد بود. دوم اینکه باید قصه و سوژه‌ای را پیدا کنید که بتواند این ابعاد را از وقوع پاندمی جهانی کرونا بگوید. احتمالا بعد از راه‌اندازی دوباره سالن‌های تئاتر و سینما، قصه‌های زیادی در مورد کرونا گفته خواهد شد؛ در بخش داستانی با تخیل و نگاه دراماتیک می‌توان به کرونا به خوبی پرداخت، اما در بخش مستند فعلا به‌نظرم زود است. البته در سینمای مستند به‌خاطر تاریخ‌نگاری و ثبت اسناد، اتفاقاتی افتاده و درست هم هست اما تئاتر مستند نیاز به زمان دارد. به‌نظرم ابعاد مختلف کرونا مثل تمام اتفاقات و حوادث تاریخی دنیا، سال‌های بعد حتی در بخش داستانی چه در ادبیات و چه در تئاتر و سینما نمود پیدا می‌کند. همانطور که در مورد جنگ، بیماری، طاعون و... هم در زمان خودش خیلی اثر درخشان و ماندگاری تولید نشده چون اثراتش سال‌ها بعد نمود پیدا می‌کند و ما هنوز داخل کرونا هستیم و از ابعاد عوارض و تبعات آن چیز زیاد و دقیقی نمی‌دانیم.
بحث آموزش و اجرای تئاتر در یک سال اخیر دچار اختلال‌هایی جدی شد. با اینکه پژوهش شاید امر فردی‌تری محسوب شود، اما فکر می‌کنید این حوزه هم از شیوع کرونا دچار تاثیرهای مهمی شد؟
برای خود من که این اتفاق افتاد؛ من می‌خواستم سوژه بعدی‌ام را در تئاتر مستند با عنوان «سر داغ» کار کنم، اما چون سوژه‌هایم در آسایشگاه‌ها هستند و با بیماران سر و کار دارم، امکان تحقیقات به شکل جامع وجود نداشت. الان همه دنیا به‌خاطر ترس از انتقال بیماری نیمه تعطیل است و از آنجایی که تحقیق و پژوهش مستند جدیدم نیاز به مصاحبه و کار میدانی دارد، این موضوع برایم محدودیت ایجاد کرد. برای همین فعلا دست نگه داشتم تا ببینم کرونا به وضعیت متعادل‌تر و کنترل‌پذیرتری می‌رسد یا نه؟ بنابراین فکر می‌کنم تحقیقات میدانی قطعا دستخوش داستان کرونا شده اما تحقیقات کتابخانه‌ای و رجوع به پژوهش و مطالعات، هنوز امکان‌پذیر است. به‌هرحال کرونا جهان دیگری را به وجود آورده که همه چیز از جمله تحقیق و پژوهش را هم تحت تاثیر قرار داده است.
بخشی از پروسه پژوهش در حوزه تئاتر، اشتراک‌گذاری آن با جمع مخاطب است که در شرایط کرونا این امکان سلب شده. فکر می‌کنید این جنبه هم پژوهش تئاتر را دچار چالش کرده است؟
تئاتر که در این یک سال بسیار دچار چالش شده است و اگر فکری برای آن نشود و شرایطی مساعد به وجود نیاید، با بحران‌های بیشتری در آینده مواجه خواهیم شد. هنرمندان که دست‌شان به جایی بند نیست و کنترل اوضاع از توان آنها خارج است، و البته رفع بخشی از مسائل دست مسئولان هم نیست، جبر بیماری باعث مشکلات شده، اما تئاتر آنقدر دچار بحران است که فکر می‌کنم بعد از اینکه سالن‌های نمایشی دوباره بازگشایی شود، زمان زیادی می‌برد تا تئاتر به حالت نرمال و روزگار قبل از کرونا برگردد. پیش از کرونا، اتفاقات خوبی در زمینه تولید تئاتر داشت رخ می‌داد و نمایش‌های خیلی خوبی روی صحنه می‌رفت و تعداد آثار خوب نسبت به سال‌های قبل بیشتر شده بود و به نظرم اینکه الان بخواهیم دوباره به آن حالت برگردیم، زمان می‌برد. از سویی، با اینکه تولیدات تصویری الان در زمینه سینما و تلویزیون کم شده، اما قبل از کرونا هم مگر چند درصد از بچه‌های فعال تئاتر، کار تصویر هم می‌کردند؟ شاید یک درصد هنرمندان ساکن تهران در سینما و تلویزیون هم کار می‌کردند و برای همین بحث معیشتی تئاتری‌ها همیشه دچار بحران بوده اما الان انقدر اوضاع بحرانی است که نمی‌دانم بعد از اینکه شرایط عادی شد اینها می‌توانند دوباره برگردند و تئاتر کار کنند یا نه؟ چه به لحاظ روحی و روانی و چه مسائل اقتصادی. فکر می‌کنم خیلی از تئاتری‌ها الان انقدر درگیر مشاغل متفرقه‌اند که اگر بخواهند هم، دیگر زمانی برای تئاتر کار کردن نداشته باشند. همه اینها آسیب است؛ به نظرم تحقیق و پژوهشی درباره آسیبی که کرونا به تئاتر در دنیا زده باید انجام شود. در کشورهایی که تئاتر مهم است، هنرمندان بالاخره حمایت می‌شوند اما در ایران که تئاتر مورد حمایت دولت نیست احتمالا آسیبی که کرونا به بدنه تئاتر و هنرمندان وارد کرده بیشتر است. این تحقیق اگر جامع و کامل باشد، می‌تواند حداقل برای آسیب‌شناسی بحران‌های مشابه در آینده و کاهش آنها مورد استفاده قرار بگیرد.
فکر می‌کنید این پژوهش گسترده باید از طرف چه کسانی انجام شود؟ پژوهشگران تئاتری الان آمادگی این کار را دارند؟
فکر نمی‌کنم فعلا قدمی در این زمینه برداشته شده باشد. چون انقدر همه درگیر روزمرگی و دغدغه گذران «امروز» شده‌اند که بعید می‌دانم کسی از خود خانواده تئاتر چنین پژوهشی را کلید زده باشد. اداره‌کل هنرهای نمایشی و هنرمندانی که دستی در زمینه پژوهش تئاتر دارند می‌توانند این کار را انجام دهند. گرچه فکر می‌کنم برای این کار هم کمی زود است و باید کمی بگذرد تا بخش بزرگ آسیب‌ها در درازمدت به چشم بیاید. اما قطعا چنین پژوهشی را در آینده در کشورهایی که تئاتر برای دولتمردان‌شان اهمیت دارد مانند آلمان، فرانسه، انگلیس و... خواهیم دیدیم.
گفتگو: سبا حیدرخانی
