سیاست خارجی ایران باید با واقعیت جدید ژئوپلیتیکی سازگار شود/ تهران با دیپلماسی دقیق، طیف گسترده‌ای از گزینه‌های استراتژیک خود را حفظ کند

رابین رامچاران استاد روابط بین‌الملل و حقوق دانشگاه ماهیدول است. وی در گفت‌و‌گو با ایلنا به بیان نظرات خود در مورد احیای برجام، مسائل منطقه و تنش‌های بین ایران و آمریکا پرداخت.

احیای برجام ممکن به نظر می‌رسد

مخالفت با پیوستن آمریکا به توافق در سنا افزایش می‌یابد

رابین رامچاران در ابتدا گفت: احیای برجام ممکن به نظر می‌رسد، اگرچه مخالفت با پیوستن مجدد ایالات متحده به این توافق در سنای ایالات متحده افزایش می‌یابد. در مجموع، تیمی متفاوت از مذاکره‌کنندگان از یک دولت سخت‌تر ایران با رئیس‌جمهور ایالات متحده روبرو می‌شوند که علیرغم اینکه بخشی از روند مذاکرات برجام بوده، با سنای مشکل‌ساز ایالات متحده روبرو می‌شود که در آن جمهوری‌خواهان و دموکرات‌های تندرو بیشتر سودمندی احیاشده برجام را زیر سوال می‌برند.

بایدن باید برای سنا استدلال کند که این یک «توافق جدید» نیست

وی در مورد مذاکرات مستقیم میان ایران و آمریکا گفت: حتی اگر مذاکرات مستقیمی بین ایران و ایالات متحده انجام شود، مطمئن نیستم که بایدن بتواند آرای کافی برای تایید هرگونه توافق تجدیدنظر شده یا جدید بین ایران و ایالات متحده و ۱+۴ را به دست آورد. در فوریه ۲۰۲۰، حدود ۳۳ سناتور جمهوری خواه متعهد شدند که در صورت عدم رسیدگی به نگرانی‌های آنها، از هرگونه "توافق جدید" جلوگیری کنند. این بر عهده دولت بایدن خواهد بود که قانع‌کننده استدلال کند که این یک «توافق جدید» نیست، ایران به پایبندی به برجام بازگشته است و در این مرحله، توافق بهتر از عدم توافق است.

این  استاد دانشگاه در ادامه افزود: با تمام شدن زمان، مذاکرات احتمالاً چالشی‌تر می‌شود. حوزه‌های مشکل‌ساز مذاکره عبارتند از لغو تحریم‌های هسته‌ای آمریکا و ادامه غنی‌سازی اورانیوم ایران، نظارت بر ذخایر، سانتریفیوژهای پیشرفته و سطح دانش آن در زمینه ساخت سلاح‌های هسته‌ای. حفظ نظارت و راستی‌آزمایی پیشرفته کنونی توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) پس از برجام ۲۰۱۵ کلیدی است و نشان‌دهنده تمایل برای اجازه دسترسی به تأسیسات سانتریفیوژ کرج است. انقضای "بندهای غروب آفتاب" در سال ۲۰۲۳ نگرانی برای گروه ۱+۵ و سازمان ملل و اسرائیل است.

بایدن در فصل انتخابات کنگره با اتهامات «نرم» نسبت به ایران و روسیه مواجه شده است

رامچاران گفت: هر دو طرف باید برای یکدیگر یک "خارج از رمپ" فراهم کنند تا امکان خروج دلپذیر از مواضع غیرقابل متزلزل را فراهم کنند. علاوه بر تمرکز بر تنش‌های اوکراین (ناتو) - روسیه، انتخابات میان‌دوره‌ای قریب‌الوقوع کنگره در نوامبر ۲۰۲۲ یک عامل عدم تمرکز اضافی برای دولت بایدن و کل ایالات متحده خواهد بود. دولت بایدن مایل به ورود به این موضوع نیست. فصل انتخابات با اتهامات «نرم» نسبت به ایران یا روسیه مواجه شده است.

وی ادامه داد: مهمترین هدف سیاست خارجی ایالات متحده و سایر اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد، جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای است. این یک هدف مشترک بین تمام قدرت‌های بزرگ با سلاح‌های هسته‌ای است، صرف‌نظر از تفاوت‌های ظریف در مواضع مذاکره در زمان کنونی. ایالات متحده این هدف را رها نخواهد کرد. این کشور مایل به همکاری با مشتاقات هسته‌ای در چارچوب NPT است، که ایران یکی از طرفین آن است، خواهد بود. یکی از نشانه‌های قوی تمایل آن، لغو درخواست رئیس‌جمهور سابق ترامپ از شورای امنیت سازمان ملل برای بازگرداندن تمامی تحریم‌های لغو شده توسط دولت بایدن در فوریه ۲۰۲۱ بود.

اسرائیل هم در این مرحله درک می‌کند که توافق بهتر از عدم توافق است

استاد روابط بین‌الملل و حقوق دانشگاه ماهیتول همچنین خاطرنشان کرد: یک دولت غیرقابل پیش‌بینی مانند ترامپ به دلیل فشارهای تندروهای دولتش از برجام خارج شد و واکنش‌های منطقی ایران را در پی داشت. با این وجود، به نفع ایران است که با شناخت معضلات سیاست خارجی و فشارهای دموکراتیک داخلی که دولت کنونی بایدن با آن مواجه است، راهی به جلو بیابد، به ویژه ناامیدی از تصویب لوایح داخلی «بهتر» در کنگره آمریکا. ایران می‌تواند به طور مثبت استقبال اسرائیل از این توافق را پرورش دهد. به عنوان مثال، وزیر دفاع اسرائیل، بنی گانتز، در ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۱ اظهار داشت که می‌تواند توافق هسته‌ای جدید با ایران را بپذیرد، هرچند توافقی گسترده‌تر. در اینجا یک فرصت برای ایران نهفته است. این لحن بسیار متفاوت از دولت‌های سابق اسرائیل است.

رامچاران اضافه کرد: ایران نباید اجازه دهد که مسائل مرسوم، مانند مواضع تندرو اسرائیل، تمرکز را از ایجاد روابط بهتر با پنج عضو دائمی سازمان ملل منحرف کند. در این راستا، نباید فراموش کرد که ایالات متحده در زمان مشکل‌سازترین رهبری نخست‌وزیر پیشین بنیامین نتانیاهو، که به دنبال خنثی کردن تلاش‌های اوباما، رئیس‌جمهور سابق آمریکا برای انعقاد توافق بود، با ایران مذاکره کرد و تا آنجا پیش رفت که مستقیماً با ایران صحبت کرد. نخست‌وزیر کنونی اسرائیل، علیرغم مواضع سرسخت شناخته شده‌اش در قبال ایران، در ائتلافی شکننده قرار دارد. این وضعیت عموماً انگیزه‌ای برای دیپلماسی بی‌پروا ایجاد نمی‌کند. اسرائیل هم در این مرحله به احتمال زیاد درک می‌کند که توافق بهتر از عدم توافق است.

تاکتیک‌های مذاکره موقت و تضادهای ظاهری نباید تمرکز طرفین را از اهداف استراتژیک منحرف کند

این استاد دانشگاه در ادامه گفت: تاکتیک‌های مذاکره موقت و تضادهای ظاهری طرفین نباید تمرکز را از اهداف استراتژیک بزرگ‌تر و بسیار مهم‌تر ایران و طرفین برجام منحرف کند. ایران می‌خواهد تحریم‌های اقتصادی برداشته شود و بتواند نفت خود را بفروشد. ایران طبیعتاً خواهان تضمین‌هایی است که دوباره با تحریم‌ها گرفتار نشود.

وی اضافه کرد: آمریکا و گروه ۵ می‌خواهند جلوی گسترش سلاح‌های هسته‌ای را بگیرند و با ایران تجارت کنند. تکیه بر دستاوردهای اخیر در فرآیند مذاکره مهم است. همانطور که توسط انجمن کنترل تسلیحات آمریکا در اوایل فوریه ۲۰۲۲ گزارش شد، پس از ماه‌ها بن‌بست در سال ۲۰۲۱، مذاکرات اخیر در وین حاکی از همگرایی فزاینده‌ای بود. به گفته شرکت‌کنندگان، در میان کشورهای مذاکره‌کننده (چین، فرانسه، آلمان، ایران، روسیه، بریتانیا، و ایالات متحده)  یک خط  برای مذاکره و شناسایی شکاف‌های کلیدی که نیاز به بحث بیشتر دارند، وجود دارد. نشانه واضح مبنی بر امکان توافق این است که ایالات متحده معافیت‌های تحریمی را که به سایر کشورها اجازه می‌دهد به ایران در برنامه هسته‌ای غیرنظامی‌اش کمک کنند، بازگرداند. این امر ممکن است به احیای توافقنامه کمک و ایران را تشویق کند که به برجام بازگردد.

به نفع ایران است که انگیزه بازگشت سریع مذاکرات مستقیم با آمریکا را فراهم کند

رامچاران اظهار کرد: یک سیاست خارجی منطقی، غیراحساسی و غیرایدئولوژیک از سوی ایران، حکم می‌کند که ایران در روابط خود با آمریکا از ناامیدی از برجام فراتر رود. به نفع ایران است که انگیزه بازگشت سریع مذاکرات مستقیم با آمریکا را فراهم کند. اعلامیه رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در ۲۵ دسامبر مبنی بر عدم غنی‌سازی اورانیوم بیش از ۶۰ درصد اورانیوم توسط ایران حتی در صورت شکست مذاکرات، گام بسیار خوبی است. با این وجود، مثلاً نباید با آزمایش همزمان موشک‌های بالستیک، اوضاع را ملتهب کند. همچنین باید به دنبال جلوگیری از این تصور دیپلمات‌های اروپایی باشد که «ایران تقریباً تمام سازش‌های دشواری را که در ماه‌ها مذاکرات سخت به دست آمده را زیر پا می‌گذارد».

به نفع ایران است که با تهدید به خروج از NPT خود را درگیر نکند

ایران با دیپلماسی بسیار دقیق، طیف گسترده‌ای از گزینه‌های استراتژیک خود را حفظ کند

وی در ادامه گفت: دیپلماسی ایران باید از حرکت اروپایی‌ها به سمت گزینه‌های «طرح بی» که در آن اروپا، بریتانیا و ایالات متحده ممکن است به دنبال توافق موقت با هدف توقف برنامه هسته‌ای ایران باشند، اجتناب کند. این احتمال پاسخ تند و تند بعدی ایران، وضعیتی است که برای هیچکس جذاب نیست و این احتمال را بیشتر می‌کند که همه طرف ها به دنبال دستیابی به توافقی زودتر در بهینه‌ترین حالت در دو ماه آینده یا در آینده باشند. بنابراین به نفع ایران است که مثلاً با تهدید به خروج از NPT خود را درگیر نکند. کره شمالی تاکنون از شورای امنیت سازمان ملل متحد سرپیچی کرده است، اگرچه با توجه به مشکلات اقتصادی کره شمالی و بی‌اعتمادی عمیق‌تر که در شمال شرق آسیا ایجاد شده است، این ممکن است در نهایت یک پیروزی بزرگ باشد. حتی نزدیک‌ترین متحد او، چین، از کیم جونگ اون راضی نیست. ایران باید سعی کند از این تله دوری کند و با دیپلماسی بسیار دقیق، طیف گسترده‌ای از گزینه‌های استراتژیک خود را حفظ کند.

اولویت‌های استراتژیک جهانی آمریکا به هند تغییر کرده است

دیپلماسی پیشگیرانه ضروری است تا ایران دوباره در تحریم‌ها نسوزد

این استاد دانشگاه یادآور شد: تعادل سالم بین ایالات متحده و چین حیاتی است. یک استراتژی دیپلماسی پیشگیرانه دقیقاً ضروری است تا ایران دوباره در تحریم‌ها نسوزد. ایران باید گفت‌وگوی اعتمادساز به‌ویژه با ایالات متحده را مهندسی کند که فراتر از موضوعات هسته‌ای است و منافع مشترک را با در نظر گرفتن ایجاد یک مشارکت استراتژیک در خاورمیانه بررسی می‌کند، با توجه به اینکه اولویت‌های استراتژیک جهانی آمریکا به هند تغییر کرده است. -منطقه اقیانوس آرام در این زمینه، محموله‌های تانکرهای سوخت اسرائیل به لبنان، در حالی که از لبنان استقبال می‌کردند، یک نمایش فرعی در تصویر وسیع‌تر ژئوپلیتیک بود.

گفت‌وگوهای عمومی ایران و آمریکا می‌تواند از طریق اندیشکده‌های ارشد آمریکایی آغاز شود

وی اضافه کرد: اعتمادسازی بین ایران و آمریکا هدفی شایسته است. با کمک یک شخص ثالث، مانند کانادا یا سوئیس، دیپلمات‌های ایران می‌توانند به دنبال ایجاد تصویر برند بهتری در ایالات متحده باشند، به‌ویژه در واشنگتن، جایی که دیدگاهی کهنه و آگاهانه از ایران وجود دارد. گفت‌وگوهای عمومی می‌تواند از طریق اندیشکده‌های ارشد آمریکایی با هدف برقراری گفت‌وگوهای خصوصی بین دیپلمات‌های ارشد ایرانی و کمیته‌های روابط خارجی سنا و مجلس نمایندگان کنگره آمریکا آغاز شود. گفت‌وگوهای بین ادیان ممکن است مجرای مفیدی برای روابط بهتر باشد.

رامچاران تاکید کرد: ایران باید به دنبال ایجاد روابط خوب با ایرانیان دیاسپورا در ایالات متحده باشد. این ابتکارات باید با هدف لغو تحریم‌های اقتصادی توسط ایالات متحده در کوتاه‌مدت و ایجاد روابط خوب در بلندمدت انجام شود. تحریم‌ها به عنوان ابزار سیاست خارجی ایالات متحده و سایر قدرت‌های بزرگ که نفوذ اقتصادی قابل توجهی در اقتصاد سیاسی بین‌المللی دارند، از بین نمی‌روند. توجه داشته باشید که چین تمایل خود را برای تلافی مشابه با تحریم‌های آمریکا علیه مقامات چینی و همچنین سیاست خارجی قاطع‌تر خود در دوره شی جینگ پینگ نشان داده است.

سیاست خارجی ایران باید با واقعیت جدید ژئوپلیتیکی سازگار شود

این استاد دانشگاه گفت: سیاست خارجی ایران باید با واقعیت جدید ژئوپلیتیکی سازگار شود؛ جنگ سرد دوم، این بار بین چین و آمریکا، بدون شک آغاز شده است. خروج ایالات متحده پس از دستیابی به اهداف اساسی خود در افغانستان، یعنی شکست القاعده و از بین بردن تهدیدهای تروریستی احتمالی از آن کشور، به نفع واشنگتن است. این کشور دیگر گرفتار تلاش‌هایی برای ملت‌سازی نیست، که بیش از یک دهه پیش به بیهودگی آن پی برده بود. پیمان دفاعی اخیر استرالیا-بریتانیا-ایالات متحده آمریکا (AUKUS) کاملاً روشن می‌کند که این کشور رشد چین در منطقه هند و اقیانوس آرام را به‌عنوان بزرگترین چالش ژئواستراتژیک واشنگتن در نظر می‌گیرد. چرخش پرزیدنت اوباما به آسیا آغازگر این جهت‌گیری مجدد بود، هرچند بدون بیان اینکه چین چالش یا تهدید است. چین مطمئناً وحدت و عزم فراآتلانتیک را در رسیدگی به تنش‌های اوکراین و روسیه رعایت می‌کند.

ایران دیپلمات‌ها و دانشمندان خوبی دارد

رامچاران گفت: بحران ساختگی  آمریکا بر سر برجام، فضایی را برای بحث در مورد سایر موضوعات منطقه‌ای ایجاد می‌کند که جمهوری‌خواهان و دموکرات‌های جنگ‌طلب در ایالات متحده می‌خواهند به آنها بپردازند. در این صورت، ایرانیان در موقعیت بهتری برای بحث در مورد آسیب‌های مالی و بهداشتی ناشی از تحریم‌های اقتصادی خواهند بود، نه اینکه در این مرحله پیش از موعد آن را افزایش دهند. عدم دستیابی به توافق، هر چند ناقص، درها را برای اقدامات تنبیهی اضافی باز می‌گذارد و ممکن است موضع اسرائیل را تقویت کند. مبنی بر اینکه حق اقدام علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران، بدون توجه به احیای برجام را برای خود محفوظ می‌دارد. ایران دیپلمات‌ها و دانشمندان خوبی دارد که مطمئناً این زمینه ژئوپلیتیکی جدید را که مستلزم تحلیل هوشیارانه، منطقی و متعاقباً دیپلماسی بالینی اعتمادساز است که در خدمت منافع ملی غیرایدئولوژیکی است، می‌شناسند. ایالات متحده باید به همان اندازه منطقی پاسخ دهد.