رجوع به مهریه؛ شرایط پس گرفتن مهریه بخشیده شده

زن با خواندن صیغه عقد چه دائم یا موقت مالک مهریه می شود و می تواند در آن هرگونه دخل و تصرفی که می خواهد انجام بدهد .او حتی این اختیار را دارد که مهریه اش را که به ذمه شوهر یا پدر شوهر است به دلایل مختلف به آن ها ببخشد و دیگر از این حق مالی برخوردار نباشد .

عده زیادی از زنان هستند که مهریه شان را در زمان زندگی به شوهرانشان به هر دلیلی بخشیده اند اما بعد از گذشت مدتی از بخشیدن مهریه با بروز مشکلاتی مانند طلاق پشیمان می شوند و می خواهند راهی وجود داشته باشد تا آن ها بتوانند به مهریه بخشیده شده رجوع کنند . حال این سوال مطرح می شود برای آن ها که آیا راهی برای زنانی که از بخشیدن مهریه شان و پشیمان شده اند وجود دارد که به آن چه که بخشیده اند رجوع کنند ؟

گفته شد زن ممکن است به دلایل مختلف مهریه یا همان حق مالی اش را به شوهرش ببخشد چون نسبت به آن مالکیت مطلق دارد اما در بعضی مواقع هم ممکن است از این کار خودش پشیمان شود و دنبال راهی باشد تا بتواند به آن چه بخشیده رجوع کند . اگر زن بتواند دوباره مالک مهریه بشود که قبلا آن را بخشیده بود ، به این اتفاق رجوع به مهریه بخشیده شده می گویند .

به طور کلی مهریه به سه صورت به شوهر بخشیده می شود که عبارت است از :

1. بخشیدن مهریه به صورت هبه غیرمعوض .

2. بخشیدن مهریه به صورت هبه معوض .

3. بخشیدن مهریه به صورت ابراء .

هبه غیرمعوض یعنی این که زن بدون هیچ چشم داشتی و بدون این که در مقابل بخشیدن مهریه اش چیزی از شوهرش گرفته باشد مهریه اش را به او می بخشد . هبه معوض یعنی بخشیدن مهریه در مقابل چیزی که می تواند آن چیز ، انجام دادن یا انجام ندادن کاری باشد ، مثلا زوجه در عوض موافقت زوج با طلاق ، تمام یا قسمتی از مهریه خود را می بخشد که طلاق خلع یکی از این نوع بخشش مهریه است .

در طلاق خلع زن در مقابل دادن مالی به شوهر که معادل یا بیشتر از مهریه است رضایت شوهر به طلاق را دریافت می کند اما اگر پشیمان شود در مدت عده می تواند به آن چه به شوهر بخشیده رجوع کند و در عوض شوهر هم حق رجوع به زن را خواهد داشت . اما ابراء آن است که زن ذمه شوهر را نسبت به مهریه ساقط کند . یعنی بگوید چیزی از حق من بعنوان مهریه به گردن تو نیست و بریء الذمه هستی (اسقاط دین) که در این صورت دیگر زن هیچ حقی نسبت به مهریه و بازگشت به آن نخواهد داشت .

در چه صورت زن حق رجوع به مهریه را دارد؟

چنانچه مهریه دین باشد مثل بیشتر مواردی که عرفا رایج است به صورت مقداری وجه نقد یا سکه باشد ، مورد مشمول مقررات ابراء خواهد بود ، نه عقد هبه . به صراحت در ماده ۲۸۹ قانون مدنی در مورد ابرا این گونه بیان شده است که : ابراء صرفاً در خصوص دیون قابل تحقق است . بنابراین اگر تمام یا بخشی از مهریه ای که به صورت سکه تعیین شده ، از سوی زوجه به زوج بخشیده شود ، دیگر امکان رجوع از این بخشش برای زن متصو.ر نخواهد بود ولو در سند بخشش مهریه ، عنوان هبه بر آن اطلاق شده باشد .

البته این در صورتی است که تعداد سکه های بخشیده شده ، قبل از بخشش مهریه ، به زن پرداخت نشده باشد ، وگرنه به نظر می رسد دیگر نتوان موضوع را داخل در مقررات ابراء دانست ، چرا که با پرداخت مهر به زوجه ، دین بر ذمه ی شوهر خارج شده است . پس در چنین حالتی چنانچه شرایط مقرر دیگر درقانون مدنی در باب هبه وجود داشته باشد (مانند قبض و اقباض؛ موجود بودن عین سکه ها در ید شوهر و…) زن می تواند از هبه خود رجوع و سکه های موهوبه را استرداد نماید .

در هبه غیر معوض ، زن همیشه می تواند به آنچه که به شوهر بخشیده رجوع کند . ولی در صورتی که هبه معوض باشد و عوض هم داده شده باشد طبق ماده ۸۰۳ قانون مدنی هبه ، قابل رجوع نیست که مصداق همان صلح معوض است مثل این که زن بابت مهریه اش از شوهرش مالی دریافت کرده باشد 300 عدد سکه را در مقابل شش دانگ منزل مسکونی که به نامش از طرف شوهر زده شده است بخشیده باشد .

اما هرگاه هبه ، معوض و در قبال طلاق باشد ، در صورتی که زوجه در دوران عده به مهریه رجوع کند ، زوج هم می تواند رجوع به زوجیت کند . یعنی طلاق بائن تبدیل به طلاق رجعی می شود .

از طرف دیگر اگر بخشیدن مهریه در مقابل طلاق باشد و طلاق داده نشود مثل این که زن برای جلب رضایت شوهر به جدایی مهریه اش را به او ببخشد اما بعدا شوهر او را طلاق ندهد ، این امر ابراء محسوب نشده و یک هبه قابل رجوع است . حالت آخر ( ابراء) نیز بدلیل آنکه اسقاط دین است ، اساساً قابل رجوع نیست . چرا که ابراء یکی از اسباب سقوط تعهد است .