در نشست دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه مطرح شد:
تلوزیون مدافع مردم نیست / ساختار رسانه‌ای ما دچار بی‌قانونی است
افغانستان از جنگ سی ساله بیرون آمده اما شیوه‌ای که در حوزه رسانه پیش گرفته امیدوار کننده است آیا شیوه‌ی رسانه‌ای ما نیز امیدوار کننده است / حکومت در هر نقشی و ارد می‌شود خودش تدوین می‌کند؛ نظارت می‌کند و خودش منحل می‌کند.
سومین سری از سلسله نشست‌های دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه با موضوع " جایگاه نظام صنفی در رسانه‌های ایران " با حضور محمد سلطلنی، مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، کاووس صادقلو، دبیر انجمن صنفی عکاسان مطبوعات ایران، ژاله فرامرزیان، دبیر انجمن روزنامه‌نگاران زن ایران، مهدی فضائلی، مدیر انتشارات سروش، حسن نمک‌دوست، هیات علمی دانشگاه، و محمدعلی وکیلی، مدیر مسئول روزامه ابتکار در محل این دفتر برگزار شد.
به گزارش خبرنگار ایلنا؛ محمد سلطانی فر با ذکر تاریخچه‌ای از شکل‌گیری اصناف در کشور به اصل ۲۴ و ۱۶۸ قانون اساسی اشاره کرد و گفت: موضوع این ماده‌ی قانونی تشویق به تشکیل نظام‌های صنفی است.
وی افزود: از انجمن‌هایی که در حوزه رسانه تشکیل شده‌اند می‌توان به انجمن روزنامه‌نگاران مسلمان، انجمن عکاسان، انجمن نویسندگان و عکاسان ورزشی، خانه مطبوعات ایران، انجمن روزنامه‌نگاران زن ایران، جامعه روزنامه‌نگاران جوان و انجمن روزنامه‌نگاران غیردولتی اشاره کرد که همه تحت لوای انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران کار می‌کنند.
سلطانی فر درباره بحثngoها گفت: وقتی NGO از دولت مجوز بگیرد دیگرNGOنیست. ما در کشور پرسابقه‌ترین NGO در جهان را داریم. هیات‌ها و تکیه‌ها بهترین نمونه NGOهستند. بدون اجازه دولت شکل می‌گیرند و بعد از مدتی به اتمام می‌رسند.
لزوم داشتن رویکردی حق‌محور و مسئولیت محور
ژاله فرامرزیان؛ هدف تشکیل ساختاهای مردمی را انجام عمل دانست و گفت: این ساختارها متشکل از گروهی هستند که مدعی دفاع از گروه هدف می‌باشند. همچنین این جریان صنفی باید اقداماتی را انجام دهد نه آنکه فقط به عنوان نمادی از آن گروه تشکیل شود. ساختارهای مردمی برای حل مشکلات آن گروه شکل می‌گیرند.
وی افزد: واقعیت‌های سازمانهای غیردولتی مانند MGO و CVO این است که حلال مشکلات مردم باشد. متاسفانه نگاهی که وجود دارد و ساختاری که برای این تشکل‌ها تعریف می‌شود در آن حقوقی برای گروه هدف درنظر گرفته نمی‌شود.
فرامرزیان با بیان اینکه اگر بخواهیم ساختارهای مردمی را با مکانیزم‌های درست پیش‌بینی کنیم باید رویکردی حق‌محور و مسئولیت محور داشته باشیم، بیان کرد: تشکل‌ها نیز باید حقوق افراد خود را درنظر داشته باشند. تشکل‌های مردمی بسیار ارزشمند هستند و یکی از راه‌حل‌های حل مشکلات جامعه محسوب می‌شوند. در پیش‌نویسی که ارائه شده حقوق روزنامه‌نگاران رعایت نشده و تکلیف برایشان در نظر گرفته شده است. این نوع رویکرد به نظام صنفی یعنی دادن تنها تصویری از مجموعه به گروه هدف.
دبیر انجمن روزنامه‌نگاران زن ایران در مورد پیش نویس ارائه شده گفت: باید بگویم که اعضای مجمع عمومی تعریف نشده است و اعضای آن منوط به نظر شورای عالی است که قرار است توسط همین مجمع انتخاب شود. در بند اول این پیش نویس هدف ابتدایی را تلاش در زمینه دین‌مداری وظلم ستیزی ذکر کرده است که بهتر است از دادن شعار پرهیز کنیم.
شرط توسعه در کوچک کردن دولت است و در فربه ساختن مردم
وکیلی یکی از دلایل عمده شکل نگرفتنNGO در کشور را این موضوع ذکر کرد که خروجی عملکرد دولت‌های مختلف درباره امور صنفی شبیه هم بوده‌اند و افزود: در زمینه عقل عملی در واگذاشتن مسئولیت‌ها به بخش‌های خصوصی ضعیف عمل کرده‌اند. شرط توسعه در کوچک کردن دولت است و در فربه ساختن مردم. تا این باور در دولت‌مردان فراگیر نشود مشکلی حل نخواهد شد.
محمدعلی وکیلی درباره چرایی شکل‌ناگیری بخش‌های خصوصی در حوزه‌های مختلف گفت: علت این است که دولت‌ها انعطاف واگذاری به این بخش‌ها را ندارند و گروه‌های هدف نیز باید به این بلوغ برسند که شرط رسیدن به اهداف باهم بودن اعضای گروه است. صنوف مختلف از صدای رساتری نسبت به صنف خبرنگاری هستند و دولت را وادار به مصالحه می‌کنند ولی ما چند سال است که درگیر مشکل معافیت مالیاتی هستیم و صدای ما به جایی نمی‌رسد چون ما به جمعیت مشتکل نرسیدیم و دولت صدای ما را چند صدا می‌کند.
وی با طرح سوالی گفت: برای چه باید پیرامون صنف خبرنگاری هیات نظارت قرار داده می‌شود؟ به این دلیل که صدای واحدی در مجموعه وجود ندارد. هر جا قرار شد کاری انجام بگیرد که در راستای حق صنف محسوب می‌شود دو مرجع برای مقابله با روزنامه نگاران برمی‌خیزد. قوه قضاییه و هیات نظارت بر مطبوعات. وقتی هیات نظارت بر مطبوعات ما را توقیف می‌کند به دلیل اینکه یکی از اعضای این هیات از رسانه‌ای‌هاست تشخیص این هیات برای ما مشروعیت دارد اما نظر قوه قضاییه مشروعیت لازم را برای صنف خبرنگاری ندارد.
مدیر مسئول روزامه ابتکار درباره تهیه پیش‌نویس نظام صنفی مطبوعا نیز تصریح کرد: به آقای انتظامی گفته‌ام که اگر ما به نظام‌نامه‌ای کامل برسیم هر چند دیرتر بهتر از آن است که نظام‌نامه‌ای ناقص را در کوتاه مدت تهیه کنیم که بعدها در مراحل تثبیت دچار مشکل شود. باید میدان بازی را منطقی کنیم تا خروجی آن نیز منطقی شود باید فرصتی ایجاد شود که جمع‌ها ظرفیت جمع بودن را تمرین کنند پس در شرایط کنونی تمرین باید و نبایدها از نظر صنف باید انجام شود تا مشخص شود که حاضریم بخشی از خواسته‌های فردی‌مان را کنار بگذاریم و به سمت خواسته‌های گروهی برویم.
وکیلی گفت: چند دغدغه وجود دارد که ما را به سر خط اولیه برمی‌گرداند. ما با یک دولت حداکثری سر و کار داریم و دیگر آنکه پارادوکسی در حوزه رسانه وجود دارد و آن حضور رسانه‌های دولتی و خصوصی است. در این پیش نویس در بین ۱۵ نفری که معرفی شده‌اند یک مدیر مسئول پیش بینی شده که مشخص نیست چه کسی او را انتخاب می‌کند.
وی در ادامه تاکید کرد: اگر ما فرصت هماوردی با گردن کلفتی به‌نام دولت نداشته باشیم گویی یک دور باطل را ایجاد کرده‌ایم.
رسانه‌های غربی بستری برای فریاد بنگاه‌های قتصادی
مهدی فضائلی در بخش اول صحبت‌هایش پیامدهای مثبت شکل گیری یک نظام صنفی را ذکر کرد و گفت: یکی از این پیامدها به رسمیت شناخته شدن مطبوعات است. پیامد دوم کاهش اصطکاک و درگیری بین حاکمیت و صنف است که به خصوص در صنف روزنامه‌نگاران این پررنگ‌تر است. این تشکل‌ها می‌توانند به عنوان یک مرتبط بین دستگاه‌های حاکمیت و اعضای گروه عمل کند و آنچه که حاکمیت از مجموعه انتظار دارند را با اعضای صنف درمیان بگذارند.
وی واگذاری برخی مسئولیت‌ها در حوزه رسانه به خود رسانه‌ای‌ها را پیامد مثبت دیگر تشکل‌های صنفی بیان کرد و گفت: اگر صنفی به درستی تشکیل شود می‌تواند کمک کار خوبی برای کاهش مشکلات صنفی برای دولت باشد. یک اگر مهم وجود دارد و آن اینکه دست اندرکاران آن صنف خودشان محل نزاع با دستگاه‌های حاکمیت نشود. اگر کسانی می‌خواهند متکفل نظام صنفی شوند بایستی ویژگی‌هایی داشته باشند که خودشان محل نزاع نشوند و دستگاه حکومتی آنها را به عنوان حلال مشکلات بپذیرند این افراد همچنین باید در صنف مقبولیت داشته باشند و هم بتوانند زبان حاکمیت را بفهمند تا در این بین تعاملی را ایجاد کنند.
مدیر انتشارات سروش گرفتن مجوز از دولت برای تشکیل NGO را دلیل دولتی شدن آنها ندانست و تصریح کرد: علیرغم ثبت شرکت‌های خصوصی که ملزم به دریافت مجوز از دستگاه حاکمیت هستند؛ این شرکت‌ها شرکت‌های خصوصی نامیده می‌شوند پس بنابراین دریافت مجوز برای NGOها فی نفسه نافی مردمی بودن آنها نیست.
وی یکی از کارکردهای تشکیل صنف را کاهش چالش و درگیری‌های بین اصناف و دولت ذکر کرد و افزود: فلسفه وجودی صنف این است که از یک طرف با دولت یک تعاملی را ایجاد کند تا حرفهای خودش را بگوید و از طرف دیگر خواسته‌های دولت را در این حیطه لحاظ کند. مطبوعات تنها فقط برای چالش با دولت نیستند. چه کسی این حرف را زده است؟ خیلی وقت‌ها رسانه‌ها به کمک دولت می‌آیند. یکی از آسیب‌ها در فضاهای مطبوعات حاصل این نگرش است.
مهدی فضائلی با اشاره به اینکه برخوردهای دستگاه قضایی با افراد اصولگرا نیز انجام شده است؛ گفت: در حوزه رسانه برخوردهای زیادی با مدیر رسانه‌های اصولگرا از طرف قوه قضاییه اعمال شده است چون آنها فهم موضوع را ندارند؛ فرقی نمی‌کند که این فرد چه کسی باشد. برای مثال زمانی که من عضو هیات منصفه مطبوعات بودم در مورد پرونده‌ای همه اعضای هیات به اتفاق آرا گفته بودند که فرد محکوم نباید مجرم شناخته شود، اما قاضی آن فرد را محکوم اعلام کرد.
وی رسانه‌های غربی را بستری برای رساندن صدای بنگاه‌های اقتصادی توصیف و تاکید کرد: اینکه در کشورهای توسعه یافته فضای رسانه‌ها بستری است تا صدای مردم را به دولت برساند؛ همه دروغ است. بدون استثناء هر بنگاه مطبوعاتی به یک بنگاه اقتصادی متصل است. چند سال پیش یهودیان آمریکا در دیداری که از ایران داشتند به ما گفتند تجمع‌های ما با بیش از ۱۰۰ هزار نفر تشکیل می‌شود اما در هیچ یک از رسانه‌های آمریکا خبر آن پخش نمی‌شود. تصویری که ما از رسانه‌های غربی داریم؛ واقعی نیست.
تلوزیون مدافع مردم نیست
حسن نمک دوست در ابتدای حرف‌هایش ابراز امیدواری کرد: من آرزو می‌کنم که این پیش‌نویس به تصویب نرسد چراکه ما چند شبح سرگردان در حوزه رسانه داریم. " نظام جامع رسانه‌ای " سال‌هاست که اسم آن را می‌شنویم ولی نمی‌دانیم این اسم چه معنی‌ای می‌دهد. ما می‌خواهیم راجع به نظام جامع رسانه‌ای صحبت کنیم ولی نمی‌توانیم صدا وسیما را در آن وارد سازیم، شبح دوم همین نظام صنفی رسانه‌ای است وقتی درباره مقررات وارد بر نظام مطبوعات صحبت می‌کنیم؛ نمی‌توانیم به سادگی از اصناف دیگر گرته‌برداری کنیم.
وی به تعاریف کلاسیک از روزنامه‌نگار حرفهای اشاره کرد و گفت: خبرنگار حرفهای کسی است که شغل با اجرت او کار در عرصه یکی از رسانه‌هاست و این درآمد بخش اصلی هزینه‌های او را تشکیل می‌دهد. همین تعریف را اگر در ایران استفاده کنیم اصلا جوابگو نیست چراکه خیلی از دوستان ما درآمد اصلی‌شان از این حرفه نیست.
نمک دوست تاکید کرد: ساختار رسانه‌ای ما دچار کج ریختگی و بی‌قانونی است علت آن حضور قاهرانه و حداکثری حکومت از لحظه شکل گیری رسانه‌های ارتباط جمعی تاکنون است. ما می‌خواهیم قلمروی این حضور را کاهش دهیم.
وی افزود: حکومت در هر نقشی و ارد می‌شود خودش تدوین می‌کند؛ نظارت می‌کند و خودش منحل می‌کند. عجیب است که دولت کوتاه نمی‌آید. در روزهایی سرنوشت مردم را مستقیما وصل کردند به خیابان فردوسی و از طرفی از خصوصی سازی در رسانه‌های ما صحبت نمی‌شود درحالیکه این موضوع در همه حوزه‌ها اتفاق افتاده است. نگاه کلی این است که آیا می‌خواهیم سرنوشت رسانه‌ها را به خودشان بسپاریم یا نه تاجایی که حل مسئله زیر اقتدار حکومت انجام شود؛ روزنامه‌نگاران به رشد و بالندگی نمی‌رسند.
نمک دوست حرفه روزنامه‌نگاری و ویژگی‌های اختصاصی آن باید برای هر سیاست گذاری موردتوجه قرار گیرد این درحالی است که از بعد از انقلاب این موارد مورد توجه نبوده و ویژگی‌هایی بار شده است که مراد حکومت است. اگر بخواهیم با قانون موجود روزنامه‌نگار را تعریف کنیم که در سال ۱۳۵۴ به تصویب رسیده؛ خبرنگار کسی است که دارای کارت مربوطه از وزارت ارشاد باشد. در تعریفی کمی نزدیکتر می‌خوانیم خبرنگار کسی است که یک هیات به او کارت می‌دهد که هر۹ عضو آن هیات را وزارتخانه تایید می‌کند.
وی همچنین گفت: در آمریکا و اروپا نمی‌شود گفت مطبوعات مدافع مردم هستند. در ایران نیز تلوزیون ما مدافع مردم نیست. ما نمی‌توانیم حداقل اطلاعاتی را در مورد تلوزیون و رادیو به دست آوریم. افغانستان از جنگ سی ساله بیرون آمده اما شیوه‌ای که در حوزه رسانه پیش گرفته امیدوار کننده است آیا شیوه‌ی رسانه‌ای ما نیز امیدوار کننده است؟
ما جامعه‌ای ایدئولوژی زده هستیم
جهانشاهی وظیفه اصناف را کمک به دولت ذکر کرد و گفت: همه اصناف برای کمک به دولت می‌آیند. مشکل اساسی که وجود دارد این است که ما از جهت گفتمانی یک جامعه ایدئولوژی زده هستیم این چیزی است که باعثمی‌شود اصناف رسانه‌ای در مقابل با اصناف دیگر مشکلات دیگری داشته باشند.
وی در ادامه گفت: چرا در جامعه نسبت به روزنامه‌نگار بدبینی وجود دارد؟ این مشکلات برمی‌گردد به بستر گفتمانی که فراتر از دولت است. برای اینکه یک نظام رسانه‌ای را تدوین کنیم این مستلزم تفاهم اصناف رسانه‌ای و حاکمیت است. تفاهم در اینکه بدون رسانه‌ها نمی‌توانیم به مردم سالاری دینی برسیم. در کشور سوئد همه دخالت دولت در بحثرسانه به این جمله ختم می‌شود " تضمین استقلال رسانه ".
جهانشاهی افزود: کلمه کلیدی در بحثنظام‌نامه بحثاعتماد است. دولت باید به پیشکسوتان عرصه رسانه اعتماد کند. هیچ جامعه‌ای نیست که یک نظام رسانه‌ای خوب نداشته باشد اما وضعیت زندگی در آن جامعه مطلوب باشد.
NGO ها محلی برای احزاب
کاووس صادق لو به فرهنگ ایرانی در مقصر دانستن هم اشاره کرد و گفت: ما هر موقع اتفاقی در کشور می‌افتد و به شکست می‌انجامد؛ بلافاصله دنبال مقصر می‌گردیم و این تبدیل به یک فرهنگ شده است. برای مثال ماجرای سقوط هواپیمایی حامل خبرنگاران که پس از این حادثه همه روزنامه‌نگاران و اهالی رسانه علیه ارتش موضع گرفتند درحالیکه هر ۴ عکاس فوت شده قبل از ورود به هواپیما به مسئولانشان تماس گرفتند و خرابی هواپیما را اطلاع داده بودند که مدیر مسئول آن رسانه‌ها گفتند اگر همه رفتند شما می‌روید و اگر نرفتند نمی‌روید.
وی افزود: آمار NGOها در ایران چقدر است؟ چه تعداد از آنها فعال هستند؟ دلیل کم بودن این مجموعه‌ها بحثکسب مجوز است. NGOنوع فعالیتش چیز دیگری است درحالیکه ما آنها را تبدیل کردیم به محلی برای احزاب. روزنامه‌نگاران کشور ما چند بار آموزش به روز رسانی دیدند؟ در تمام دنیا خبرنویسی و روزنامه‌نگاری لحظه به لحظه به روز می‌شود. درمورد پیش‌نویس هر بند آن باید مسئله بومی‌سازی لحاظ شود.
