ذاکریان در گفت‌وگو با ایلنا:
تحریم دیوان کیفری بین‌المللی، سرپوش گذاشتن بر جنایت در افغانستان است/صلاحیت ICC با دستور ترامپ خدشه‌دار نمی‌شود
استاد حقوق بین‌الملل گفت: آمریکا ممکن است برای بایکوت تحقیقات دیوان در افغانستان از طرف شورای امنیت به این نهاد بین‌المللی فشار بیاورد.
«مهدی ذاکریان» تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل در تشریح ابعاد و دلایل تحریم دیوان کیفری بین‌المللی توسط رئیس جمهوری آمریکا در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد: یکی از مشکلات موجود در روابط بین‌الملل این است که نیروهای نظامیِ عازم یک کشور که به صورت قانونی یا غیرقانونی وارد یک سرزمین دیگر شده‌اند، مرتکب جرایمی می‌شوند که داخل در صلاحیت دیوان کیفری بین‌المللی است. به عنوان مثال ارتش آمریکا در سال ۲۰۰۳ میلادی بدون هماهنگی و گرفتن مجوز از شورای امنیت سازمان ملل به عراق لشگرکشی کرد و که بعدها مشخص شد ادعای آنها مبنی بر وجود تسلیحات کشتار جمعی در این کشور حقیقت نداشت و در آنجا جنایات جنگی‌ِ متفاوتی توسط سربازان آمریکایی رخ داد. در افغانستان هم اوضاع به همین روال بود و به این دلیل شاهد آن بودیم که دیوان کیفری بین‌المللی به عنوان تنها نهاد قضایی در بحث رسیدگی به این مدل از جرایم به پرونده افغانستان ورود کرد.
وی ادامه داد: بر اساس ماده پنجم اساسنامه دیوان، این نهاد صلاحیت رسیدگی به جرایمی از قبیل جنایت نسل‌کشی، جنایت ضد بشریت، جنایت جنگی و جنایت تجاوز را دارا است و صراحتاً این محورها، احصاء شده است. بر این اساس دادستان دیوان کیفری بین‌المللی (خانم فاتو بنسودا) مستنداتی را به دست آورد که نشان می‌داد نظامیان آمریکا و همچنین افسران سازمان سیا در افغانستان مرتکب جنایت جنگی شده اند و در اینجا بود که آغاز تحقیقات مقدماتی در موردِ وضعیت افغانستان شروع شد. در همان زمان، ترامپ دیوان کیفری بین‌المللی را صراحتاً تهدید کرد و اعلام کرده بود که این نهاد قضایی را تحریم خواهد کرد. بسیاری از تحلیلگران و مقامات معتقد بودند که ترامپ چنین کاری را به دلیل وجاهت و جایگاه دیوان کیفری بین‌المللی انجام نمی‌دهد اما متاسفانه این نهاد و شاغلین آن مورد تحریم اقتصادی و مسافرتی شدند. تحریم مسافرتی از این جهت در دستور کار کاخ‌سفید قرار گرفته تا بتواند مانع از سفر اعضای دیوان و محققین در پرونده افغانستان شود که البته این اتفاق به دلیل نفوذ و جایگاه دیوان رخ نخواهد داد.
این استاد حقوق بین‌الملل با اشاره به صلاحیت‌های دیوان کیفری بین‌المللی گفت: ورود دیوان به وضعیت افغانستان به هیچ وجه غیرقانونی یا آنگونه که آمریکا می‌گوید، سیاسی نبوده است بلکه بر اساس صلاحیت‌های این نهاد، فرآیند اجرای عدالت در دستور کار قرار گرفته است. باید متوجه باشید که دیوان بر اساس صلاحیت مرتکبین جرایم (صلاحیت شخصی)، صلاحیت موضوعی و صلاحیت سرزمینی می‌تواند وضعیت‌های مختلفی را پیگیری کند یا وارد آن شود که البته امضای اساسنامه دیوان از سوی کشورهای مذکور هم شرط اصلی برای ورود دیوان به این وضعیت‌ها است. در سال ۱۹۹۸ اساسنامه رُم که سند موسس دیوان کیفری بین‌المللی است به امضا و تایید جامعه ملل رسید و در سال ۲۰۰۲ میلادی دیوان علناً کار خود را آغاز کرد. ایالات متحده هم در دولت بیل کلینتون اساسنامه را امضا کرد اما در دولت بوش پسر آن را پس گرفت و اعلام کرد که صلاحیت دیوان را قبول ندارد.
ذاکریان افزود: پس گرفتن امضای آمریکا در دوران بوش پسر نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها در همان موقع از ناحیه دیوان کیفری بین‌المللی احساس خطر می‌کردند؛ چراکه در دوران او بود که واشنگتن به بغداد و کابل لشگرکشی کرد و کاخ‌سفید می‌دانست که قرار است چه جنایاتی در این دو کشور انجام دهد. حالا هم که دیوان به دنبال رسیدگی به وضعیت افغانستان است و ارتکاب جنایت جنگی از سوی سربازان آمریکا مسجل شده، ترامپ، دیوان کیفری بین‌المللی را تحریم می‌کند و حتی خانواده‌های اعضای آن را مشمول این تحریم کرده است. نکته مهم این است که اسرائیل از تحریم دیوان بسیار خوشحال شده و دلیل آن وضعیت فلسطین است. دیوان کیفری بین‌المللی و دادستان آن اخیراً بحث جنایات جنگی سربازان اسرائیلی علیه فلسطینی‌ها را در دستور کار خود قرار داده بود که با مخالفت و ضدیت اسرائیل روبه‌رو شد. لذا اینکه اسرائیل از چنین موضوعی خوشحال شده، امر غیرطبیعی به حساب نمی‌آید؛ چراکه تل‌آویو دوست دارد تحقیقات در مورد جنایت جنگی سربازانش نیمه‌کاره رها شود. فراموش نکنید که علاوه بر آمریکا و اسرائیل، روسیه هم از اساسنامه رُم خارج شده است و این نشان می‌دهد که اصولا قدرت‌های بزرگ خواهان اجرای عدالت نیستند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: باید توجه کنید که تحریم، مانع تحقیقات دیوان نمی‌شود. دیوان کیفری بین‌المللی نهادی نیست که با یک یا دو رأی یا نظر مخالف از رسالت خود باز بماند. دیوان یک نهاد قضایی بین‌المللی نیست که به نوعی امینِ شورای امنیت سازمان ملل است. ما دیدیم که شورای امنیت برای پیگیری پرونده‌هایی مانند عمر البشیر به دلیل جنایات رخ داده در دارفور یا پرونده معمر قذافی، از دیوان درخواست کرد که وارد میدان شود و این نشان می‌دهد که دیوان یک مرجع بسیار مهمی به حساب می‌آید. البته اعمال نفوذ بر شورای امنیت را نمی‌توانیم کتمان کنیم. به یاد داریم که مجمع عمومی سازمان ملل از شورای امنیت درخوایت کرد تا پرونده غزه را پیگیری کننده اما متاسفانه آمریکا با استفاده از وتوی خود مانع این اقدام شد. در این میان باید متوجه این موضوع باشیم که برخورد دوگانه آمریکا با شورای امنیت هم بسیار زننده است. دیوان در زمان تاسیس متوجه اعمال قدرتِ ابر قدرت‌ها بود اما ما می‌بینیم که آمریکا در یکجا برای منافعش قطعنامه شورای امنیت را به نفع خود جهت‌دهی می‌کند و در جایی دیگر مانع از صدور آن می‌شود. به همین جهت احتمال دارد که آمریکا برای بایکوتِ تحقیقات دیوان در افغانستان، شورای امنیت را مجبور به صدور یک قطعنامه برای گذاشتن سرپوش بر این موضوع کند. این دقیقاً همان پارادوکس سیاست‌های کاخ‌سفید در استفاده از شورای امنیت است.
