رئیس کمیته ویژه کشمیر سنای پاکستان در گفت‌وگو با ایلنا:
کشمیر بزرگ‌ترین زندان دنیاست/ آمریکا در مذاکره با طالبان مانع تراشی کرد/ صلح ایران و عربستان با گفت‌وگو امکان‌پذیر است/مذاکره تنها راه‌حل بحران یمن
سناتور پاکستانی گفت: داعش با کشته شدن سرکرده آن به پایان نمی‌رسد، چراکه جنبش‌های رادیکال با یک فرد متولد نمی‌شود و با حذف آن به پایان نمی‌رسد.
پاکستان به عنوان همسایه شرقی ایران چند ماهی است که تحولات جدید را تجربه می‌کند. از یک سو درگیر پرونده کشمیر و منازعات همیشگی خود با هند است و از سوی دیگر چشمش به افغانستان است. افغانستانی که اسلام‌آباد در ادبیات سیاسی خودش آنجا را به عنوان عمق استراتژیک خود در نظر دارد و به دنبال آن است تا بتواند از نفوذِ (سیاسی، اقتصادی، نظامی و امنیتی) دهلی در کابل جلوگیری کند. به همین جهت در مذاکرات صلح با طالبان نقش مهمی را برای خود در نظر گرفته است. در قضیه جامو و کشمیر همچنان شاهد کنشگری نَرمِ اسلام‌آباد هستیم که البته دست بالا در محور حقوقی این پرونده را دارد. این در حالی‌ست که اخیراً اعتراض‌هایی در اسلام‌آباد برای انتقاد به فساد مالی و اداری برگزار شده که به چالش دیگر دولت فعلی پاکستان تبدیل شده است.
از سوی دیگر، نخست‌وزیر این کشور ماموریت میانجیگری میان ایران و عربستان را به عهده گرفته بود که شاهد رفت و آمد او به ریاض و تهران بودیم اما بسیاری از تحلیلگران نتیجه این کنشگری را مثبت ارزیابی نکرده‌اند. برای روشن شدن و بررسی ابعاد این تحولات به گفت‌وگو با سناتور «سید فخر امام» نشستیم. او هم‌اکنون نماینده سنای پاکستان است و علاوه بر آن، ریاست کمیته ویژه کشمیر در سنا را به عهده دارد. دوران تحصیل خود را در کالج کلیفتون انگلیس گذرانده و پس از آن برای طی کردن مقطع فوق لیسانس وارد دانشگاه کالیفرنیا می‌شود. علاوه بر ریاست پارلمان پاکستان، در سال‌های ۱۹۸۵ تا ۱۹۸۸رهبری اپوزیسیون در پارلمان را به عهده داشته است. فخر امام در گذشته عضو حزب مسلم لیگ (شاخه نواز) بوده ولی پس از مدتی به حزب تحریک انصاف (حزب حاکمِ فعلی) پیوست. مشروح گفت‌وگو به شرح ذیل از نظر می‌گذرد:
اخیراً شاهد تقسیم‌بندی جدید جامو و کشمیر و انتشار نقشه جدید در مورد این منطقه از سوی هند بودیم که واکنش‌های بسیار زیادی را در بر داشت. این اقدام طی چه فرآیندی صورت گرفت و اساساً وضعیت فعلی را چگونه باید ارزیابی کرد؟
فخر امام: حکومت هند بعد از لغو ماده ۳۷۰ قانون اساسی که از زمان «جواهر لعل نهرو» بنیان گذاشته شد، کشمیر را به دو بخش تقسیم کرد که منشأ این اقدام را باید پارلمان و دولت هند دانست و بالطبع تمام این مسائل از سوی دولت هند خط‌دهی شده است. قطعاً انتشار نقشه‌ای که تجزیه کشمیر در آن صورت گرفته با هدایت و نظارت دولت حاکم بر دهلی انجام شده، اما مساله این است که سلسله اقدام‌‌هایی که از پنجم آگوست تا به امروز صورت گرفته دقیقاً خلاف قطعنامه سازمان ملل به حساب می‌آید. در جلسه‌ای که در شورای امنیت با درخواست پاکستان برگزار شد، ابتدا چین و روسیه و سپس ایالات متحده، بریتانیا و فرانسه با محکوم کردن اقدام دولت هند، از موضع پاکستان حمایت کردند. همچنین در این جلسه بر قطعنامه‌ای که در سال ۱۹۴۷ تا ۱۹۶۰ در خصوص کشمیر صادر شده بود مجدداً حمایت و تاکید شد. به عبارتی دیگر اعضای حاضر در نشست شورای امنیت سازمان ملل این قطعنامه را حافظ کشمیر اعلام کردند و تاکید کردند که حق تعیین سرنوشت سیاسی باید با مردم این منطقه باشد.
آیا تقسیم‌بندی منطقه «لداخ» هم بر این اساس صورت گرفته است؟ معیار این تقسیم‌بندی چه بوده؟
فخر امام: موضوع «لداخ» مسئله‌ای است که چین به عنوان یکی از طرفین دعوا در آن به شمار می‌رود و مرزهای مشترکی با این منطقه دارد. پکن بر قسمتی از لداخ ادعای مالکیت دارد و پس از اقدام‌های پنجم آگوست به شدت رویکرد هند را محکوم کرد. باید توجه داشت که اقدام‌های دهلی‌نو نه تنها باعث واکنش چین بلکه موجب فعال شدن کنشگری و اتخاذ مواضع از سوی سایر کشورها شد. هند تلاش دارد تا با جداسازی لداخ از جامو و کشمیر این منطقه را به صورت کامل تحت کنترل خود درآورد و به جای توجه به آراء مردم این منطقه، منافع و نظرات خود را عملیاتی کند. در مقابل، جامعه بین‌الملل به هیچ وجه این اقدام دهلی‌نو را به رسمیت نشناخت و حتی شورای امنیت سازمان ملل پس از ۵۴ سال اقدام‌های اخیر دهلی را مهر تایید نزد و به رسمیت نشناخته؛ چراکه معیار تقسیم‌بندی صرفاً نظر دولت هند بوده است.
دهلی‌نو اخیراً اعلام کرده خواهان مذاکره دوجانبه با پاکستان بر سر مسائل کشمیر است. نگاه اسلام‌آباد به این موضوع چگونه است؟
فخر امام: حکومت هند هیچگاه به دنبال مذاکره و حل این مسئله نبوده، نیست و نخواهد بود. دهلی فقط با استفاده از توان نظامی به اشغال این منطقه پرداخته و هیچ یک از کشورهای دنیا این اقدام را به رسمیت نمی‌شناسند. باید توجه داشت که ۹۰۰ هزار سرباز هندی در منطقه‌ای که تنها هشت میلیون جمعیت دارد، حضور دارند و نشان می‌دهد که در مقابل هر ۹ شهروند، یک سرباز حضور دارد؛ این موضوع در هیچ نطقه‌ای از دنیا سابقه ندارد. بیش از ۱۰۰ هزار کشمیری کشته شدند که ثبت و ضبط این ارقام توسط سازمان‌های بین‌المللی صورت گرفته و مدارکش موجود است. متاسفانه به ۱۳ هزار زن و دختر کشمیری توسط نیروهای هندی تجاوز شده و شکنجه به صورت مداوم و جاری ادامه دارد. برخی از آمارها نشان می‌دهد که چیزی در حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار نوجوان و جوان از این منطقه ربوده شدند و به مکان دیگری انتقال پیدا کردند که تمام مدارک آن موجود است. تمام این اقدام‌ها در راستای تغییر آرایش قومی و نژادی منطقه کشمیر صورت گرفته و حتی دیده شده که طیفی از افراد غیرکشمیری از هند به این منطقه انتقال داده شده‌اند.
ماده ۳۷ که براساس آن غیرکشمیری‌ها اجازه خرید زمین و املاک در این منطقه را نداشتند توسط هند ملغی شده و افراد دیگر که قادر به خرید آن هستند در این منطقه حضور پیدا کردند که این اقدام دقیقاً برای تغییر زیست بوم این منطقه و با حضور افراد غیرکشمیری صورت می‌گیرد. وقت آن رسیده تا ملل متحد در مقابل این اقدامات واکنش نشان بدهند. کشوری که همیشه پاکستان را به حمایت از تروریسم متهم می‌کرد خود در حال ارتکاب تروریسم دولتی است. باید توجه داشت که هند سلسله اقدام‌های خود را به سمتی جهت‌دهی کرده که کشمیر به بزرگ‌ترین زندان دنیا تبدیل شده و شهروندان آن به دارو، غذا و حقوق اولیه خود دسترسی ندارند. در منطقه آسام حدود یک میلیون و ۹۰۰ هزار شهروند مسلمان را سلب تابعیت شدند. در سایر مناطق مسلمان‌نشین هم اقدامات مشابه در جریان است و این مولفه‌ها نشان می‌دهد که هند در حال ساخت یک طبقه اجتماعی پایین دست در منطقه کشمیر بر اساس سیاست‌های خودش است. به نظرم مودی و هند مست قدرت شده‌اند که باید توان پرداخت هزینه آنرا داشته باشند.
موضع ارتش و دولت پاکستان در مورد تحولات کشمیر چیست؟
فخر امام: در خصوص مسئله کشمیر دولت و ارتش پاکستان کاملاً در کنار یکدیگر ایستادند. هر دولتی که بر سر کار باشد، ارتش در کنار آن ایستاده است. در تاریخ ۲۷ و ۲۸ فوریه زمانی که هند حریم هوایی پاکستان را مورد تجاوز قرار داد، ارتش پاکستان با ساقط کردن دو فروند جنگنده هندی و همچنین به اسارت گرفتن خلبان این جنگنده‌ها به دفاع از آسمان پاکستان پرداخت و نشان داد در آمادگی کامل برای دفاع از منابع سرزمینی کشور قرار دارد. باید متوجه بود که دو کشور قدرت اتمی هستند اما اعلام می‌کنم که اسلام‌آباد به دنبال جنگ نیست ولی اگر تجاوزی به پاکستان صورت بگیرد ما با تمام قدرت پاسخگوی آن خواهیم بود.
چشم‌انداز تحولات کشمیر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
فخر امام: تنها راه‌حل مسئله کشمیر که کاملاً هم مشخص است تبعیت از قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل است. همه دنیا به جز هند این قطعنامه را قبول دارند و به نظرم باید زمینه لازم برای همه‌پرسی در کشمیر با نظارت سازمان ملل فراهم شود. مردم کشمیر باید حق انتخاب آینده سیاسی خود را داشته باشند و نباید چیزی به آنها تحمیل شود.
موضع چین در مورد کشمیر را چگونه ارزیابی می کنید؟
فخر امام: چین در همان ابتدای امر یعنی پنجم آگوست به این قضیه واکنش نشان داد و با صادر کردن بیانیه‌ای ضمن محکوم کردن اقدام هند، هشدارهای لازم به دهلی را مخابره کرد تا این کشور به صورت محتاطانه در این مسیر گام بردارد. همچنین پس از اتخاذ موضع از سوی اسلام‌آباد، پکن تمام‌قد در کنار پاکستان ایستاد؛ چراکه آنها هم در این قضیه مشکلاتی دارند که خواهان حل و فصل آن هستند.
تحصن طرفداران مولانا فضل الرحمان (رهبر جمعیت علمای اسلامی پاکستان) ریشه در چه مساله ای دارد؟ آیا درخواست آنها برای استعفاء عمران‌خان جنبه سیاسی دارد یا اینکه واقعاً خواهان مبارزه با فساد هستند؟
فخر امام: واقعیت این است که مولانا فضل‌الرحمان در انتخابات سال ۲۰۱۸ شکست خورد و برای حضور مجدد در عرصه سیاسی اقدام به تحصن و دست به فراخوان هواداران خود برای تظاهرات در پاکستان زد. دولت صدای معترضان را شنیده و یک کمیته برای رسیدن به مطالبات اپوزیسیون تشکیل داده و در حال گفت‌وگو با آنهاست. امیدوارم این اقدام‌ها به نتیجه مثبت منتهی شده و مشکلات با مذاکرات حل و فصل شود.
اخیراً شاهد سفر عمران‌خان به عربستان سعودی بودیم که هدف از آن میانجیگری میان تهران و ریاض اعلام شده است. به عنوان یک سناتور، خروجی این رفت و آمدها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
فخر امام: عمران خان شخصاً آغازکننده این رفت و آمدها نبود، بلکه این مساله به درخواست مستقیم ترامپ و ملک‌سلمان برای میانجیگری میان تهران و ریاض انجام شد. برای نخستین‌بار است که از پاکستان در این پرونده و آنهم در چنین سطحی به عنوان میانجی دعوت می‌شود تا به کنشگری بپردازد و واقعاً این ماموریت برای اسلام‌آباد باعث افتخار است تا بتوانیم از طریق گفت‌وگو، مشکل‌ها را حل و فصل و اوضاع را به سمت صلح متمایل کنیم.
به نظرتان عربستان سعودی چگونه می خواهد پرونده یمن را حل و فصل کند؟
فخر امام: مساله یمن به دولت عربستان مربوط می‌شود. تصمیم در این خصوص با مقام‌های سعودی خواهد بود اما معتقدم که اگر این بحران با گفت‌وگو و مذاکره میان ریاض و صنعاء حل شود، نه تنها برای طرفین بلکه برای منطقه بسیار مفید خواهد بود.
نگاه پاکستان به عنوان یکی از کشورهای درگیر با پدیده تروریسم و افراط‌گرایی به عملیات آمریکا علیه «ابوبکر البغدادی» چیست؟ آیا داعش به آخر خط رسید؟
فخر امام: آمریکا پیش از این «اسامه بن‌لادن» (رهبر سابق سازمان القاعده) را هدف قرار داده بود و حالا مدعی است که ابوبکر البغدادی را کشته‌اند. تردیدی وجود ندارد که یک جنبش رادیکال یا جریان تروریستی با یک فرد شروع نمی‌شود و با حذف یک فرد هم به پایان نمی‌رسد. قطعاً نبود چنین شخصی در داعش تفاوت خاصی ایجاد نخواهد کرد. این جریان با ایدئولوژی مشخص و خاص خود حرکت می‌کند و باید دید که آیا با تغییر رهبری در آن آیا رویکردش تغییر پیدا می‌کند یا خیر؟
برخی از اخبار و تحلیل‌ها به گونه‌ای منتشر شده که اعتراض‌های مردمی عراق و لبنان و رسیدن آن به پاکستان (آن هم با محوریت فساد و اقتصاد) یک فرآیند برنامه‌ریزی شده است. این موضوع را قبول دارید؟
فخر امام: ما در اینباره اطلاعاتی نداریم. مشخص نیست که آیا بین اعتراض‌های عراق و لبنان با پاکستان ارتباطی وجود دارد یا خیر.
اخیراً تنش میان پاکستان و افغانستان بر سر مرز دیورند وارد مرحله جدید شده است. تا جایی که چند روز پیش سفیر افغانستان در اسلام‌آباد توسط واحد اطلاعات ارتش پاکستان (ISI) احضار شد و نکاتی به ایشان گوشزد شده است. این سطح از تنش تا چه حد واقعی است؟
فخر امام: در این منطقه (مرز دیورند) درگیری خاصی وجود ندارد. پاکستان در حال قرار دادن میله‌های مرزی و حصارکشی در منطقه مرزی با افغانستان است. این منطقه از ۱۸۵۳ میلادی و زمانی که بریتانیا مرزبندی و حدودبندی این منطقه را انجام داد، مربوط می‌شود و این اختلاف‌ها توسط لندن بنیان گذاشته شد. برخی درگیری‌های جزئی در این منطقه وجود دارد اما آنگونه که در رسانه‌ها گفته می‌شود، شدت و عمق ندارد. اما احضار سفیر افغانستان در اسلام‌آباد توسط اطلاعات ارتش پاکستان به این دلیل انجام نشده است. دلیل احضار ایشان این است که چند روز اخیر مشکلاتی به صورت آشکار برای دیپلمات‌های پاکستانی در کابل پیش آمده و این احضار برای ارائه توضیح در مورد این مساله صورت گرفته است.
به عنوان سوال آخر، پاکستان در مذاکره طالبان و آمریکا و کلاً در پرونده صلح افغانستان چگونه عمل خواهد کرد؟
فخر امام: پاکستان تا حد زیادی توانسته به ایفای نقش مثبت در مذاکرات آمریکا و طالبان بپردازد اما زمانی که این مذاکرات در حال به نتیجه رسیدن بود ترامپ آن را به تعلیق درآورد و به زمان دیگری موکول شد. زلمی خلیلزاد به عنوان نماینده ایالات متحده در مذاکره با طالبان زمانی که این پرونده به صورت مقطعی به بن‌بست رسید مجدداً به پاکستان سفر کرد و رسماً اعلام کرد که خواهان حل و فصل مشکلات است. باید به این موضوع توجه کرد که او نماینده دولت آمریکاست و متاسفانه دولت این کشور در پایان کار اقدام به مانع‌تراشی کرد. بنابراین به نظرم مذاکرات مجدداً شروع خواهد شد و همانگونه که در گذشته گفته شد، پاکستان خواستار حل و فصل این مسئله تنها از طریق مذاکرات است.
گفت‌وگو: فرشاد گلزاری
