درس‌هایی از کوفی عنان برای رهبری جهان

مریم جعفری: جهان با مجموعه‌ای از بحران‌های حاد بدون تشابه روبه‌روست: جنگی در جریان در اروپا که قابلیت تبدیل‌شدن به یک درگیری هسته‌ای را دارد، افزایش سرسام‌آور قیمت غذا که بیشترین آسیب را به فقرا وارد می ‌کند، ‌همه‌گیری کووید-۱۹ و وضعیت اضطراری آب‌وهوا. ما به دولتمردان و زنان قانونمند نیاز داریم تا برای این بحران‌ها و دیگر مشکلات جهانی، پاسخی متهورانه و اخلاقی بیابند. متاسفانه اکنون چنین رهبرانی به وفور یافت نمی‌شوند.

بسیاری از سیاستمداران ترجیح می‌دهند از سیاست‌های تک‌قطبی حمایت و از انتخاب‌های سخت دوری کنند و تاثیر تهدیدها را نادیده بگیرند. در این حال،‌ برخی دیگر  صادقانه در حال پرداختن به این مسائل هستند. در این بین رهبرانی که از همکاری و همبستگی در برابر تهدیدهای جهانی طرفداری می‌کنند، در حالت تدافعی قرار گرفته‌اند. نمونه واضح آن را در کنفرانس سال گذشته تغییرات آب‌وهوایی سازمان ملل متحد در گلاسکو و دسترسی نابرابر جهانی به واکسن کووید-۱۹ شاهد بودیم.

در چنین مواقعی، رهبرانی را که تلاش می‌کنند مسئولانه و سازنده با چالش‌های جهانی مقابله کنند باید شناسایی و تقدیر شوند. یکی از این چهره‌ها کوفی عنان بود. او ۲۵ سال پیش در زمانی که جهان در بی‌نظمی دوران خود به سرمی‌برد و در بحبوبه عدم قطعیت سیاسی و درگیری‌های منطقه‌ای پس از پایان جنگ سرد،‌ دبیرکل سازمان ملل شد. هرچند او در آن زمان از بحران‌های پیشرو آگاهی نداشت، اما سازمان ملل بسیار سریع در برابر آسیب‌های به‌جا مانده از حملات ۱۱ سپتامبر و جنگ عراق قرار گرفت.

کوفی عنان سازمان ملل را با دید انسانی و راهبردی رهبری کرد. او با ایده اهداف توسعه هزاره که پیش درآمد توسعه پایدار امروزی است،‌ برنامه‌ریزی توسعه بین‌المللی را متحول کرد و برای مبارزه با بیماری ایدز بخش خصوصی و آژانس‌های بین‌المللی را گردهم‌ آورد. عنان همچنین بر ایجاد ثبات و بازسازی کشورهای ضعیف مانند لیبریا و کمک به ساختن کشورهای جدید مانند تیمورشرقی نظارت داشت و ایده «مسئولیت بین‌المللی برای محافظت از افراد آسیب‌دیده در برابر جنایات جمعی» از ابتکارات کوفی عنان بود.

علاوه بر تمامی این موارد، او از قدرت‌های بزرگ خواست تا برای انعکاس واقعیت‌های جهان پس از جنگ سرد، شورای امنیت سازمان ملل را اصلاح کنند. عنان اگر همچنان سکاندار دبیرکلی سازمان ملل بود، از انفعال اعضای کنونی شورای امنیت غافلگیر نمی‌شد؛‌ هرچند که این فرآیند او را از انجام هر چه در توان داشت برای توقف درگیری‌ها منصرف نمی‌کرد. او به عنوان شخصیتی مردمی از سطحی از احترام جهان برخوردار بود که اکثر رهبران ملی هم دورانش تنها می توانستند به او حسادت کنند.

البته این بدان معنا نیست که عنان همیشه محتاط بوده است. دبیرکل وقت سازمان ملل در مواقع لزوم، فردی عملگرا و ریسک‌پذیر بود. او در سال ۱۹۹۸ به بغداد سفر کرد تا با صدام حسین،‌ دیکتاتور عراق، برای جلوگیری از جنگ در خاورمیانه دیدار کند و با وجود مخالفت شدید دولت‌های متوالی ایالات‌متحده از تاسیس دادگاه کیفری بین‌المللی حمایت کرد. او مطمئنا به خوبی می‌دانست که تمام قمارهای دیپلماتیک او نتیجه نخواهد داد. عنان به دنبال صلح بود، حتی در درگیری میان اسرائیل و فلسطین که شانس موفقیت بسیار اندکی وجود داشت. بنابراین پس از کناره‌گیری از سمت دبیرکلی در پایان سال ۲۰۰۶ میلادی، او به عنوان فعال صلح در کشورهای مختلف از کنیا گرفته تا سوریه و میانمار خدمت کرد و تا زمان مرگش در سال ۲۰۱۸ سخت تلاش کرد تا بین بازیگران سیاسی اعتماد ایجاد کند.

تحسین اقدامات کوفی عنان در سال‌های دور آسان است اما تکرار اقدامات او در زمان حال برای رهبران جهانی بسیار دشوارتر از همیشه است. در عصر پوپولیسم و تفرقه، سیاستمدارانی که از همبستگی و اتحاد دفاع می‌کنند، اغلب در گفتمان عمومی غرق می‌شوند و در چنین شرایطی بسیار مهم است که از طرف آنان با صدای بلندتر صحبت کنیم.

به همین دلیل، برخی از سازمان‌های جهانی مانند بنیاد کوفی عنان،‌ گروه بین‌المللی بحران، موسسه صلح بین‌المللی و بنیاد جامعه باز باهم متحد دشند تا ابتکار جدیدی را برای تجلیل از رهبرانی که ویژگی‌های کوفی عنان را منعکس می‌کنند، راه‌اندازی کنند.

کوفی عنان در سال ۲۰۱۴ میلادی در سخنانی گفت: «همیشه بر این باور بودم که رهبران باید مسائل مهم را رهبری کنند. زمانی که رهبران توانایی رهبری ندارند،‌ شهروندان واقعا نگران هستند و رهبری را در دست خواهند گرفت و در نهایت رهبران را وادار به پیروی خواهند کرد. بنابراین اکنون بیش از هر زمان دیگری لازم است که از این نگرش محافظت و آن را ترویج کنیم».

منبع: project-syndicate