چرایی صعود و سقوط بورس ایران از منظری دیگر

ایلنا، با یک مطالعه ساده می‌توان به وضوح دریافت عواملی که تعیین کننده قیمت سهام شرکت‌ها در بورس سایر کشورهاست به صورت چشمگیری تفاوت اساسی با علل تعین کننده قیمت سهام شرکت‌های بورسی داخلی کشورمان دارد.

در ابتدا ذکر این نکته ضروریست که آنچه موضوع این یادداشت است قیمت سهم می باشد و نه ارزش آن، در حقیقت قیمت سهم حسب عرضه و تقاضای موجود در بازار دچار نوسان می گردد ولی ارزش سهم ارتباطی به اقبال و عدم اقبال خریداران ندارد.

قبل از ورود به بحث ابتدا عوامل مشترک مؤثر بر قیمت سهام شرکت های بورسی را بصورت اجمالی بررسی خواهیم کرد.

بطور کلی و به نظر بیشتر اقتصاددانان، عوامل مؤثر بر قیمت سهام شرکت های موجود در بورس به دو دسته عمده تقسیم می‌شوند که البته نگارنده برآنست که عامل مالی _ رفتاری را نیز به عنوان حلقه مفقوده و مغفول بسیار مؤثر در تعیین قیمت سهام در بازار سرمایه داخلی مطرح نماید. هرچند عامل مالی- رفتاری در دهه‌های اخیر مورد توجه اقتصاددانان واقع شده است اما به نظر می رسد در کشور ما این عامل را به هیچ عنوان نمی توان در محاسبات مالی و اتفاقات اقتصادی ناچیز انگاشت.

* عوامل کلان یا بیرونی؛

به طور کلی قیمت سهم هر شرکت متأثر از شرایط و عوامل سیاسی کشورها، وضعیت اقتصاد در جهان، سیاست های کلان پولی- مالی داخلی و خارجی، نرخ ارز، تورم، تغییر دولت ها، ثبات اقتصادی و سیاسی، انتخابات سیاسی می باشد، به مجموع این عوامل که خارج از اراده شرکت های صاحب سهام می باشد عوامل کلان گفته می شود .

* عوامل خرد یا درونی؛

عوامل خرد به مجموع عواملی که در ید اختیار صاحبان و مالکان شرکتهای بورسی می‌باشد گفته می‌شود. بصورت کلی این عوامل عبارتند از :P/E (قیمت به سود) ترکیب سهامداران شرکت‌ها، EPS یا سود هر سهم، طرح‌های توسعه‌ای شرکت‌ها، صورت‌های مالی، سوابق و اعتبار شرکت‌ها، صداقت در شفافیت شرکت‌های بورسی و...

اما چرا در کشور ما عوامل ذکر شده در بالا (حداقل در ماه‌های اخیر) تأثیری بر قیمت سهام در بورس نداشتند و سوال اینجاست که براستی چه عاملی غیر از عوامل گفته شده در بازار سرمایه ما ایفای نقش می‌کند. بطور مثال در ماه‌های اخیر علی رغم بالا رفتن نرخ ارز چرا قیمت سهام کامودیتی محور، افزایش نیافت که برعکس شاهد افت شدید قیمت آنها هم بودیم. اگر مؤلفه‌های همچون عدم اعتماد مردم به دولت و عدم امنیت روانی جامعه که خود باعث صعود و سقوط غیر منطقی قیمت سهام در بورس می شوند را نادیده انگاریم براستی چه عامل یا عواملی باعث بوجود آمدن چنین شرایط شکننده ای در بازار سرمایه کشور شده است.

* عامل مالی _ رفتاری

حتماً شما هم با اساتید اقتصاد تراز اول دانشگاه های معتبر کشورمان برخورد داشته اید، در برخورد اول انتظار شما از وضعیت اقتصادی آنها با توجه به مسلط بودنشان بر علم و البته تئوری‌های اقتصادی، بسیار بالا می باشد. مثلاً انتظار یک منزل مسکونی با متراژ بالا در منطقه خوش آب و هوای شهر و حداقل یک خودرو لوکس، اما اگر شما هم مثل من پس از چند جلسه نشست و برخاست و گفت و شنود متوجه مستأجر بودن استاد بزرگ اقتصاد شدید، تعجب نکنید. این همان حلقه مفقوده ایست که در ابتدای بحث به آن اشاره شده است .

نظریه پردازان مالی و اقتصاد دانان این گونه تصور می کنند که سرمایه گذاری همیشه در شرایطی کاملا" عقلانی و بر اساس اصول اقتصاد انجام می پذیرد و سرمایه گذاران تمامی جوانب علمی _ اقتصادی در سرمایه گذاری را در نظر می گیرند اما در واقعیت عواملی هستند که باعث اتخاذ تصمیمات غیر عقلانی و در نهایت ایجاد نتیجه غیر آنچه علم استاد اقتصاد پیش بینی می کند، می‌گردد .

حالا حتماً متوجه علت مستأجر بودن استاد اقتصاد شده اید. در بسیاری از رخدادهای اقتصادی تصمیم گیری های عقلانی انجام نمی شود و این باعث بی نظمی ها و بی منطقی هایی می شود که نمونه آن در بازار بورس کشورمان در چند ماه اخیر رخ داده است .

همه آنچه گفته شد را عامل مالی _ رفتاری می گویند . عامل مالی _ رفتاری عاملی است که علی رغم عوامل خرد و کلان تأثیری غیر قابل پیش بینی بر بازار می گذارد. تمام این صعود و سقوط غیر منطقی بازار سرمایه را می توان به عامل مالی _ رفتاری نسبت داد. در حقیقت انسان بعنوان بازیگر اصلی اجتماع و تعیین کننده اصلی عیار اقتصادی جامعه _ چون دارای گرایش های احساسی و طبیعی است_  باعث بوجود آمدن نتایج غیر قابل پیش بینی می گردد .

اما چه بخواهیم و چه نخواهیم این عامل ، عامل  تعیین کننده در بازارهای مالی می‌باشد .

به زعم نگارنده هر چقدر که جوامع از نظر سطح سواد مالی جایگاه پائین تری را به خود اختصاص دهند ، عامل مالی _ رفتاری نقش پررنگ تری در تصمیم گیری های ایشان ایفا خواهد کرد و تنها راه کنترل عامل مالی _ رفتاری و بطور کلی رفتار هیجانی افراد، آموزش آنها می باشد.

بورس در ایران را می توان یک پدیده نوظهور فراگیر دانست. گرچه شاید این پدیده نوظهور نباشد اما فراگیری آن قطعاً نوظهور می باشد . و این می تواند فرصتی باشد برای ایجاد فراهم آوردن زیر ساخت های آموزشی تا همزمان با رشد بازار بورسی، سطح آگاهی افراد جامعه نیز به همان صورت رشد پیدا کند.

به نظر می رسد اگر بخواهیم در بازار سرمایه دوباره دچار صعود و سقوط های غیر منطقی قیمت‌ها، که به عامل مالی _ رفتاری تا حد زیادی وابسته است نباشیم، می بایست ساز و کار آموزشی را در ابتدای راه، فراهم نمائیم تا به آنچه که مطلوب و هدف اصلی از ایجاد بازار سرمایه است نائل آییم.