چرا سرانه مرسولات پستی در ایران حدود یک ششم متوسط جهانی است؟

زهره مولوی، کارشناس ارتباطات شرکت ملی ایراند_ سرانه مرسولات پستی در ایران ( یعنی متوسط مراجعه هر نفر در طول یکسال به شرکت ملی پست) حدود ۷ است. این در حالیست که متوسط این عدد در دنیا ۴۴ مرسوله و در کشورهای پیشرفته اعم از کشورهای اروپایی ۳۰۰مرسوله است.

حال این سوال پیش می آید که دلیل این فاصله چیست؟ آیا پست به لحاظ امکانات، ظرفیت ها و توانایی در جذب مرسولات شهروندان دچار مشکل است؟ آیا چالش های قانونی در این رابطه وجود دارد؟ و یا اینکه مشکل جای دیگری است و عوامل غیر از این دخیل است؟.

استفاده بهینه از امکانات و سرمایه‌های ارزشمند شبکه پستی در گرو شناخت مردم از توانمندی پست و اطمینان و اعتماد آنان به این شبکه به عنوان مهمترین عامل تامین کننده نیازهای متغیر مشتریان در امر ارسال مراسلات می‌باشد. آمار و ارقام حاکی از عدم تمایل کامل مردم به استفاده از سرویس‌های پستی بوده که باعث شده است تا از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود شبکه، استفاده مطلوب صورت نگیرد و به موازات آن مردم از طریق خودپستچی گری اقدام به ارسال مراسلات شان ‌نمایند که نتیجه منطقی آن افزایش هزینه‌های ملی و کاهش بهره‌وری است .

بررسی وضعیت بسیاری از جوامع پیشرفته و حتی در حال توسعه نشان می دهد، پست در این کشورها جزئی جدایی ناپذیر از زندگی روزمره مردم است. در این جوامع نیازهای روزانه شهروندان نظیر تهیه کتاب، مواد غذایی، جابجایی اثاثیه و پرداخت های مختلف اعم از قبوض آب، برق و تلفن و حتی حمل بار و ارسال انواع بسته ها همگی از طریق پست انجام می پذیرد.

آمارهای جهانی موید آن است که از مجموع میلیاردها نامه ای که هر ساله توسط ادارات پست سراسر جهان پردازش و توزیع میشود، بیش از ۸۱ درصد آن متعلق به صاحبان مشاغل، شرکتها و موسسات دولتی است و نامه های شخصی ۵ تا ۱۱ درصد این حجم را به خود اختصاص میدهند. علاوه بر این با شهرت روز افزون تجارت الکترونیک و بهره گیری از شبکه گسترده توزیع پست به عنوان ارج حترین توزیع کنندگان کالاهای خریداری شده از طریق اینترنت، حجم خدمات پستی روز به روز در حال افزایش است.

همین موضوع باعث سالم‌سازی در محیط های کاری، حذف ارتباطات مستقیم مردم با سازمان‌ها و افزایش سطح سلامت اداری و جلوگیری از پرداخت رشوه و فساد، کاهش تردد مردم در خیابان ها و بالطبع جلوگیری از دوباره کاری، کمک به سالم سازی محیط زیست و اتلاف وقت و انرژی می‌شود.

پست با ایجاد هزاران نقطه دسترسی در اقصی نقاط کشور، اعم از ۱۶  هزار دفتر شهری و روستایی، واحدهای سیار پست تلفنی ۱۹۳ و در اختیار داشتن صدها وسیله نقلیه موتوری، سواری، کامیون و کامیونت و تجهیز و توسعه ناوگان حمل و نقل خود طی سالهای اخیر؛ این قابلیت را دارد که ۵۰ درصد از سفرهای غیرضروری را در جاده ها و شهرها کاهش دهد. اما این موضوع زمانی تحقق می یابد که مردم و اداره ها از خودپستچی گری دست بردارند و کار را به صاحب اصلی آن یعنی پست واگذار کنند.

براساس تبصره ۲ ماده ۲۶ قانون اساسنامه شرکت ملی پست جمهوری اسلامی ایران، برون سپاری خدمات دولت به پست الزامی است. این به معنی آن است که تمامی دستگاه های دولتی می بایست هر نوع خدماتی که جنبه نقل و انتقال بسته و یا پاکت نامیده می شود را به پست واگذار کنند و به جای اینکه روزانه ده ها شرکت، سازمان و یا نهاد دولتی شخص و یا اشخاصی را روانه کوچه و خیابانها کنند تا مرسولاتشان را جابجا کنند؛ می توانند آنها را به پست به عنوان یک شرکت خدمات رسان و تخصصی در این زمینه بسپارند، کاری که درتمامی دنیا انجام می شود.

شرکت ملی پست در راستای تعهدات اجتماعی با هدف افزایش رفاه عمومی، کاهش سفرهای درون و برون شهری، ایجاد اشتغال و غیره از دهه ۷۰ اقدام به تصویب برخی قوانین و مقررات نمود که از جمله می توان به مصوبه ۳۵۲۰ شورای عالی اداری و برخی از مواد قانون برنامه دوم توسعه در زمینه انجام خدمات دبیرخانه‌ای (تبصره۴۰) و نیابتی از طریق این شرکت اشاره کرد که پیامدهای آن را می توان در ارایه خدمات مرتبط با ناجا(از قبیل صدور گذرنامه‌ها، اسناد خودرو، نظام وظیفه و غیره) و خدمات سایر دستگاه ها نظیر دفترچه های بیمه و صدها خدمت دیگر ملاحظه کرد.

پس از آن نیز ده ها خدمت دیگر به نیابت از سایر سازمانها و دستگاههای دولتی و غیردولتی اعم از توزیع ابلاغیه ها و اخطاریه های مشتریان بانک ها، توزیع و تحویل دسته چک، اسناد مالکیت، کارنامه آزمون ها، جوابیه آزمایش های پزشکی، شناسنامه و کارت هوشمند ملی، قبوض برق و تلفن، بیمه نامه های بیمه پاسارگاد، صدور پروانه فعالیت در برخی مشاغل، تبلیغات انتخابی و ... به پست واگذار شد که به طور یقین تاثیر غیرقابل انکاری در تسهیل خدمات رسانی به مردم و افزایش سطح رضایت مندی آنان داشته است.

تاکنون ۷۶۴ خدمت در سازمان های دولتی شناسایی شده است که براساس آنچه در بالا به آن اشاره شد، تنها بخش اندکی از این خدمات به پست واگذار شده است و هنوز خدمات اجرایی زیادی در دست این سازمان ها باقی مانده است که به صورت خودپستچی گری ( موضوعی که در کمتر کشوری از دنیا مرسوم است) ارایه می شود.

طی سالهای اخیر تلاش های بسیاری از سوی مدیران و مسئولان شرکت ملی پست با همکاری استانداری ها و فرمانداری ها صورت گرفته است تا این خدمات، مطابق قانون و الگوهای موفق جهانی به پست واگذار شود اما به نظر می رسد ایجاد تقویت فرهنگ عمومی مردم ومسئولان به کمک رسانه ها و سایر نهادهای تاثیرگذار، امری اجتناب ناپذیر است.

براساس بررسی صورت گرفته، سالانه حدود چهار میلیارد مرسوله اعم از پاکت و بسته در کشور جابجا می شود که از این تعداد نزدیک به  ۲۰  درصد آن جذب شبکه پستی می شود و بقیه توسط شرکت ها و موسسات غیر رسمی و بعضا غیرقانونی از قبیل اتوبوس های پایانه های مسافربری، شرکت های خصوصی فاقد مجوز از سازمان تنظیم مقررات و یا خود افراد به صورت خودپستچی گری انجام می شود.

این در حالیست که بسیاری از این اتوبوس ها با جابجایی و حمل بار و بسته ها به صورت غیرقانونی، با وزن غیراستاندارد تردد می کنند و عامل بروز بخشی از تصادفات جاده ای می شوند.

حال می توان به آسانی به سوالی که در ابتدای این یادداشت مطرح شد، پاسخ داد. دلیل پایین بودن سرانه مرسولات در ایران نه کمبود تجهیزات و امکانات است و نه ضعف و خلاهای قانونی؛ بلکه دلیل اصلی آن عدم استفاده صحیح مردم از قابلیت ها و ظرفیت های شبکه پستی کشور و  همچنین ضعف نظارتی دستگاه های ناظر در رعایت قوانین و مقررات موجود، بویژه در بحث خودپستی گری بخش های دولتی است.