راهکارهای اخذ مالیات سبز/ چه کسانی باید هزینه تخریب محیط زیست را بپردازند؟

به گزارش خبرنگار ایلنا، محیط زیست به عنوان بستر زندگی و فعالیت بشر همواره از جایگاه خاصی برخوردار بوده است. از این رو یکی از معضلات مهمی که همواره جامعه بشری بعد از شدت گرفتن روند صنعتی شدن جوامع با آن مواجه شده، تخریب محیط زیست هم از حیث از بین بردن منابع و هم از حیث نابودی بستر زندگی می باشد. از مهمترین تصمیماتی که در خصوص مقابله با این معضل از سوی اندیشمندان زیست محیطی و اقتصادی در نظر گرفته شده است، ارائه مالیات های زیست محیطی می باشد. با توجه به ضرورت شفاف سازی در اقتصاد ملی با توجه به مبانی اقتصاد مقاومتی(بند 23 سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی) لازم است مالیات های زیست محیطی به عنوان هزینه های اقتصادی، درونی گردند. در اولین همایش بین المللی اقتصاد شهری با رویکرد اقتصاد مقاومتی اقدام و عمل نتایج پژوهشی با عنوان «تحقق اقتصاد مقاومتی با ارائه الگوی بهینه تقنینی مالیات محیط زیستی در کشور» از سوی دوتن از پژوهشگران اقتصادی دانشگاه اصفهان ارائه شده است که در آن راهکارهای اخذ مالیات محیط سبز در کشور تبیین شده است.

 بر اساس این تحقیق مالیات های سبز تا کنون در 20 کشور عملیاتی شده که اغلب آنها کشورهای توسعه یافته می باشند؛ کشورهای بلژیک، آلمان، فرانسه، سوئیس، استرالیا، هلند و نروژ از جمله کشورههای توسعه یافته و کشورهای روسیه، لهستان، مجارستان، استونی و هند از جمله کشورهای در حال توسعه اجراکننده این نوع مالیات ها هستند. این مالیات ها در کشورهای مختلف با انگیزه های متفاوتی اعمال شده است. برخی از کشورها با پیوستن به پیمان های بین المللی مانند کیوتو، برخی با هدف اصلاح زیرساخت های زیست محیطی ملی خود و برخی با هدف درآمدزایی اقدام به وضع این نوع از مالیات ها می کنند.

در خصوص مالیات های زیست محیطی در ایران باید وضع موجود محیط زیست در ایران را در اسناد بالادستی، قوانین و مقررات زیست محیطی مورد بررسی قرار داد و سپس با توجه به شرایط مطلوب محیط زیست، تجربیات جهانی و با در نظر گرفتن شرایط و مختصات کشور، به سیاست گذاری مبادرت نمود. برخی از قوانین زیست محیطی در کشور در نظام حقوقی رسمی توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده و برخی دیگر در قالب مقررات، آیین نامه ها و یا دستورالعمل ها توسط مراجع ذی ربط در سازمان محیط زیست، شورای های فراکابینه ای(شورای عالی محیط زیست) و یا در هیئت وزیران مصوب شده است.

طبق مطالب بیان شده در این مقاله اهداف اعمال مالیات های زیست محیطی به ترتیب عبارتند از:

1. جلوگیری از تخریب بیشتر محیط زیست
2. اصلاح فرآیندهای تخریبی
3.  تلاش برای بازیابی محیط زیست
4. حرکت به سمت الگوی ایده آل زیست محیطی

به نظر می رسد مجموعه ای از اقداماتی که می توان برای هر یک از اهداف فوق انجام داد عبارتند از:

1. جلوگیری از تخریب بیشتر محیط زیست

• آگاهی عمومی و اطلاع رسانی در خصوص خسارات زیست محیطی با کار رسانه ای
•  انجام کار فرهنگی به منظور ارتقای حس مسئولیت پذیری در قبال محیط زیست با فعالیت های فرهنگی
• مقررات گذاری برای جلوگیری از فعالیت آلاینده های بسیار آلاینده

1. اصلاح روند های تخریبی

• اصلاح تکنولوژیکی فرآیندهای تولیدی
• اقدام برای کاهش آلایندگی تولید شده از فرآیند تولید(نصب فیلتر و راه اندازی تصفیه خانه و بازیافت)
• مالیات ستانی از فرآیندها و کالاهای آلاینده
• صرفه جویی در مصرف انرژی
• اقدام برای کارایی بیشتر انرژی(کاهش شدت مصرف انرژی وسائل و استفاده از وسایل کمتر انرژی بر)

1. تلاش برای بازیابی محیط زیست

• به کار گیری انرژی های پاک و تجدیدپذیر
• ترمیم خسارات وارده بر محیط زیست

1. حرکت به سمت الگوی ایده آل زیست محیطی

• تشویق مستمر فرآیندهایی که اقدامات اصلاحی مستمر در جهت تولید هر چه کمتر آلایندگی انجام می­دهند
• تشویق برای ایجاد انجمن های مردم نهاد برای پاسبانی از محیط زیست و نظارت بر فعالیت های زیست محیطی

سایر سیاست هایی که می تواند مکمل فعالیت های فوق باشد عبارتند از:

• در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی در سرمایه گذاری های دولتی و خصوصی
• مشخص نمودن وظایف سازمان های دولتی محافظ محیط زیست
• ارتقاء آگاهی زیست محیطی و نیز حس مسئولیت پذیری در قبال محیط زیست

مدل سیاستی پیشنهادی جهت اعمال مالیات های زیست محیطی

در اعمال مالیات های زیست محیطی صاحبان فرآیندهای آلاینده تولیدی و نیز مصرف کنندگان کالاهایی که در فرآیند مصرف آنها آلایندگی تولید می شود به عنوان مؤدیان مالیاتی در نظر گرفته شده است.

فرآیندهای تولیدی هم فرآیندهای تولید کالا را شامل می شود و هم فرآیندهای تولید خدمت

منظور از آلایندگی در این قسمت منابعی از آلایندگی است که منجر به آلایندگی آب، خاک و هوا می شوند.

منظور از آلایندگی هوا، گازها و ریزذراتی است که طی فرآیند تولید وارد هوا می شوند

منظور از آلایندگی آب انواع پساب ها و پسماندهایی است که طی فرآیند تولید وارد آب می شوند

منظور از آلایندگی خاک پساب ها و پسماندهایی است که طی فرآیند تولیدوارد خاک می شوند

برای آلایندگی های ایجاد شده در فرآیندهای تولیدی لازم است 5 سطح آلایندگی در در نظر گرفته شود:

سطح اول: سطحی از آلایندگی که در محیط زیست جذب می شود و حد استاندارد آلایندگی به حساب می آید

سطح دوم: سطحی از آلایندگی که بالاتر از حد استاندارد تولید شده ولی آلایندگی آن در سطح کم قرار دارد

سطح سوم: سطحی ازآلایندگی که بالاتر از حداستاندارد تولید شده ولی آلایندگی آن در سطح متوسط قرار دارد

سطح چهارم: سطحی از آلایندگی که بالاتر از حد استاندارد تولید شده ولی آلایندگی آن در سطح زیاد قرار دارد

سطح پنجم: سطحی از آلایندگی که بالاتر از حد استاندارد تولید شده ولی آلایندگی آن در سطح خطر قرار دارد

هر یک از سطوح پنجگانه فوق باید به طور جداگانه برای هر یک از منابع آلاینده آب، خاک و یا هوا تعریف شود. از این رو ممکن است به عنوان مثال تولیدکننده ای به سبب تولید آلایندگی همزمان در هوا و خاک، مشمول آلایندگی خاک سطح 2 و آلایندگی هوا سطح 3 شود

مرجع تعریف هر یک از سطوح فوق سازمان حفاظت از محیط زیست می باشد. همچنین مرجع تشخیص اینکه هر تولیدکننده در کدامیک از سطوح قرار می گیرد نیز سازمان حفاظت از محیط زیست می باشد

نحوه مالیات ستانی:

برای تولیدکنندگانی که آلایندگی آنهادر سطح 1 می باشد مالیاتی در نظر گرفته نمی شود و فعالیت آنها مجاز است

برای تولیدکنندگانی که آلایندگی آنها در سطح 2 می باشد، 1 درصد از کل فروش به عنوان مالیات در طی دوره زمانی مشخص در نظر گرفته می شود

برای تولیدکنندگانی که آلایندگی آنها در سطح 3 می باشد، 1.5 درصد از کل فروش به عنوان مالیات در طی دوره زمانی مشخص در نظر گرفته می شود

برای تولیدکنندگانی که آلایندگی آنها در سطح 4 می باشد، 2 درصد از کل فروش به عنوان مالیات در طی دوره زمانی مشخص در نظر گرفته می شود

برای تولیدکنندگانی که آلایندگی آنها در سطح 5 می باشد، مهلت داده می شود تا طی دوره زمانی مشخص که از سوی سازمان حفاظت محیط زیست تعیین می گردد، به رفع آلایندگی و یا انتقال سطح آلایندگی تولیدی به سطوح پایین­تر اقدام کند. در غیر اینصورت فعالیت وی غیر مجاز شناخته خواهد شد و باید فرآیند تولیدی تعطیل شود. در صورت تخطی، علاوه بر جریمه (نقدی و در صورت تکرار حبس)، جبران خسارات وارده به محیط و افراد آسیب دیده نیز برای تولیدکننده در نظر گرفته شود

این مالیات به کالاهایی که مصرف آنها باعث آلایندگی هوا، آب و یا خاک(کالاهایی که در فرآیند مصرف آنها گازها، ذرات آلاینده و پسماند تولید می شود) می شود نیز تسری پیدا می کند و درصدی از قیمت تمام شده کالا به عنوان مالیات زیست محیطی در نظر گرفته شود.

برای کالاهای آلاینده نیز 5 گروه کالا مبتنی بر آلایندگی تولید از آنها باید در نظر گرفته می شود و هر ساله کالاهای مصرفی در 5 گروه طبقه بندی شود:

گروه اول: گروهی از کالاها که آلایندگی مصرفی آنها در سطح کم قرار دارد با نرخ مالیاتی 3 درصد

گروه دوم: گروهی از کالاها که آلایندگی مصرفی آنها در سطح متوسط قرار دارد با نرخ مالیاتی 4 درصد

گروه سوم: گروهی از کالاها که آلایندگی مصرفی آنها در سطح زیاد قرار دارد با نرخ مالیاتی 5 درصد

گروه چهارم: گروهی از کالاها که آلایندگی مصرفی آنها خطرناک است. این گروه از کالاها نباید اجازه تولید و فروش داشته باشند

گروه پنجم: سایر کالاها که آلایندگی مصرفی آنها در محیط زیست جذب می شود و آسیبی در نتیجه مصرف آنها به محیط زیست وارد نمی شود

موضوع فوق به کالاهای وارداتی نیز تسری داده خواهد شد

مرجع تعیین گروه های کالایی فوق و تشخیص آلایندگی کالا و تعیین نرخ مالیاتی بر هر واحد کالا، مشترکاً بر عهده سازمان استاندارد و سازمان محیط زیست خواهد بود.

لازم است برای تولیدکنندگان کالاهایی که در نتیجه مصرف آنها آلایندگی تولید می شود نیز به صورت درصدی از کل فروش(مثلا 5درصد) مالیات زیست محیطی وضع شود. در اینصورت تولید کننده نیز تلاش خواهد نمود اقداماتی در جهت کاهش آلایندگی محصولات خود انجام دهد(مثلاً بهینه کردن مصرف سوخت یا انرژی محصولات، استفاده از مواد قابل بازیافت در تولید)

چنانچه آلایندگی تولیدی حاصل از مصرف کالا قابل برطرف کردن و یا کاهش دادن باشد و تولیدکننده اقدام در جهت تولید محصولاتی نماید که آلایندگی کمتری تولید می کند، باید درصد کمتری نسبت به مورد فوق برای تولیدکننده مالیات در نظر گرفته شود. در واقع با اقداماتی که تولیدکنندگان انجام می دهند، چنانچه گروه کالایی تولید شده به سطح پایین تری رفت(تولید آلایندگی کمتر)، مالیات بر تولید کننده نیز به همان نسبت باید کاهش پیدا کند.

برای واردکنندگانی که به واردات کالاهای که در نتیجه مصرف آنها آلایندگی تولید می شود نیز باید به صورت درصدی از کل فروش(همانند تولیدکنندگان داخلی 5 درصد) مالیات زیست محیطی وضع شود.