لزوم برنامه ریزی دقیق برای پرورش و آموزش سگ های کار

انسان با استفاده از هوش خود در طول قرنها زندگی از تمامی امکانات موجود در دنیای اطراف که با توجه به دانش زمان برایش شناخته شده بود، جهت ایجاد سهولت در امور روزمره زندگی ، بهره می‌برده و حیوانات جزء اولین امکانات موجود برای بشر اولیه بوده اند. شاید استفاده از انواع حیوانات برای امور مختلفی همچون تغذیه، کشاورزی، دامداری، حمل و نقل، شکار و .... اولین مواردی بوده است که انسان نخستین را به فکر رام کردن و استفاده از حیوانات گوناگونی مانند اسب‌ها، فیل‌ها، شتر ها، انواع پرندگان، گاوها و گوسفند ها و همچنین سگ‌ها، انداخته است. با گذشت زمان و ورود نوع بشر به عصر ماشین و تکنولوژی در بسیاری از موارد، وظیفه این حیوانات به انواع ماشین آلات ساخته شده محول گردید و استفاده از حیوانات مورد نظر در بسیاری از موارد یا منتفی گردید و یا جنبه تفریحی و ورزشی به خود گرفت؛ به عنوان مثال اسب‌ها که از زمان های دور عضو لاینفک و ضروری زندگی انسانها به شمار می رفته اند امروزه در بیشتر موارد برای امور ورزشی و تفریحی مورد استفاده قرار می گیرند. از زمان دقیق اولین استفاده بشر از خانواده سگ سانان اطلاع دقیقی در دست نیست ولی پژوهشگران معتقدند بیش از ده هزار سال است که انسان ها از سگ‌ها در امور مختلفی بهره می برند. اولین استفاده بشر از این حیوانات مواردی نظیر شکار، گله داری و محافظت از مزارع و منازل بوده است اما نکته مهم این است که سگ‌ها بر خلاف بسیاری از دام‌های دیگر نه تنها با گذشت زمان اهمیت خود را در زندگی ما از دست نداده اند، بلکه روز به روز با توجه به نیازهای گوناگون انسان‌ها کاربرد این حیوان بیشتر و بیشتر شد و با رشد و پیشرفت تکنولوژی و به وجود آمدن دانش ژنتیک و اصلاح نژاد، دانشمندان علم ژنتیک را بر آن داشته تا با ایجاد اصلاحات و تغییرات ژنتیکی  بهره برداری بهتری از این حیوان داشته باشند، تا جایی که امروزه شاهد بیش از 400 نوع نژاد ثبت شده جهانی که هر کدام از نظر ژنتیک رفتاری و فیزیکی دارای مشخصات خاص خود می باشند، هستیم.

 امروزه در دنیا سگ‌ها در بخشهای مختلف نظامی، کشاورزی، پزشکی، امداد رسانی، دامپروری، خدمت رسانی اجتماعی، حفظ حریم خصوصی و .... مشغول به رفع نیازهای اساسی ما انسانها می باشند تا جایی که بسیاری از این موارد بدون حضور آنها غیر قابل انجام می باشد، همچنین در سالهای اخیر و با بوجود آمدن مراکز علمی و تخصصی که در مورد استعداد های این حیوان ( از نظر فیزیکی و روانی ) تحقیق و بررسی انجام می‌دهند، به مرور استعدادهای جدیدی در وجود این حیوان کشف، تقویت و در مواردی حتی ایجاد شده است که نقش سگ ها را در بر طرف کردن طیف گسترده ای از نیازهای بشریت پر رنگ تر نموده است. در اینجا به بعضی از این موارد به صورت تیتر وار اشاره می شود تا در بخش‌های بعدی بطور مفصل راجع به هر کدام از آنها توضیحاتی بیان نمایم: سگ‌های نگهبان ( مراکز دولتی، نظامی، خصوصی و غیره) ؛ سگ‌های گله (حفاظت از گله در برابر حیوانات وحشی و سرقت انسان، هدایت گله)، سگهای کاشف و جستجو گر (جستجوی انواع مواد مخدر، مشروبات الکلی و هرنوع کالای غیر مجاز و قاچاق، جستجوی مواد آتش زا و منفجره و غیره)، سگ‌های گارد(حفاظت از افراد ،کودکان ، سالخوردگان، شخصیت‌های دولتی و حقوقی در برابر هر گونه تهاجم احتمالی مانند حمله با سلاح سرد، حمله با سلاح گرم و غیره)، سگ‌های دستیار پلیس (حمله به مجرمان و دفاع از افسر پلیس، تعقیب و شناسایی افراد مجرم فراری و ...)، سگ‌های امداد و نجات ( جستجو و امداد رسانی به افراد آسیب دیده در طبیعت مانند افراد گم شده در کوه و جنگل و مناطق طبیعی، جستجو و شناسایی و امداد رسانی به افراد در اثر بلایای طبیعی مانند افراد مانده در زیر آوار زلزله، سیل، طوفان و غیره، جستجو و شناسایی اجساد افراد در مناطق مختلف طبیعی یا شهری و ....) ، سگ‌های دستیار و همکار افرادی که از نظر فیزیکی یا ذهنی دچار آسیب می باشند (دستیار ناشنوا ، دستیار نابینا، دستیار بیماران صرعی ) تا جایی که این سگها می توانند به افراد قبل از حمله صرع اخطار دهند؛ دستیار بیماران روانی و عقب ماندگان ذهنی، دستیار بیماران آسمی و آلرژیک تا جایی که می توانند وجود ماده آلرژی زا را در محیط به فرد بیمار از چند ده متری اخطار دهند)، سگ‌های پزشکی که این رشته جزء رشته های جدید استفاده از سگ می باشد ( شناسایی انواع سرطان ها در افراد مشکوک به سرطان ، شناسایی بیماران دیابتی و شناسایی انواع بیماری های مختلف، سگ‌هایی که در ارتوپدی به بیماران کمک می کنند، سگهای آموزش دیده جهت کمک به بیماران افسرده و غیره) ، سگ‌های ضد تروریستم (رهایی گروگان، کشف بمب های دستاز، کشف محموله های تروریستی انفجاری، شیمیایی،و انواع سم)

آنچه در بالا نام برده شد فقط بخشی از انواع ماموریت های حیاتی می باشد که امروزه به سگ‌ها سپرده می شود و نکته بسیار مهم در اینجاست که از همه سگها نمی توان در همه این رشته ها استفاده کرد بلکه همان طور که قبلا اشاره کردیم هر کدام از نژادها دارای استعدادهای فیزیکی و رفتاری خاص خود می باشند و از آنها باید در رشته مربوطه استفاده کرد، در واقع در تعریف اینکه چه سگ‌هایی را می توان از دسته سگ های کار به حساب آورد و چه سگ‌هایی را نمی توان از این دسته شمرد باید گفت برخلاف آنچه که اکثریت تصور می کنند ، سگ کار بودن هیچ ارتباطی به جثه حیوان ندارد و اینکه ما به اشتباه فقط سگ‌های با جثه بزرگ را از دسته سگ‌های کار به حساب می آوریم کاملا نادرست است، در واقع باید گفت هر سگی با هر وزن و جثه ایی که برای انجام کاری آموزش ببیند سگ کار به حساب می آید و بیشتر نژادهایی که امروزه در دنیا به رسمیت شناخته می شوند برای انجام کاری پرورش یافته و اصلاح نژاد گردیده اند. به عنوان مثال می توان به کاربرد بعضی از نژادهای کوچک جثه در موارد مختلفی مانند محافظت از مزارع در برابر موشها و پرندگان و یا آموزش به سگ‌های کوچک جثه‌ایی که گاهی اوقات وزن بالغ آنها کمتر از یک کیلو گرم می‌باشد برای کشف مواد مختلفی مانند مواد مخدر در محیطهای تنگ و کوچک و دور از دسترس یا محل‌هایی که سگ‌های بزرگ جثه نمی توانند به آنجا بروند (کانال های کولر و لوله در ساختمان ها و غیره) اشاره کرد. در اینجا باید تاکید کرد که در تعریف سگ‌های کار آنچه بیش از جثه و وزن آنها باید مورد توجه قرار گیرد مشخصات فیزیکی، رفتاری و مهم‌تر از همه استعداد و آموزش می باشد.

یکی از قدیمی ترین، مهم‌ترین و پرکاربرد ترین رشته فعالیت سگ‌های کار، حفاظت و حراست از گله های دام میباشد که به راستی این موجود دوست و همراه مهربان و با وفای چوپان است که بدون آن امکان حتی یک روز به چرا بردن گوسفندان برای چوپان میسر نخواهد بود. در اینجا با اشاره به تعداد دام‌های سبک کشور (  گوسفند و بز)، اهمیت این مخلوق خداوند در تولید گوشت قرمز و نیازهای پروتئینی کشور بیشتر هویدا میگردد. بر اساس آمارهای منتشره حدود 50 میلیون راس گوسفند و حدود 20 میلیون راس بز در میهن‌مان موجود است که بالغ بر 95 درصد آن به صورت مرتعی و یا پرورش در حاشیه روستا تعلیف میشوند، یعنی بالغ بر 65 میلیون راس. اگر میانگین تعداد دامهای موجود در هر گله را 200 راس در نظر بگیریم، حدود 325 هزار گله خواهیم داشت و اگر سهم هر گله تنها سه قلاده سگ باشد قریب یک میلیون سگ فقط در امر دامپروری بصورت چرای آزاد موجود است. اگر به این عدد تعداد سگ هایی را که در سایر بخشهای کشاورزی مانند دامداری‌های صنعتی، مرغداری‌ها، مزارع پرورش ماهی، باغات و همینطور جهت نگهبانی در کارخانجات، گارگاه ها و منازل اضافه نماییم، تعداد آنها بسیار بیشتر خواهد بود.

با عنایت به موارد فوق الذکر و اشاره به کاربردهای جدید و امروزی سگ‌ها که به واقع گره گشای خیلی از مسائل یاد شده می‌باشد، لزوم برنامه ریزی جدی و دقیق تر بخش های مرتبط به این حوزه را می‌طلبد.

نویسنده: یحیی رجبی گالشی، کارشناس دامپروری