تغییر الگوی بارش عامل سیل‌های اخیر شد/ در ایران نسبت فرسایش خاک به خاک‌زایی ۷ برابر است

حمیدرضا پیروان در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، با بیان اینکه نرخ خاک‌زایی بستگی به شرایط اقلیمی کشور دارد، گفت: بررسی‌ها در پژوهشکده حفاظت آب و خاک نشان داده که نرخ فرسایش خاک نسبت به خاک‌زایی در ایران حدود 7 برابر شده و این سخن به این معناست که فرسایش تشدیدی در کشور در حال وقوع است.

وی نقش عوامل انسانی در شکل‌گیری فرسایش‌های تشدیدی خاک را موثر دانست و افزود: استفاده نادرست از منابع خاک برای کاربری‌های غیر مجاز و تغییرات کاربری در اراضی سطح حوزه‌های آب‌خیز باعث شده است که نرخ فرسایش تشدیدی در کشور بالا برود.

این پژوهشگر حوزه آب و خاک با بیان اینکه خشکسالی‌های پیاپی فقر پوشش گیاهی در ایران را شکننده کرده است، تصریح کرد: حدود 80 درصد ایران از نظر اقلیمی در منطقه خشک قرار گرفته است؛ بنابراین تغییرات اقلیمی در شرایط خاک کشور تغییرات منفی گذاشته و با کاهش حجم پوشش گیاهی، خاک حساس و در معرض فرسایش قرار گرفته است.

پیروان ادامه داد: تخریب‌هایی که با منشا تولید سیل اتفاق می‌افتد باعث شده که ما شاهد انواع فرسایش‌های توده‌ای مانند فرسایش خنجری و زمین لغزش باشیم؛ زمانی‌که بارش‌ها با شدت و مدت زمان بالا اتفاق می‌افتد احجام خاک جابه‌جا می‌شوند و همراه با روان‌آب سیل‌های پررسوب را تولید می‌کنند.

به گفته وی؛ میزان بار جامد سیل‌ زیاد است تاجایی‌که 30 درصد از حجم آب رودخانه احجام جامد (خاک و سنگ ریزه) می‌شود که باید به جای سیل از آنها به عنوان گل روانه یاد کنیم.

رییس گروه مهندسی حفاظت از آب و خاک سازمان تحقیقات کشاورزی در پاسخ به این پرسش که چرا ما شاهد سیل‌های ویرانگر شده‌ایم، گفت: استفاده نابه جا انسان از زمین، تغییرات کاربری غیرمجاز و رعایت نکردن حریم رودخانه‌ها و آب‌راهها باعث شده است که انشان در معرض سیل قرار بگیرد. از این اراضی معمولا با عناوین مسکونی و تجاری استفاده می‌شود.

این پژوهشگر حوزه آب وخاک با اشاره به تغییر الگوی بارش در شرایط  خشکسالی، اذعان کرد: بارش در اوج گرما و زمانی که شاهد کاهش پوشش گیاهی هستیم با شدت و مدت زمان زیاد باعث می شود که این فجایع رخ بدهد.

وی با بیان اینکه فرسایش به معنی از دست دادن خاک است، تصریح کرد: خدمات متنوعی خاک به انسان ارائه می‌دهد خاک ذخیره‌گاه مناسب آب و کربن است؛ همچنین در تصفیه آب و هوا  بسیار موثر است و می‌تواند مانع افزایش گرمایش جهانی زمین شود و به لحاظ اکوسیستمی بزرگترین محیط میکروارگانیسم‌ها است و بیشترین کربن عالی دردنیا در خاک ذخیره شده است بنابراین اگر خاک را از دست بدهیم ذخیره‌گاه آب نیز از بین می‌رود در نتیجه حیات بشر و موجودات در معرض خطر قرار می‌گیرد.

پیروان ادامه داد: فرسایش خاک باعث می‌شود عناصر مغذی در خاک مانند سدیم و پتاسیم با روان آب‌ها شسته ‌شود و کودهایی که برای مغذی کردن خاک اضافه می‌شود با تولید روان‌آب‌ها از پیکره خاک شسته  و خسارت‌های جدی را به انسان وارد می‌کند.

رییس گروه مهندسی حفاظت از آب و خاک سازمان تحقیقات کشاورزی ادامه داد: الگوهایی استفاده از اراضی باید تحت عنوان قوانین مدون تنظیم شود؛ به عبارت دیگر نقشه‌های کاربردی خاک بر اساس قابلیت‌های اراضی باید تنظیم شود.

وی با بیان اینکه آمایش کاربردی سرزمین در کشور تدوین نشده است، تصریح کرد: برخی از مسئولان ادعایی تدوین آمایش سرزمین را طرح می‌کنند؛ این در حالیست که ما در کشور نقشه‌های کاربردی نداریم که بر اساس آن و با مدل مشخص از اراضی بهره‌برداری کنیم. اراضی کشاورزی در معرض هجوم زمین‌خواران قرار گرفته‌اند و همچنین قوانین دولتی زمینه‌ها را برای تبدیل شدن اراضی کشاورزی به زمین‌های مسکونی فراهم کرده است.

 پیروان خاک را یک سرمایه ملی دانست و خاطر نشان کرد: فرهنگ سازی در زمینه خاک صورت نگرفته است علاوه‌بر این قوانین حفاظت از خاک بسیاری از مسائل مربوط به خاک  را در بر نگرفته است از این رو نیازمند بازنگری جدی در این زمینه هستیم و باید قوانین‌های جدیدی به آن اضافه شود.

وی در پایان تصریح کرد: ارزش اقتصادی خاک باید به عنوان یک فرهنگ نهادینه شود و خاک به عنوان کالا در نظر گرفته شود.