بدون تحریم‌ها هم سهمی از بازار اروپا نداشتیم/ بوروکراسی کشور بر پایه بی‌اعتمادی است/ بازار ایران به شکل میدان باری اداره می‌شود

محمدرضا مودودی در گفت‌و‌گو با خبرنگار اقتصادی ایلنا در مورد چشم انداز تجارت با اروپا اظهار کرد: در دوران غیر تحریمی هم حجم تجارت ما با اروپا چیزی در حدود ۱۰ میلیارد دلار بود که از این میان ۵۰۰ میلیون دلار صادرات ایران به اروپا و حدود ۹.۵ میلیارد دلار واردات تجهیزات ماشین آلات و مواد اولیه از این قاره بوده است. 

وی افزود: بنابراین تراز تجاری ایران در تجارت با اروپا همیشه منفی بوده که البته این موضوع لزوماً منفی نیست. به هرحال اروپا مهد تکنولوژی است و ما برای تولیدات و صنایع خود نیاز به دانش فنی و تکنولوژی روز داریم. از همین روی واردات ما از این قاره بیشتر محصولات مصرفی نبوده بلکه سهم عمده آن برای کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای است. 

مودودی تصریح کرد: بعد از شروع تحریم‌های دوم و ایجاد مشکل برای ارتباطات بانکی ایران، اروپا ارتباطات خود را با کشورمان در همه حوزه‌ها بسیار محدود کرد. بسیاری از محصولاتی که برای تولید و صنایع خود را نیاز داریم از طریق دور زدن تحریم‌ها و چرخاندن کالاها در چند کشور وارد می‌کنیم تا ردیابی نشود. 

وی خاطرنشان ساخت: بنابراین شرایط فعلی مناسب نیست و اگر ما مشکل FATF را حل، تکلیف تحریم‌ها را مشخص و روابط خود را با دنیا تعریف نکنیم قطع به یقین نمی‌توان روی تجارت با اروپا حساب کرد. این بدان معنا است که نوسازی ماشین‌آلات در وارد کردن تکنولوژی‌های جدید که یکی از ضعف‌های بزرگ ما در حوزه تولید و تجارت در سطح جهانی است، به مشکل بر خواهیم خورد.

وی اضافه کرد: از طرف دیگر محصولات و مشتقات نفتی و همچنین تولیدات پتروشیمی‌ که ممکن است مدنظر اروپایی‌ها برای دریافت از ایران باشد با هزینه‌های سنگین‌ به دیگر کشورها بفروشیم که در این صورت رقابت‌پذیری آن با رقبای دیگر از جمله عربستان‌ کاهش پیدا می‌کند.

رییس سابق سازمان توسعه تجارت گفت: موضوع تحریم‌ها بزرگترین بهانه برای محدود کردن تجارت و توجیه نبود سطح مطلوب تجارت که هرگز محقق نشده، است. در واقع این موضوع شرط لازم است اما شرط کافی نیست، ما در تولیدات داخلی خود با مشکلات فراوانی مواجه هستیم. این مشکلات ارتباطی با تحریم‌ها ندارند و اگر اصلاح نشوند، سهم تجارت ما نه تنها با اروپا بلکه با دنیا بدتر می‌شود.

وی با انتقاد از نگاه قدیمی به صادرات و واردات در کشور گفت: نگاه  نخست به تجارت در کشور ما این است که تولیدکننده باید محصولی را تولید کند که رقابت‌پذیر باشد یعنی از نظر کیفیت، قیمت و تحویل به موقع با نمونه‌های مشابه خارجی رقابت کند. در حالی که این ادبیات مربوط به قرن نوزدهم بوده و حتی ادبیات قرن بیستم نیز نیست؛ چه برسد به قرن بیست و یکم که عصر اطلاعات و دیجیتال است. 

مودودی متذکر شد: ما اگر می‌خواهیم سهم خود را از بازارهای مدرن که شامل بازارهای اروپایی هم می‌شود افزایش دهیم، در گام اول باید بازارهای داخلی خود را مدرن کنیم.

وی همچنین افزود: بازار داخلی ما بازاری سنتی است که به شیوه میدان باری اداره می‌شود. این موضوع اجازه نمی‌دهد که برای مثال ساختارهای قدرتمند لجستیکی در داخل کشور شکل بگیرند، بانک‌های رقابت‌پذیر در داخل کشور پدید آیند، سیستم‌ها و نهادهای پشتیبانی تشکیل شوند که بتوانند تولید را حمایت کنند. همچنین خدمات و تسهیلات بانکی ما در سطحی که بتوانیم آن را با نمونه‌های بین‌المللی مقایسه کنیم نیست، لجستیک و شبکه ما به اندازه‌ای قدرتمند نیست که بتواند این وظیفه را در داخل و چه در سطح بین المللی مدیریت کند. در فرانسه چه در یک روستای دور افتاده و چه در قلب پاریس قیمت محصولات یکسان است. اما در ایران شاهد هستیم که برای مثال گوجه فرنگی در جنوب ایران کیلویی مثلاً ۲۰۰ تومان و در تهران ۵۰۰۰ تومان فروخته می‌شود. این تفاوت حاصل ضعف بزرگی است که در ساختار لجستیکی داریم. واسطه‌ها مدام در مورد محصول‌ها قیمت‌گذاری می‌کنند و این موضوع باعث می‌شود که بازار داخلی معنای خود را به عنوان یک بازار مدرن از دست بدهد. 

وی با اشاره به قیمت بالای خدمات بندری در کشور بیان کرد: قیمت خدمات بندری در ایران چه در بخش صادرات و چه در بخش واردات به هیچ وجه قابل رقابت با بنادر خارجی و حتی همسایه نیست.  این موضوع یک مسئله دو طرف است یعنی اگر تجارت افزایش پیدا نکند، بنادر همچنان ضرر خواهند داد و سازمان بنادر مجبور به افزایش هزینه‌ها خواهد شد. در حالی که برای افزایش صادرات و واردات باید قیمت خدمات بندری کاهش پیدا کند تا باعث ایجاد انگیزه شود.

مودودی اضافه کرد: از طرف دیگر نظام بروکراسی که باعث می‌شود تجار و بازرگانان گرفتار یک مسیر طولانی شوند، هیچ شباهتی به نمونه‌های خارجی ندارد و بر اساس بی‌اعتمادی به بخش خصوصی و فعالان اقتصادی بنا شده‌اند. کسانی در قالب دستگاه‌های اجرایی این فضا را مدیریت می‌کنند که خود آنها تاجر یا تولید کننده نیستند بنابراین دغدغه آنها را هم ندارند. 

وی خاطرنشان کرد: همچنین در ساختار داخلی، بنگاه‌ها مشکلات اساسی از جمله قدیمی بودن تکنولوژی‌‌ها را دارند‌. بخش عمده تولیدات ما بر اساس تکنولوژی‌های پایین است یعنی همسایگان ما یا کشورهای هدف می‌توانند این خطوط تولید را فعال کرده و جایگزین واردات کنند. سهم هایتک در تولیدات صادراتی ما بسیار کم بوده و در بهترین حالت کمتر از ۵۰۰ میلیون دلار است. این رقم در مقابل ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار صادرات ما در سالیان گذشته رقم بزرگی نیست. 

مودودی ادامه داد: بنابراین اگر ما همین رویه را ادامه داده و نخواهیم که تغییری در قوانین و مقررات، فضای کسب و کار و... ایجاد کنیم، میزان صادرات ما از ۵۰ میلیارد دلار که سال ۹۳ توانستیم به آن دست پیدا کنیم فراتر نخواهد رفت.

رییس سابق سازمان توسعه تجارت ایران اظهار داشت: اروپا برای حمایت از تولیدات داخلی از استانداردها یعنی ضوابط و قواعد غیرتعرفه‌ای استفاده می‌کند. استانداردهای خود را ارتقا داده و برای واردات محصولات از واردکنندگان می‌خواهد که این استانداردها را رعایت کنند. این استانداردها بسیار سختگیرانه هستند، به هر میزان که تکنولوژی یک کشور کمتر باشد امکان رعایت آن استانداردها سخت‌تر می‌شود.

وی یادآور شد: بنابراین موضوع تجارت ما با اروپا چندان ارتباطی با تحریم‌ها ندارد. ایران حتی در شرایط عادی هم نمی‌تواند سهم خود را در بازار اروپا افزایش و توسعه دهد. باقی فاکتورهای ما آنقدر قوی نیست که تحریم‌ها بتوانند تا این میزان تاثیرگذار باشند. 

وی افزود: این فاکتورها حتی نسبت به همسایگانمان هم قوی نیست. امروز بسیاری صحبت از افزایش میزان صادرات کشور در شش ماهه اول امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته می‌کنند اما به نظر من نباید سال گذشته را در محاسبات لحاظ کرد چراکه ما با شیوع کرونا، محدودیت‌های شدید گمرکی، محدودیت‌های مبادله کالا و... مواجه بودیم و حدود هفت میلیارد از سال ۹۸ کمتر صادرات داشتیم‌. بنابراین اگر قرار بر مقایسه است باید با سال ۹۸ مقایسه صورت بگیرد. من بعید می‌دانم که بتوانیم به رقمی که قبل از تحریم‌ها و کرونا هم دست پیدا کنیم، دست‌کم ترکیب کالاهای صادراتی ما دیگر با ارزش افزوده بالا نخواهد بود.