ردپای نفتی اژدهای زرد؛ از پنجشیر تا کاراکس/ چین بین اوپکی‌ها چه می‌کند؟

محمود خاقانی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، درباره سرمایه‌گذاری چین در سرزمین‌های تحت تحریم‌های اقتصادی آمریکا، اظهار داشت: یکی از کشورهای مورد توافق ونزوئلا در منطقه جنوبی آمریکای لاتین است که دارای بزرگترین ذخائر نفت‌خام جهان و میزان آن حدود 304 میلیارد بشکه تخمین زده می‌شود. اما، بدلیل تحریم‌های آمریکا صنعت نفت ونزوئلا درحال فروپاشی جدی است و این موضوع فرصتی است به ویژه برای چین که در صنعت نفت و انرژی این کشور حضور پررنگی داشته باشد. درحال حاضر چین از آمریکا سبقت چشم‌گیری گرفته و بالاترین ظرفیت فرآورش و واردات نفت‌خام در جهان را به خود اختصاص داده است. تقاضا برای واردات و مصرف نفت‌خام به منظور حفظ رشد اقتصادی در این کشور قابل توجه است. بنابراین سعی دارد هرجا که نفت وگاز طبیعی وجود دارد آنجا حضور فعال و جدی داشته باشد. به همین دلیل شرکت‌های چینی بطور آشکار و پنهان نفت‌خام تحریمی ونزوئلا و ایران را با قیمت‌های بسیار اقتصادی می‌خرند و در پالایشگاه‌های خود مصرف می‌کنند.

ثبت شرکت برای ارسال نفت‌خام ایران و ونزوئلا به چین

وی افزود: نیاز به واردات نفت‌خام بیشتر از ونزوئلا و ایران؛ چین را بفکر انداخت که شرکتی به این منظور تاسیس کند.  شرکت China Concord Petroleum Company- CCPC نفت‌خام ونزوئلا و ایران را به پالایشگاه‌های شرق آسیا تحویل می‌دهد. به طوری که در ماه آوریل و می 2021 نفتکش‌های اجاره‌شده توسط شرکت CCPC حدود یک‌پنجم نفت‌خام تولیدی برای صادرات ونزوئلا را به مقصد چین حمل کردند. علیرغم تحریم‌های آمریکا حداقل 14 نفتکش اجاره‌شده توسط شرکت CCPC درگیر حمل و نقل نفت‌خام ونزوئلا و ایران بوده‌اند، بطوری‌که درماه جولای 2021 حجم صادرات نفت‌خام ونزوئلا به مقصد چین  روزانه به حدود 714000 بشکه رسید.   

چین بین اوپکی‌ها چه می‌کند؟

این کارشناس حوزه بین‌الملل انرژی گفت: چین علاوه بر توافق بلندمدتی که با ایران امضاء کرده است با سایر کشورهای عضو اوپک نظیر عربستان، امارات و... نیز روابط اقتصادی قابل توجهی را توسعه داده است. شرکت دولتی چین CNPC گروه تخصصی بزرگی را عازم ونزوئلا کرده تا برای تصویب قانون جدیدی که دولت مادورو قصد دارد به منظور جذب سرمایه‌گذاری و فعالیت بخش خصوصی درصنعت نفت ونزوئلا اجرائی کند، آماده باشند. CNPC با شرکت نفت دولتی ونزوئلا (PDVSA) درحال مذاکره به منظور انعقاد قرارداد برای مشارکت درتولید پنج میدان نفتی هم است.

نفت‌خام بزودی بی‌مشتری می‌ماند

وی در ادامه بیان داشت: دورکاری و پیشرفت تکنولوژی ارتباطات جمعی در کشورهای توسعه‌یافته شرق و غرب به موازات پیشرفت تکنولوژی تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر آینده نسبتا تیره‌ای را برای صنعت نفت خام ترسیم کرده است. ضمن اینکه مسائل زیست محیطی و ضرورت کنترل آلودگی‌های آب و هوا تداوم استفاده از انرژی‌های فسیلی را مورد سئوال جدی قرار داده است، به همین دلیل انتظار می‌رود که نفت‌خام بعد از سال 2030 مشتریان چندانی در بازار نداشته باشد. درحالیکه  تقاضای گاز طبیعی بعنوان انرژی عبوری از حامل‌های انرژی فسیلی به تجدیدپذیر افزایش خواهد یافت. کما اینکه برخی معتقدند دلیل توافق بین شرق و غرب برای به قدرت رساندن طالبان در افغانستان صادرات گاز ترکمنستان از مسیر افغانستان و پاکستان به هند و از طریق اقیانوس هند به بازارهای شرق و غرب است. به این ترتیب به نظر می‌رسد مسیر ایران مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و بدلیل تداوم تحریم‌ها جذب سرمایه‌گذاری و توسعه منابع گاز طبیعی ایران هم چنان مورد سئوال خواهد بود.

ایران در رقابت با رفقا بازنده است یا برنده؟

خاقانی افزود: درهمین حال ایران با رقابت رفقا نظیر ونزوئلا و عراق در بازار نفت‌خام هم دست به گریبان خواهد بود. به این معنی که علاوه برقرارداد 27 میلیارد دلاری اخیر توتال فرانسه با عراق برای توسعه منابع نفتی مشترک با ایران؛ ونزوئلا نیز قصد دارد با همکاری شرق با جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی قبل از اینکه نفت‌خام جایگاهش را در سبد سوخت جهان از دست بدهد میزان حجم تولید نفت خود را به روزانه دو میلیون بشکه برساند. شرکت دولتی نفت ونزوئلا PDVSA معتقد است با سرمایه‌گذاری حدود 58 میلیارد دلار حجم تولید نفت‌خام این کشور به سطحی که قبل از روی کار آمدن دولت چاوز در سال 1998 یعنی روزانه حدود سه میلیون بشکه خواهد رسید. دولت مادورو نیز معتقد است که با سرمایه‌گذاری حداقل 30 میلیارد دلار میزان حجم تولید نفت‌خام ونزوئلا به روزانه 5 میلیون بشکه خواهد رسید. اما کارشناسان سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ونزوئلا نظریه شرکت PDVSA و دولت مادورو را بسیار خوش‌بینانه ارزیابی می‌کنند و معتقدند باید احتمال داد در صورت جدی بودن سرمایه‌گذاران خارجی ونزوئلا بتواند سالانه بین 10 تا 12 میلیارد دلار سرمایه درطول 10 سال یعنی حدود 110 میلیارد دلار جذب کند.  این حجم از سرمایه‌گذاری فقط قادر خواهد بود که درطول دو سال یک میلیون بشکه در روزحجم تولید نفت‌خام ونزوئلا را افزایش دهد. بعد از دو سال میزان تولید به روزانه 2.5 تا 3 میلیون بشکه در روز طی ده سال خواهد رسید. برخی دیگر از کارشناسان معتقدند برای اینکه میزان تولید نفت‌خام ونزوئلا تا سطح دوران قبل از چاوز یعنی سال 1998 برسد به سرمایه‌گذاری تا حدود 250 میلیارد دلار نیاز خواهد بود.

ماهیگیری چین، روسیه و امریکا از آب گل‌آلود تحریم تهران و کاراکاس

وی با اشاره به تاثیر تحریم‌های اقتصادی بر تهران و کاراکاس گفت: بدلیل ضعف مدیریت حرفه‌ای و استفاده از تکنولوژی‌های نوین هزینه تولید نفت وگاز در صنعت بالادستی و نیز فرآورش و توزیع انرژی درصنعت پائین‌دستی هر دو کشور بسیار بالا است. تجربه هم نشان داده است که چین بدلیل تحریم‌های بانکی روابط اقتصاد کلان و اقتصاد انرژی با ایران و ونزوئلا را در سطح محدودی نگه داشته‌ و از خرید نفت خام ارزان دو کشور بهره‌برداری می‌کند و علاوه بر خرسندی روسیه از غیبت ایران، آمریکا هم از تحریم‌ها بهره‌برداری می‌کند. تولید نفت و گاز غیرمتعارف در آمریکا در کنار افزایش راندمان مصرف سوخت و توسعه صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر مسئله تامین امنیت انرژی آمریکا را حل کرده و وابستگی این کشور به خاورمیانه و اوپک را بطور جدی کاهش داده است. بنابراین جذب سرمایه‌گذاری مستقیم و غیرمستقیم خارجی چه شرقی و چه غربی در صنایع انرژی ایران و ونزوئلا همچنان مورد سئوال قرار دارد. هر دو کشور نیازمند بذل توجه جدی‌تر به کاهش هزینه‌های تولید در صنایع انرژی که نیازمند بهره‌مندی از تکنولوژی‌های پیشرفته برای رقابت در بازار نیز هستند.

ردپای چین از پنجشیر تا کاراکس

این کارشناس حوزه انرژی با اشاره به هدف چین در طرح یک تریلیون دلاری یک کمربند-یک جاده گفت: استقبال چین از روی کار آمدن طالبان در افعانستان و پذیرش این واقعیت که خروج ناگهانی آمریکا از افغانستان و حمایت از پاکستان برای سرکوب مقاومت پنجشیر حاکی از آن است که شرق و غرب با هم تفاهم و توافق داشته‌اند، بنابراین چین در راستای تحقق طرح یک تریلیون دلاری کمربند و جاده در حال بده و بستان با آمریکا است.  مشارکت شرکت دولتی چینی CNPC با شرکت دولتی ونزوئلا PDVSA و قرارداد بلندمدت 25 ساله‌ای که با ایران به امضاء رسانده و توافقاتی که با طالبان در افغانستان در دست مذاکره دارد نقش چین در اقتصاد جهان را پررنگ‌تر خواهد کرد. مشکل چین تامین امنیت انرژی مورد نیاز است، بنابراین دسترسی به منابع غنی نفت و گاز ایران، عراق، ونزوئلا و بطور کلی اوپک می‌تواند تامین امنیت انرژی مورد نیاز این کشور را تضمین کند. چین در مسیر تبدیل شدن به اقتصاد اول جهان پیش می‌رود و در واقع تلاش چین برای حضور فعال‌تر در خاورمیانه، آسیای‌مرکزی، قفقاز و آمریکای‌لاتین درچارچوب سیاست‌های تقابل با حضور آمریکا در آسیا و حمایت آمریکا از تایوان است. طبیعی است تلاش چین برای حضور در ایران، ونزوئلا، افغانستان و...بطور کلی کشورهای صاحب منابع غنی معدنی فقط برای نفت و گاز نیست، بلکه منابع دیگر نظیر طلا، نقره ، مس و...فلزات کمیاب و گران‌بها نیز مدنظر چین و روسیه است. در هر حال قدرت‌های بزرگ شرقی و غربی در کشورهای دیگر با هم به تفاهم و توافق رسیده‌اند که در چه زمینه‌هائی رفاقت و در چه زمینه‌هائی رقابت کنند. نکته‌ای که هم شرق و هم غرب توافق کلی دارند.

کشمکش بر سر فسیلی‌ها و تجدیدپذیرها

وی با اشاره به شتاب کشورها برای توسعه میادین نفت و گاز گفت: اکنون آژانس بین‌المللی انرژی می‌گوید برای تولید حامل‌های انرژی فسیلی سرمایه‌گذاری نکنید و برای به صفر رساندن تولید گازهای گلخانه‌ای تا سال 2050 و کاهش عواقب خطرناک گرمایش زمین، باید سرمایه‌گذاری در کلیه پروژه‌های آینده سوخت فسیلی متوقف شود. iea پیش‌بینی کرد که تقاضا برای سوخت‌های فسیلی در سه دهه آینده به شدت افت خواهد کرد و خواهان افزایش گسترده و فوری سرمایه‌گذاری در صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر شده است. با این حال توقف ناگهانی پروژه‌های نفت و گاز از سال آینده بعید به نظر می‌رسد، چون شرکت‌های عمده انرژی همچنان به سرمایه‌گذاری در سوخت‌های هیدروکربوری تمایل دارند. اما، آژانس بین‌المللی انرژی اصرار دارد از سال 2021 به بعد هیچ نوع پروژه جدید در میادین نفت و گاز مورد تائید دولت‌های عضو قرار نگیرد. گزارش آژانس مذکور می‌گوید که فروش اتومبیل‌های سواری با موتور احتراقی باید از سال 2035 متوقف شود و بازدهی مصرف انرژی در دهه جاری باید سالانه 4 درصد بهبود پیدا کند. آژانس بین‌المللی انرژی خواهان افزایش سالانه ظرفیت تولید برق از انرژی خورشید و باد تا سال 2030 به ترتیب به 630 و 390 گیگاوات است، iea معتقد است که استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر کم‌آلاینده در محیط‌زیست و دسترسی به روش‌های پیشرفته و بهره‌مندی مردم از انرژی‌های تجدیدپذیر برای پخت و پز تا سال 2050 می‌تواند آمار مرگ زودرس را سالانه دو ونیم  میلیون مورد کاهش دهد. iea پیش‌بینی می‌کند سوخت‌های فسیلی تا سال 2050 در مجموع حدود یک‌پنجم عرضه جهانی را تشکیل خواهد داد، در حالی که این نسبت در حال حاضر حدود چهارپنجم است. با این حال نظریه آژانس بین‌المللی انرژی با اهداف و برنامه‌های شرکت‌های بزرگ نفتی شرقی و غربی برای سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی و پائین‌دستی نفت و گاز هم‌خوانی ندارد و در تضاد است. همچنین کشورهای تولیدکننده نفت غیراوپک نظیر نروژ قصد صدور مجوزهای تازه برای سرمایه‌گذاری در میادین و  پروژه‌های نفتی را دارند. علیرغم کاهش سرمایه‌گذاری درصنعت انرژی‌های فسیلی به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا، شرکت‌های بزرگ  انرژی شرق و غربی تا سال 2025  سالانه 480 میلیارد دلار صرف سرمایه‌گذاری برای توسعه پروژه‌های جدید نفت و گاز خواهند کرد. iea همچنین خواهان تعطیلی کلیه نیروگاه‌ها با راندمان پائین زغال‌سنگی تا 2030 شده است تا نیل به اهداف کاهش گازهای گلخانه‌ای در محیط‌زیست تا سال 2050 ممکن شود.