عدم تحقق طرح مدیریت زیست‌بومی تالاب میقان پس از 7 سال / امضای دانشگاهیان پای طرح‌های مخرب محیط‌زیستی استان

به گزارش خبرنگار ایلنا، طرح مدیریت زیست‌بومی تالاب میقان اراک پس از جمع‌بندی و تصویب در شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان مرکزی در سال 1395 به عنوان یک نقطه عطف، امیدواری‌های بسیاری را در میان فعالان محیط زیست برای احیاء و حفظ این تالاب ایجاد کرد. اما عدم تحقق 100 درصدی این طرح پس از گذشت 7 سال، چالش‌های بسیاری را به وجود آورده و باعث شده تا حیات این اکوسیستمی طبیعی را با مخاطرات جدی و حتی جبران‌ناپذیر مواجه کند.

مدیرعامل شبکه مردم نهاد منابع‌ طبیعی و محیط‌زیست استان مرکزی گفت: تهیه «طرح مدیریت زیست‌بومی تالاب میقان» آرزوی دیرینه مردم شهر اراک است. آرزویی که با پیگیری دغدغه‌مندان محیط‌زیست استان در سال 1395 محقق شد و قرار بود در یک افق کوتاه، میان‌مدت و بلند‌مدت، گامی بلند در پایداری اکولوژیکی تالاب میقان بردارد. اما متأسفانه امروز و پس از گذشت 7 سال، هنوز بسیاری از بندهای آن اجرایی نشده است.

سیاوش آقاخانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، افزود: در این راستا از دفتر حفاظت از تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، خواستار بازنگری جدی در دستورالعمل‌های طرح مدیریت زیست‌بومی تالاب‌ها و به صورت ویژه تالاب میقان اراک هستیم. متأسفانه این طرح ضمانت اجرایی ندارد و تنها به صورت یک کتابچه نوشته می‌شود. تجربه این سال‌ها نشان داده که ادارات محیط‌زیست و کمیته‌های تالاب، ظرفیت اجرای طرح‌های مدیریتی را ندارند. بنابراین برای افزایش کارکرد این طرح‌ها و حفظ اکوسیستم تالاب‌ها، همچنین معیشت پایدار جوامع محلی و حفظ سلامت مردم ساکن در حاشیه این اکوسیستم‌های شکننده، دستگاه قضایی باید به موضوعات برنامه اجرایی و برای رسیدگی به ترک فعل دستگاه‌های اجرایی با قاطعیت ورود کند.

وی ادامه داد: نخستین بازنگری این برنامه مدیریت زیست‌بومی باید نسبت به فعالیت یک شرکت معدنی انجام شود، چرا که با اقدامات اشتباه و بهره‌برداری‌های غیراصولی، موجب مشکل شده است. قرار بود در قالب برنامه مدیریت زیست‌بومی، اقدامات این شرکت محدود شود، اما از سال گذشته و در سال جاری به دنبال افزایش ظرفیت بهره‌برداری در قلب تالاب بوده‌اند. متأسفانه این شرکت با بهره‌برداری‌های غیراصولی و ناپایدار خود، علاوه بر بهم زدن چرخه هیدرولوژیک تالاب میقان، این مجموعه ارزشمند را از یک سو به یکی از کانون‌های فعال تولید ریزگرد داخل استان تبدیل کرده و از سوی دیگر سلامت حدود نیم میلیون جمعیت فعال در حاشیه آن را با چالش جدی مواجه کرده است.

مدیرعامل شبکه مردم نهاد منابع‌طبیعی و محیط‌زیست استان مرکزی اظهار داشت: مقرر بود تمام برنامه‌های مشارکتی و اقدامات دستگاه‌های اجرایی در قالب طرح مدیریت زیست‌بومی تالاب میقان اراک ساماندهی شود. قرار بود از مجرای این طرح معیشت پایدار جوامع محلی در منطقه دیده شود، اما متأسفانه امروز جوامع محلی در تأمین آب شرب روزانه خود نیز دچار مشکل هستند و مسئله ریزگرد و چالش‌های ناپایداری وضعیت تالاب، معیشت و حیات آنها را دچار چالش کرده است.

آقاخانی تصریح کرد: مقرر بود در یک افق کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت با همکاری 17 نهاد مختلف و در راستای حفاظت از تالاب میقان اراک، تالابی با زیست‌بوم پایدار، آب کافی، سالم و تنوع زیستی غنی در این منطقه ایجاد شود. اما متأسفانه امروز شاهد افت 13 متری آب متوسط سطح منطقه هستیم و به همین سبب یکی از کانون‌های مهم ریزگرد در کشور ایجاد شده است.

وی بیان داشت: قرار بود حق‌آبه طبیعی تالاب میقان به صورت طبیعی از حدود 200 سد و بند خاکی بالادست تأمین شود، اما امروز حق‌آبه آن گرفته شده و برخی از مسئولان برای اختصاص 300 لیتر بر ثانیه آب پساب به این تالاب، منت می‌گذارند. مقرر بود طرح مدیریت زیست‌بومی تالاب میقان اراک از گردشگری به حوزه‌های دیگر باشد و الگوی کشت در این منطقه اصلاح شود. اما شاهد هستیم که به رغم برنامه ملی مدیریت الگوی کشت، کشاورزان حاشیه تالاب، حتی کوچکترین اطلاعی از برنامه ملی الگوی کشت ندارند. چه برسد به اینکه بخواهند این برنامه را اجرا کنند. سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی باید به عنوان یکی از ترک فعل کننده‌های اصلی در این زمینه پاسخگو باشد.

مدیرعامل شبکه مردم نهاد منابع‌طبیعی و محیط‌زیست استان مرکزی با بیان اینکه تالاب میقان به سرزمینی بی‌سامان تبدیل شده است، تأکید کرد: سند این منطقه همچنان در اختیار مجموعه راه و شهرسازی است. از یک سو منابع‌طبیعی در تالاب میقان آتریپلکس می‌کارد. از سوی دیگر جهاد کشاورزی به دنبال توسعه کشاورزی در حاشیه تالاب است و هنوز شاهد گسترش هندوانه‌کاری در حاشیه تالاب هستیم.

آقاخانی ابراز داشت: سازمان صمت به دنبال توسعه صنایع ناپایدار در این منطقه خشک است و میراث‌فرهنگی به دنبال توسعه گردشگری، اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست نیز منطقه را شکار ممنوع اعلام کرده است. هر کسی هر کاری دوست دارد انجام می‌دهد و جالب است صحبت از اجرای برنامه مدیریت زیست بومی می‌کنیم.

مدیرعامل شبکه مردم نهاد منابع‌طبیعی و محیط‌زیست استان مرکزی با بیان اینکه گلایه بعدی از مجموعه دانشگاه‌های استان است، گفت: متأسفانه امضای دانشگاهیان استان پای اکثر طرح‌های مخرب محیط‌زیستی این استان وجود دارد. از مطالعات 200 سد و بند خاکی حاشیه تالاب میقان گرفته تا طرح ارزیابی فولاد و طرح توسعه بهره‌برداری یک شرکت معدنی از تالاب، از جمله طرح‌هایی است که به امضای دانشگاهیان استان رسیده است.

آقاخانی افزود: در سال‌های اخیر اکثر پروژه‌های علمی و مطالعاتی زیست‌محیطی استان به دانشگاه‌های حاضر در استان سپرده شده است. اما متأسفانه در کنار سازمان‌های مردم نهاد، هیچگونه مطالبه‌گری جدی و علمی توسط دانشگاه‌ها به شیوه‌هایی از جمله نامه و یا بیانیه در راستای حفاظت از تالاب میقان دیده نشده است. دانشگاه‌ها تبدیل به ابزار تولید طرح شده‌اند، در حالی که انتظار می‌رود دانشگاه‌های استان مسئولیت اجتماعی خود را در راستای حفاظت محیط‌زیست و بهبود وضع اکولوژیکی استان در کنار بخش اجرایی استان نهادینه کنند.

وی با اشاره به اینکه 2 سال از حضور استاندار جدید در استان می‌گذرد، ادامه داد: با این وجود تا به امروز نشست کمیته تالاب میقان اراک و جلسه بررسی روند اجرای این برنامه در استان برگزار نشده است. این موضوع مطالبه جدی فعالان حوزه محیط‌زیست است و عدم برگزاری آن، جای نقد دارد. نمی‌توان پشت درهای بسته نشست و بدون مشارکت مردم، برای آنها تصمیمات حیاتی گرفت.

مدیرعامل شبکه مردم نهاد منابع‌طبیعی و محیط‌زیست استان مرکزی با ابراز تأسف از اینکه امروز وضعیت محیط‌زیست کشور خوب نیست، اظهار داشت: کشور دچار چالش‌ها و ابر بحران‌های متعدد زیست‌محیطی، از جمله ورشکستگی آبی شده است. نتیجه ورشکستگی آبی فعلی کشور، خشک شدن تالاب هامون در سال‌های گذشته و همچنین اتفاق تلخ سال جاری و خشک شدن دریاچه ارومیه و همچنین نابودی اکولوژیکی زاینده‌رود است.

آقاخانی تصریح کرد: این اتفاقات به واسطه تصمیمات اشتباه گذشته و ادامه سیاست‌های نادرست در شرایط فعلی ایجاد شده است. اگر فکر جدی برای عبور از این شرایط نکنیم و با همین شکل ادامه دهیم به زودی چالش‌های بیشتری برای سایر اکوسیستم‌های حیاتی کشور رخ می‌دهد.

عدم اجرای 100 درصدی برنامه‌های طرح مدیریت زیست‌بومی تالاب میقان

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی نیز در این باره گفت: طرح مدیریت زیست‌بومی تالاب میقان اراک، طرح جامعی است که با محوریت دانشگاه آزاد اسلامی و با مشارکت دستگاه‌های اجرایی و در نهایت تشکل‌های مردمی محیط‌زیستی در استان مرکزی در سال 1395 تهیه شده و در آذر ماه همان سال به تصویب شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان نیز رسیده است.

یوسف یوسفی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، افزود: اصل موضوع این است که از سال 1395 از سوی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی پیگیری‌های قانونمند و دوره‌ای اجرای جامع این طرح آن انجام شده و همچنان در حال اجرایی شدن است. این اقدامات کمابیش در حرکت رو به جلو بوده است، اما در مراحلی از اجرا نیاز به اعتبارات بوده است و مقرر شده تا پیگیری‌های لازم برای جذب اعتبارات انجام شود.

وی با تأکید بر اینکه اجرای این برنامه چندان صفر نبوده، اما 100 هم نیست، ادامه داد: برخی از اقدامات این طرح انجام شده و برخی از اقدامات نیز اجرایی نشده است. برخی از این اقدامات بر اساس خوداظهاری‌های دستگاه‌های اجرایی است که اعلام کرده‌اند چه اقداماتی را انجام داده‌اند. اما هیچگونه راستی‌آزمایی دقیقی در این رابطه انجام نشده است که مشخص شود چه اقداماتی از سوی چه دستگاه اجرایی انجام شده است.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی اظهار داشت: تالاب میقان اراک در حوضه آبخیزی قرار گرفته است که 550 هکتار وسعت دارد. در این وسعت حدود 600 هزار نفر زندگی می‌کنند که 48 درصد جمعیت استان مرکزی را شامل می‌شود. بنابراین دارای حساسیت ویژه‌ای است. تشکل‌های مردمی زیست‌محیطی می‌توانستند از سال‌های گذشته در این رابطه هشدارهای لازم را ارائه کرده و پیگیری‌های لازم را انجام دهند تا شرایط موجود وضعیت بهتری داشته باشد.

یوسفی تصریح کرد: برای اجرایی شدن طرح مدیریت زیست‌بومی تالاب میقان اراک، نیاز است که هر ساله پیگیری‌های نظارتی انجام شود. از سال گذشته و در قالب جلسات متعدد فرایند اجرایی شدن طرح مدیریت زیست‌بومی تالاب میقان اراک فعال شده است و حتی در کارگروه طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک نیز این موضوع مطرح شده است. گزارش اقدامات دستگاه‌های اجرایی مرتبط با این طرح نیز در کارگروه ارائه شده است.

وی بیان داشت: از دیدگاهی دیگر چالش‌های مهم طرح مدیریت زیست‌بومی تالاب میقان اراک نیز مورد بررسی قرار گرفته است. 2 چالش عمده و اساسی که در این طرح به آن پرداخته نشده، یک موضوع بحث آتش‌سوزی‌هایی است که در حوزه تالاب میقان اتفاق می‌افتد. همچنین موضوع دیگر مواردی است که در شرایط بحران اتفاق می‌افتد مانند آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان که به آن پرداخته نشده است.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی تأکید کرد: در این طرح مواردی که مرتبط با مشارکت جوامع محلی است، اشاره‌هایی به آن شده، اما فعالیت خاصی برای انجام آن نشده است. بر این اساس قرار است که اصلاحیه نهایی طرح مدیریت زیست‌بومی تالاب میقان اراک جمع‌بندی شود و در جلسات استانداری با حضور استاندار مرکزی به تصویب برسد و اجرای آن شکل و شیوه بهتری نسبت به گذشته به خود بگیرد.

یوسفی در رابطه با فعالیت یک شرکت معدنی در تالاب میقان نیز ابراز داشت: با نگاهی به سنوات گذشته از سال 1394 تاکنون، می‌توان دریافت که تمامی درخواست‌هایی که برای توسعه معدن و یا حتی فعالیت‌های این شرکت تا به امروز بوده است تماماً با آنها  مخالف شده و یا ردّ درخواست شده است. تمامی اقداماتی که شرکت معدنی  در تالاب میقان انجام می‌دهد مجوزهای آنها از سال‌های پیش از 1394 صادر شده است.

وی اضافه کرد: این شرکت بر اساس مجوزهایی که از سال‌های پیشین اخذ کرده، اقدامات خود را انجام می‌دهد. پس از سال 1394 دیگر هیچگونه مجوزی برای این شرکت صادر نشده است. در این رابطه اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی نیز به عنوان دستگاه متولی و در حد و چارچوب وظایف خود، بر روی اقدامات این شرکت معدنی نظارت‌های لازم را انجام می‌دهد تا این شرکت تنها در محدوده‌ای که برای آن تعیین شده فعالیت کند.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی گفت: این شرکت برخی از مسئولیت‌های اجتماعی را نیز بر عهده داشته است که بر اساس مصوباتی که در دفتر فنی استانداری مرکزی وجود دارد، مقرر شده است شرکت حدود 500 هکتار نهال‌کاری انجام دهد. اعتبارات و فرایندهای این اقدام از سوی مجموعه منابع‌طبیعی و آبخیزداری پیگیری شده است.

یوسفی به موضوع حق‌آبه تالاب میقان اراک اشاره کرده و افزود: در خصوص حق‌آبه تالاب میقان نیز عدد نهایی آن باید به صورت کارشناسی اعلام شود. مطالعات جامع در این خصوص به دانشگاه شیراز واگذار شده است که هنوز فرایند آن تکمیل نشده و عدد نهایی آن اعلام نشده است. اگر عدد نهایی حق‌آبه تالاب میقان اعلام شود می‌توان در خصوص آن تصمیمات لازم را اتخاذ کرد.

گزارش: شایسته سلامی