شرایطِ بافتِ تاریخی قبل و بعد از ثبت شدن؛
نجات بافت شیراز از تیغ لودرهای تخریب/ تمام طرح‌های تخریبی باید متوقف شود
کل محدوده ۳۶۰ بافت تاریخی شیراز واجد ثبت قرار گرفته است اما تا زمانی که وزیر میراث فرهنگی آن را ابلاغ نکند، رسمیت پیدا نمی‌کند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، بعد از حدود چند دهه از تخریب‌های گسترده و مستمر بافت تاریخی شیراز روز دوشنبه ۲ مردادماه ۱۴۰۲ با کمک فعالان و دوستداران میراث فرهنگی واجد ثبت ملی شد و در انتظار ابلاغ وزیر برای به رسمیت شناختن است.
بنابر توضیحات کارشناسان ثبت، پس از آن‌که اثری در شورای ثبت، واجد ارزش شناخته و مصوب شد، گواهی ثبت آن باید از سوی وزیر امضا و ابلاغ شود. طی روزهای گذشته بیشتر رسانه‌ها عنوان «ثبت نهایی بافت تاریخی شیراز» را اطلاع‌رسانی کرده‌اند اما خود وزارتخانه اعلام کرد که این جلسه بررسی بوده و در آن بافت تاریخی شیراز حائز ثبت ملی شده است. در صورتی که ابلاغ ثبت پرونده، توسط عزت الله ضرغامی به استاندار استان فارس انجام شود، ثبت بافت تاریخی نهایی تلقی می‌شود.
اشتباه است اگر بگوییم دیگر تخریبی صورت نمی‌گیرد
دبیر پویش ملی نجات بافت تاریخی شیراز در این باره به ایلنا گفت: کل محدوده ۳۶۰ بافت تاریخی شیراز واجد ثبت قرار گرفته است اما تا زمانی که وزیر میراث فرهنگی آن را ابلاغ نکند، رسمیت پیدا نمی‌کند.
محمدمهدی کلانتری با اشاره به اینکه در طول این سال‌ها بارها شنیده شده که فلان بنای ثبت ملی تخریب شده است، افزود: اینکه بگوییم چون «بافت تاریخی شیراز» ثبت شد دیگر تخریبی در آن صورت نمی‌گیرد، اشتباه است؛ همیشه باید نظارت‌ها وجود داشته باشد چراکه طی سال‌های ۹۰ تا ۹۶ در شیراز ۱۰ بنای ثبت ملی توسط ۳ ارگان دولتی تخریب شد.
وی ادامه می‌دهد: اولین قدم برای حفاظت از «بافت تاریخی شیراز» ثبت شدن این بافت تاریخی بود که در صورت به نتیجه رسیدن و نهایی شدن آن باید تلاش کرد حفظ و نگهداری شود؛ در واقع با ثبت شدن بافت وظایف میراث فرهنگی و واحدهای نظارتی تازه شروع خواهد شد.
کلانتری گفت: تا پیش از این مردم انگیزه‌ای برای مرمت خانه‌های خود نداشتند چراکه هر لحظه منتظر تخریب و قرار گرفتن در طرح‌های توسعه‌ای بودند اما بعد از ثبت شدن بافت شهروندان می‌توانند خانه‌های خود را مرمت کنند.
قانون چه می‌گوید؟
دبیر پویش ملی نجات بافت تاریخی شیراز تصریح کرد: با ثبت ملی «بافت تاریخی شیراز» قانون مجازات اسلامی تخریب هر اثر ثبتی را جرم تلقی کرده و مجازات آن زندان و شلاق خواهد بود.
وی ادامه می‌دهد: اینکه تا پیش از این مجازاتی انجام گرفته شده یا نه را نباید مدنظر قرار داد چراکه در موضوع تخریب ۱۰ خانه ثبتی در «بافت تاریخی شیراز» نه تنها کسی مجازات نشد که شاهد ارتقا درجه افراد هم بودیم.
کلانتری گفت: در شرایط کنونی و با ثبت شدن بافت، دیگر کسی نمی‌تواند خانه‌های قرار گرفته شده در آن را واجد ارزش یا فرسوده تلقی کند.
ثبت بافت تاریخی شیراز قدم اول است
دبیر پویش ملی نجات بافت تاریخی شیراز با اشاره به اینکه ثبت بافت تاریخی تخریب‌های بعدی را برای تخریب گران سخت می‌کند، ادامه داد: ثبت بافت تاریخی شیراز قدم اول و قطعا بزرگی است اما به منزله پیروزی نهایی نباید تلقی شود.
کلانتری تاکید کرد: با نهایی شدن ثبت «بافت تاریخی شیراز» مطالبه بعدی این است که طرح‌های تخریبی باید در هر مرحله‌ای که قرار دارند از جمله طرح ۵۷ هکتاری، طرح اتصال امامزاده ابراهیم تا حرم شاهچراغ (ع)، طرح زیر گذر حضرتی از زیر خیابان ۹ دی متوقف شود.
وی می‌افزاید: با ثبت طرح ۳۶۰ هکتاری بافت تاریخی شیراز؛ مشابه خانه‌هایی نظیر خانه بیضاوی را به هیچ وجه نمی‌توان تخریب کرد و هر اقدام تخریبی ممنوع خواهد بود.
ملاک عمل سازمان میراث فرهنگی فقط خانه‌های ثبتی بود
دبیر پویش ملی نجات بافت تاریخی شیراز در بخشی دیگر از سخنان خود با بیان اینکه متاسفانه ملاک عمل سازمان میراث فرهنگی فقط خانه‌های ثبتی شده بود، گفت: در کل محدوده ۳۶۰ هکتاری بافت تاریخی شیراز، ۴۱۰ اثر ثبت شده و بیش از ۲ هزار اثر واجد ارزش ثبت نشده موجود است و اگر سندنگاری دقیقی از این آثار انجام شود، این تعداد از دوهزار اثر هم فراتر می‌رود.
کلانتری معتقد است؛ اگر ملاک عمل میراث فرهنگی را فقط ثبت خانه‌های ثبتی قرار دهیم در کل کشور تنها ۳۵ هزار اثر ثبتی وجود دارد و با این تفکر نباید اثر جدیدی را ثبت کرد.
وی ادامه داد: حداقل نیم میلیون اثر تاریخی در کشور وجود دارد که وظیفه و اساس نامه سازمان میراث فرهنگی، شناسایی، ثبت، حفظ، مرمت و احیای این آثار تاریخی است؛ خانه‌ها و بناهای واجد ارزشی که باید ثبت و حفظ می‌شدند اما در عمل این اتفاق نمی‌افتاد.
کلانتری در پاسخ به این پرسش که گفته می‌شود خانه بیضاوی واقع در خیابان تیموری ثبت نبوده است، گفت: درست است؛ خانه بیضاوی یا آهیخته ثبت نبوده اما آیا چون این خانه ثبت نبوده ارزش تاریخی هم نداشت؟
دبیر پویش ملی نجات بافت تاریخی شیراز گفت: مرمتگران پیش از این خانه‌هایی را که نیمه ویران هم بوده‌اند را سرپا کرده‌اند، خانه بیضاوی هم کاملا شرایط بازسازی را داشت و اگر ثبت بافت تاریخی زودتر انجام گرفته بود، خانه بیضاوی از این تخریب جان سالم به در می‌برد.
هدف تخریب‌ها فقط محدوده ۵۷ هکتاری نبود
کلانتری با بیان اینکه تخریب خانه بیضاوی خارج از محدوده طرح توسعه ۵۷ هکتاری حرم شاهچراغ (ع) و در دروازه اصفهان قرار گرفته بود، تاکید کرد: این خانه در محدوده ۳۶۰ هکتاری واقع شده بود و پیش از این نیز بارها هشدار داده شد که هدف تخریب‌ها فقط محدوده ۵۷ هکتاری نیست بلکه کل ۳۶۰ هکتار بافت تاریخی شیراز در معرض خطر است. حالا با ثبت شدن «بافت تاریخی شیراز» باید امیدوار بود که این تخریب‌ها متوقف شود.
او با اشاره به اینکه تا پیش از واجد شرایط بودن بافت تاریخی شیراز برای ثبت، شاهد تخریب‌های دولتی بوده‌ایم، خاطرنشان می‌کند: مجموعه این تخریب‌ها برای طرح‌های اتصالی حرم شاهچراغ (ع) به حرم سیدعلاالدین حسین، حرم شاهچراغ (ع) تا حرم علی ابن حمزه، علی ابن حمزه تا دروازه قرآن و یک طرح هم از حرم شاهچراغ (ع) تا سیدتاج الدین غریب در دروازه کازرون و طرح دیگری از حرم شاهچراغ (ع) تا امامزاده ابراهیم بود.
دبیر پویش ملی نجات بافت تاریخی شیراز با اشاره به اینکه تمام این طرح‌ها به غیر از حرم شاهچراغ (ع) تا آستانه خارج طرح ۵۷ هکتاری قرار گرفته، یادآور شد: این طرح‌های دولتی قرار بود در محدوده ۳۶۰ هکتاری انجام شود که تخریب‌های زیادی را در پی داشت؛ یکسری تخریب‌ها هم زیرپوستی و برای رسیدن به آن طرح‌ها در حال انجام بود.
وی به سخنان سخنگوی شورای شهر شیراز که به صورت علنی در مصاحبه‌ای اعلام می‌کند که این طرح‌ها در حال تملک است یا در جایی دیگری می‌گوید: طرح علی ابن حمزه تا حرم شاهچراغ (ع) در دست مشاور است.
کلانتری با یادآوری اینکه تخریب خانه بیضاوی یا آهیخته، ظاهرا تخریب شخصی بوده است و مالک قصد ساخت و ساز داشته است، تصریح کرد: مالک مجوز گرفته و میراث فرهنگی هم ملک را بدون ارزش اعلام می‌کند و مجوز تخریب می‌دهد؛ این تخلف به وضوح آشکار است که خانه دارای ارزش را فاقد ارزش اعلام و اجازه تخریب داده‌اند.
وی افزود: به طور کلی تخریب خانه بیضاوی شخصی بوده است و ظاهرا جز تخریب‌های دولتی برای رسیدن به پروژه‌های اتصال حرم‌های مطهر (از دروازه قرآن تا دروازه کازرون) به یکدیگر نبوده است و باید این موضوع را تفکیک کرد.
بهانه تخریب به نام بیماری سالک
دبیر پویش ملی نجات بافت تاریخی شیراز با اشاره به اینکه بیماری سالک به دلیل سال‌ها عدم رسیدگی به بافت تاریخی اتفاق افتاده است و باید به دنبال مسبب یا مسببان این بیماری بود، عنوان کرد: چه کسانی خانه‌های تاریخی بافت را خریداری، رها و آن را تبدیل به مآمنی برای معتادها کردند؟ باید ریشه‌یابی شود که چه کسانی ساکنان این خانه‌ها را که نه خالی بوده‌اند و نه مخروبه؛ بیرون کرده‌اند.
وی با بیان اینکه براساس پیگیری‌های انجام گرفته متوجه شده‌ایم که خرید و تملک همه این خانه‌ها، دولتی بوده و از سوی ۳ نهاد انجام گرفته است، گفت: تملک‌ها معمولا با تحت فشار قرار دادن ساکنین این خانه‌ها انجام می‌گرفت و بعد از آن درب خانه‌ها پلمپ می‌شد.
کلانتری ادامه داد: معتادها این خانه‌ها را شناسایی و با تجمع در آن باعث آسیب به خانه‌ها می‌شدند.
وی با بیان اینکه در بسیاری از مواقع تخریب‌ها به صورت دستی انجام می‌شد و افرادی سقف خانه‌ها را تخریب و تبدیل به خرابه می‌کردند؛ ادامه داد: در بسیاری موارد این تخریب‌ها به صورت تعمدی و دستی انجام می‌شد و گاهی زباله‌ها را هم در این خانه‌ها دپو می‌کردند.
تخریب خانه‌های تاریخی با یک پروسه طولانی
دبیر پویش ملی نجات بافت تاریخی شیراز گفت: خانه‌های بافت تاریخی را به محله‌های ناایمن برای معتاد و کارتن خواب‌ها تبدیل می‌کردند و هیچ چاره‌ای جز تخریب باقی نمی‌گذاشتند.
کلانتری ادامه داد: این یه پروسه طولانی مدت و تعمدی بود که خانه‌ای سالم به مخروبه‌ای برای تجمع معتادین تبدیل می‌شد و در نهایت دستور تخریب کامل می‌گرفت.
کلانتری معتقد است؛ اگر خانه‌ای از سوی ارگان‌های دولتی تا به امروز که شاهد پروسه ثبت ملی بافت هستیم خریداری شده است به نیت تخریب خریداری شده و تلاش شده تا خانه جواز تخریب بگیرد و بعد آن را فاقد ارزش برای نگهداری اعلام می‌کردند.
به گزارش ایلنا، نتیجه بررسی‌های فنی و جلسات کارشناسی را که بافت تاریخی شیراز را برای ثبت ملی واجد ارزش اعلام کرده است، به این شرح منتشر شد:
«۱ – محدوده بافت تاریخی شیراز شاهدی برجسته از ساختار شهرسازی دوره زندیه است، شیراز پایتخت منحصر بفرد ایران از دوره زندیه است و با توجه به کمبود شواهد از معماری و شهرسازی دوره زندیه ثبت ملی محدوده بافت تاریخی شیراز بسیار حائز اهمیت است.
۲ – این محدوده با توجه به شواهد برجسته معماری و شهرسازی دوره زندیه، برخوردار از ظرفیتی ویژه برای قرارگیری در فهرست میراث جهانی یونسکو است و این امر اهتمام وزارت را برای ثبت ملی این اثر دوچندان کرد.
۳ – محدوده بافت تاریخی شیراز علاوه‌بر آثار دوره زندیه، دارای شواهدی ارزشمند از دوره صدر اسلام، دوره صفویه و قاجار و برخوردار از یکپارچگی و اصالت کم‌نظیری در میان بافت‌های تاریخی شهری ایران است، ثبت ملی این محدوده کمک شایانی به حفاظت این اثر در آینده خواهد کرد.
۴ – عرصه یکپارچه محدوده بافت تاریخی شهر شیراز به میزان ۳۶۰ هکتار، حسب درخواست صاحبنظران، سازمان‌های مردم‌نهاد و کارشناسان ذیربط و درخواست مقامات عالی اجرایی استان فارس، برخوردار از جنبه عمومی و شأن ملی برای ثبت است.»
