نگاهی به كتیبه تاریخی تنگی ور

ایلنا: یکی از آثار مطالعه شده در استان کردستان که مربوط به دوره تاریخی عصر آهن است کتیبه‌ای است به نام تنگی ور که در حدود ۵۰ کیلومتری شمال غربی شهر کامیاران قرار دارد. 

ای کاش تاریخ سرفصل دفتر زندگی بود تا انسان با شناختن گذشته در فکر ساختن آینده باشد، چون هر آنچه به صورت نقاشی، نوشته و… از گذشتگان برجای مانده نشانه‌های فرهنگ و تمدن و قدمت یک ملت است.

کافی است که از مرکز استان کردستان ۵۰ کیلومتر به سمت جنوب غربی شهر سنندج حرکت کنید تا استواری تاریخ را با تمام وجود در دل کوه زنیانه واقع در ۵۰ کیلومتری غرب شهر کامیاران و ۱۰ کیلومتری روستای تاریخی پالنگان لمس کنید.
کتیبه سارگن دوم به دلیل نزدیک با روستای تنگی ور به نام کتیبه تنگی ور شناخته می‌شود؛ اولین بار در سال ۱۳۴۷ هجری شمسی توسط هیئت باستان‌شناسی تهرانی به سرپرستی علی اکبر سرفراز، کتیبه تنگی ور مورد بررسی قرار گرفت و پس از گذشت ۲۳سال کتیبه تنگی ور به شماره ۵۱۱۷ به ثبت ملی رسیده است. (آرشیو میراث فرهنگی استان کردستان)
سرفراز معتقد است نقش برجسته و کتیبه مربوط به اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول قبل از میلاد و مربوط به امپراتوری آشور است.
هرودوت «مورخ مشهور» در باره قوم آشور می‌گوید: آنان از پایان اسیای علیا طی دوره‌ای ۵۲۰ ساله وجود داشتند. (کتاب تاریخ تمدن بین‌النهرین، جلد اول اثر یوسف مجید‌زاده)
اولین بار در سال۱۹۹۱ مقاله‌ای تحت عنوان کتیبه سارگن دوم «کتیبه تنگی ور» به قلم گرانت فریم به زبان انگلیسی در مجله شرق به چاپ رسید که جامع‌ترین مطالعه را در مورد این کتیبه انجام داده است.
آنچه قابل اهمیت است این بود که این کتیبه و نقش برجسته با دو کتیبه دیگر که مربوط به زمان سارگن دوم به نام‌های سنگ استل در قبرس و سنگ استل در نجف آباد است؛ قابل مقایسه و موارد مشترک زیادی دارند.
در کتیبه تنگی ور به سرزمین‌های همچون مصر، عیلام، مانتا، ماد، کلا قبرس، مسکو، هتی، گیوتتیوم، گوتی‌ها و... همچنین به نام قبایلی همچون ایتویو، روبویو، هاتلو، لیدودود، همرانو، ابولو، رویوا و به نام رودخانه‌های مهم آن زمان اشاره شده است.
کتیبه تنگی ور با خط میخی در کادری ۱۳۰در۱۲۰ سانتی متری دارای ۴۵ تا ۵۰ سطر است و برای فاصله گذاشتن بین هر سطر، با خطی موازی کشیده شده است.
این کتیبه از کنار دهان نقش برجسته شروع شده و قسمتی از موهای پادشاه را نیز فرا گرفته به گونه‌ای که از مقابل صورت تا زیر پای پادشاه و تمامی بدن را نوشته‌های میخی پوشانده است.
ساختن کتیبه و نصب در جاهای سخت به عنوان یکی از اصول پادشاهی در امپراتوری آشور درآمده بوده به گونه‌ای که کتیبه تنگی ور به صورت یک طاق نما به ابعاد۱. ۷۰ متر بلندی و عرض۱. ۵۰ متر حجاری شده؛ طاق نما با قوس هلالی و ارتفاع نقش برجسته «طاق نما» تا بستر رودخانه ۵۰ متر است و فاصله آن از قسمت بالایی تا محل طاق نما در حدود۲۰ متر است.
با استفاده از شواهد موجود می‌توان استدلال که آفرینندگان این کتیبه برای جلوگیری از هرگونه تخریب انسانی آن را در موقعیتی قرار داده‌اند که دسترسی به آن به سادگی و بدون داشتن تجهیزات امکان پذیر نباشد.
در مورد کتیبه سارگن دوم می‌توان در نظر گرفت که هنگام حجاری؛ کوه زنیانه شکل و فرم دیگری داشته و پس از انجام کار قسمتی از کوه را بریده‌اند تا کتیبه تنگی ور سالم بماند.
با گذشت بیش از ۲۷قرن بر اثر ساییدگی، یخبندان و... قسمت‌هایی از کتیبه صدمه دیده اما هنوز هم قابل رویت است. در درون طاق نما و در جهت غربی آن نقش برجسته انسانی که احتمالاً شخص پادشاه است به طول۱۵۰سانتی‌متر و پهنای ۳۰ سانتی‌متر حجاری شده است. کلاه پادشاه تقریبا استوانه‌ای شکل است که نقوش مشخص دارد، پادشاه دارای ریش انبوه و پرپشتی است که می‌تواند یکی از نمادهای ویژه حاکمان آشور باشد؛ موهای این نقش برجسته به صورتی خاص در پشت سر جمع شده که می‌تواند نشان دهنده حالتی باشد که شاه آماده برپایی یک مراسم خاص است.
جولیان نخستین آشور‌شناسی بود که پس از علی اکبر سرفراز برای کتیبه تنگی ور تاریخ مشخص کرد؛ وی عنوان کرد که این کتیبه مربوط به زمان تیگلت پیلر یا سارگن دوم است.
متن کتیبه تنگی ور را از نظر مفاهیم و موضوع به پنج بخش اساسی می‌توان تقسیم کرد:
*نیایش خدایان متعدد
*نام و القاب سارگن دوم
*پیروزی‌های بزرگ پادشاه سارگن دوم
*لشکر کشی به سرزمین کرلا و..
*انجام پیروزی‌ها و یاد بود‌ها
کتیبه تنگی ور به دلیل اشاره به لشکرکشی سارگن دوم به منطقه آشور و کوه‌های زاگرس که قلمرو ماد‌ها، عیلامی‌ها و برخی شاه‌های منطقه بوده قابل اهمیت است.
همچنین می‌توان چند سطری از ترجمه‌های گرانت فریم از نوشته‌های کتیبه تنگی ور (برگرفته از کتاب امپراتوری آشور) نام برد:
سطر اول: خدای آشور بزرگ همه خدایان اگیکو و خدایان آنوناکو
سطر دوم: مردوک خدای بزرگ بابلی‌ها
سطر چهارم: خدای نبو؛ یکی از خدایان بابلی که پس از به اقتدار رسیدن آشوری‌ها آن را به عنوان یکی از خدایان خود انتخاب کردند.
سطر ششم: خدای شمس؛ رئیس و مسئول عدالت در آسمان و زمین
سطر هفتم: خدای ایشتار؛ خدایی که مردان را برای جنگ آماده می‌کرد.
سطر یازدهم: سارگن دوم؛ شاه بزرگ و پیروزمند
و در آخر می‌توان این را بیان داشت که تندیسی که از شاهان آشور به جای مانده را از ۳ دیدگاه مورد تحقیق قرار داد؛
*مدح و ستایش شاه و ارائه خدمات او
*گزارش رخدادهای دوران شاه
*نفرین بر هرکسی که کتیبه را از بین ببرد.

......................

شورش عزیزی