مدیرکل دفتر تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست:
آنفلوانزای فوق حاد پرندگان را جدی بگیریم
مدیرکل دفتر تنوع زیستی و حیات وحش باتاکید بر اینکه این بیماری بین پرندگان و انسان مشترک است گفت : بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان یکی از بیماری های به شدت واگیر و کشنده در پرندگان است که توسط ویروس تیپ A از خانواده ارتومیکسوویریده که تمایل زیادی به سلول های مخاطی و خصوصا دستگاه تنفس و دستگاه گوارش دارد ایجاد می‌شود.
بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان یکی از بیماری های به شدت واگیر و کشنده در پرندگان است که توسط ویروس تیپ A از خانواده ارتومیکسوویریده(دارای سه تیپA,B,C ) که تمایل زیادی به سلول های مخاطی و خصوصا دستگاه تنفس و دستگاه گوارش دارد ایجاد می شود. این بیماری (HPAI) بین پرندگان و انسان مشترک است و در مواردی به سایر پستانداران نیز از طریق تماس مستقیم و غیر مستقیم با پرنده آلوده منتقل می شود. این ویروس علاوه بر پرندگان می تواند انسان، خوک، پستانداران دریایی، سنجاب و حتی گربه سانان(پلنگ،ببرو..) را نیز آلوده کند. این بیماری به علت شدت تلفات بالا به طاعون پرندگان نیز مشهور است .
از اوایل دهه 60 میلادی تاکنون واگیریهای متعددی از این بیماری در بین طیور اهلی بسیاری از کشورها گزارش شده ولی بیشترین تنوع ویروس های آنفلوانزای پرندگان دربین پرندگان وحشی به خصوص پرندگان آبزی راسته اردک سانان مانند اردک ،غاز وقو و پرندگان کرانه زی مشاهده شده است.
در این بین بیشترین میزان جداسازی ویروسH5N1 از اردک ملارد انجام شده است که وقوع آن قبل از مهاجرت بیشتر از حین و بعد از مهاجرت است. این پرندگان بیشتر نقش حاملین این ویروس را ایفا می کنند ولی در مواردی علایم بالینی و تلفات نیز در این پرندگان دیده شده است. در ایران نیز بیماری آنفلونزای فوق حاد پرندگان ناشی از تحت تیپ H5N1 برای اولین بار در بهمن ماه سال 1384 در قوهای وحشی تالاب بندر انزلی گزارش شده است.
به علت شدت و سرعت تلفات در پرندگان (اهلی و وحشی) و نیز قابلیت گذشتن از سد بین گونه ای که بر اثر جهش های رخ داده در ژنوم ویروس ایجاد شده است این بیماری حائز اهمیت است. ویروس این بیماری می تواند عفونت حاد تنفسی در انسان بوجود آورد که بسیار حاد و کشنده است و از طرفی همواره احتمال نوترکیبی بین ویروس آنفلوانزای انسانی و این ویروس وجود دارد که در این صورت ویروس جدید بسیار خطرناک خواهد بود زیرا توانایی همه گیری در بین انسانها را خواهد داشت.
در گذشته تصور بر این بود که پرندگان وحشی تنها به عنوان منابع و مخازن این ویروس عمل می کنند و علایم بالینی و تلفاتی را بروز نمی دهند ولی متعاقب همه گیریهایی که در جنوب شرقی آسیا رخ داده مشخص شده که این ویروس توان ایجاد علایم و تلفات را دربین پرندگان وحشی و آبزی دارد و همین موضوع باعث می شود که کنترل این بیماری جهت جلوگیری از به خطر افتادن اکوسیستم های موجود در طبیعت حائز اهمیت باشد. مخصوصاٌ در مورد گونه های در خطر انقراض، کنترل موارد درگیری و جلوگیری از انتشار آن دارای اهمیت فوق العاده ای است. از طرفی پرندگان وحشی با آلوده نمودن منابع مشترک تغذیه ای سبب گسترش و انتقال آلودگی به طیور اهلی شده و با ایجاد بیماری در بین آنها موجب وارد آمدن خسارات سنگین به واحد های صنعتی و سنتی پرورش طیور اهلی و صنایع وابسته و در نهایت اقتصاد کشور می شوند.
راههای کنترل و پیشگیری از این بیماری چیست؟
هدف سازمان های ذیربط درابتدا پیشگیری و کنترل بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان است . در نتیجه می توان با انجام یکسری آزمایشات غربالگری کانون های احتمالی آلودگی در بین طیور اهلی و حیات وحش را شناسایی نمود و اقدامات لازم جهت کنترل و پیشگیری از انتشار بیماری را انجام داد تا از ایجاد خسارات احتمالی آن به حیات وحش، صنعت طیور کشور و همچنین افراد جامعه جلوگیری شود. بنابراین برای تحقق این مساله باید به شرح ذیل عمل شود:
- کاهش تماس بین طیور اهلی(حتی انسان) با پرندگان وحشی بویژه پرندگان مهاجر آبزی و منابع آبی آلوده.
- تقویت سیستم مراقبت و پایش بیماری در بین طیور اهلی و پرندگان وحشی بخصوص در مسیر های مهاجرت پرندگان.
- جمع آوری سریع و کامل پرندگان آلوده و یا مشکوک به بیماری و معدوم نمودن بهداشتی آنها و ضدعفونی وسایلی که به نحوی با این پرندگان در تماس بوده است مانندلوازم مرغداری، خودروهای حمل پرندگان و...
- جمع آوری بازارچه های خرید و فروش پرندگان زنده.
- پایش و نمونه برداری از پرندگان اهلی و وحشی مشکوک به بیماری مذکور و یا تلف شده.
- واکسیناسیون جمعیت های انسانی بر علیه آنفلوانزای انسانی به منظور جلوگیری از نوترکیبی احتمالی ویروس آنفلوانزای انسانی با انواع ویروس های آنفلوانزای پرندگان.
- رعایت نکات ایمنی هنگام جابجایی، نمونه برداری و معدوم سازی پرندگان اهلی و وحشی مشکوک، آلوده و یا تلف شده.
- افزایش آگاهی عموم بویژه افرادی که با پرندگان در تماس هستند نسبت به روش های پیشگیری از انتقال بیماری آنفلوانزای پرندگان با استفاده از صدا و سیما، جراید، کتاب های درسی، کارگاه های آموزشی، پوستر، بروشورها و ...
- کنترل دقیق مرزها به منظور جلوگیری از ورود غیر قانونی پرنده زنده و یا محصولات آن.
- رعایت بهداشت وپختن کامل مواد غذایی که از پرندگان ومحصولات آنها تهیه شده است .
علایم بالینی بیماری آنفلوانزا در پرندگان و انسان کدامند؟
در پرندگان وحشی: پرندگان وحشی و خصوصاٌ پرندگان آبزی در مواقع شیوع بیماری HPAIتحت تیپH5N1 معمولاٌ بدون علایم بالینی و با مرگ سریع ویا با علایم بالینی شامل علایم عصبی ، لرزش سر و گردن، عدم تعادل در حرکت، پیچش گردن ، حرکات و موقعیت های غیر طبیعی سر و بدن و مرگ در مدت زمان کوتاه.
در پرنده اهلی: افسردگی شدید، بی اشتهایی، کاهش تخم گذاری، اسهال سبز روشن تا سفید، علایم تنفسی و التهاب بافت ملتحمه، ژولیدگی پرها ،تشنگی زیاد، خیز زیر پوستی در نواحی گردن، سر، صورت، تاج و ریش، سیانوزه (کبودی) شدن تاج و ریش، خونریزی های پتشی (کوچک) روی سطوح سروزی بدن و مرگ و میر ناگهانی تا 100% گله.
در انسان: علایم بالینی در انسان شامل تب بالای с° 38 ، علایمی شبیه آنفلوانزا (عوارض تنفسی)، اسهال آبکی بدون خون، استفراغ، درد شکم و قفسه سینه، خونریزی از بینی و لثه می باشد و گاهی علایم عصبی، مشکلات مجاری تنفسی تحتانی، صداهای تنفسی، لوکوپنی (نوعی کم خونی باکاهش گلبولهای سفید خون) و کمبود پلاکت های خون نیز دیده می شود. این بیماری معمولا ٌ24 ساعت بعد از ظهور اولین علایم ممکن است باعث مرگ بیمار شود البته تا یک هفته بعد از مشاهده علایم نیز مرگ اتفاق افتاده است.
در زمان برخورد با پرندگان بیمار و یا مشکوک و همچنین لاشه پرندگان مشکوک به بیماری چه اقداماتی باید انجام شود؟
کلیه افراد در زمان برخورد با یکی از موارد ذکر شده در بالا می بایست ضمن اجتناب از دست زدن وانتقال پرنده مراتب را سریعا به ادارات محیط زیست و دامپزشکی اطلاع دهند.
محیط بانان، کارشناسان و ادارات کل محیط زیست استانی نیز موظفند طبق دستورالعمل ابلاغی در این خصوص که پیش از این به ادارات کل استان ارسال شده اقدام نموده و مراتب را سریعا و بدون هرگونه بوروکراسی اداری، به گروه بیماریهای ایندفتر با شماره تماس 42781836 اطلاع نمایند.
بیماری شیوع یافته در استانهای جنوب شرقی کشور چیست؟
با توجه به توضیحات بالا لازم است به این نکته اشاره کنیم که خوک پستانداریست که هم به ویروس آنفلوانزای پرندگان و هم به ویروس آنفلوانزای انسانی در زمان واحد آلوده می گردد و این مسئله منجر به بازآرایی ویروس جدیدی با خصوصیات مشترک که هم قابل انتقال از انسانی به انسان دیگر و همچنین با خاصیت کشندگی ویروس های پرندگان می باشد که این رخداد معمولا در کشورهای آسیای جنوب شرق که نگهداری پرندگان اهلی و وحشی و خوک در جوار هم امری معمول است رخ می دهد و منجر به بازآرایی ویروس آنفلوانزای تحت تیپ H1N1 گردیده است که در جامعه تحت عنوان آنفلوانزای خوکی شناخته می شود.
آنفلوانزای خوکی در ابتدا منشاء حیوانی در خوک داشته ولیکن با توجه به توضیحاتی که ارائه شد از سد بین گونه ای عبور کرده و دیگر الزاما از خوک منتقل نمی شود و توانایی انتقال از انسانی به انسان دیگر را دارد.
در پاسخ باید گفت بیماری اخیر شیوع یافته در استان های سیستان و بلوچستان و کرمان آنفلوانزای خوکی بوده و به احتمال فراوان همراه با جمعیت های انسانی که از نواحی شرق و جنوب شرق وارد کشور شده اند به ایران منتقل شده است.
