سعید معیدفر در گفت‌وگو با ایلنا:
اعتماد مردم به کارآمدی انتخابات باید بازسازی شود/ جامعه ایران جامعه ژله‌ای نیست که هر طور دلشان می‌خواهد با این مردم رفتار کنند
یک جامعه‌شناس گفت: در ایران با جامعه‌ای سر و کار داریم که این جامعه تجربه تاریخی دارد جامعه‌ای است که عمق، ریشه، تاریخ و فرهنگ دارد و این جامعه را نمی‌توان هر طور که خواستند، بکشانند فرقی هم نمی‌کند چه حکومت این تصور را داشته باشد و چه سیاست‌مداران. جامعه ایران جامعه ژله‌ای نیست و این انتظار که بخواهند هر طور دلشان می‌خواهد با این مردم رفتار کنند و یا احزاب و گروه‌ها هر وقت دلشان خواست مردم را به صف کنند انتظار غلطی است.
سعید معیدفر جامعه شناس در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در پاسخ به این سوال که تحلیل شما به عنوان یک جامعه شناس از عدم حضور 60 درصد مردم در پای صندوق‌های رای گفت: متاسفانه ما همیشه یک نوع نگاه سطحی و خیلی ساده نسبت به همه چیز پیدا کرده‌ایم البته نمی‌دانم دلیل این موضوع چیست و از لحاظ تاریخی این مشکل را داریم یا اینکه عقاید و باورهای خاصی ما داشته‌ایم که اینطوری نگاه می‌کنیم. به هر حال خیلی علاقه‌ای نداریم به اینکه بتوانیم مسائل و موضوعات را عمیقا واکاوی کنیم و ریشه‌ها و دلایل آن را پیدا کنیم که اگر بخواهیم چنین کاری را انجام دهیم قطعا مستلزم این است که کارشناسانه با تامل و با داده‌های دقیق و تحلیل‌های علمی بتوانیم علت یک مسئله را پیدا کنیم.
وی ادامه داد: بنابراین ساده‌نگری و سطحی‌نگری ما همیشه کار دستمان می‌دهد، در همین قضیه انتخابات هم همین وضعیت وجود دارد تجربه گذشته به ما می‌گوید مثلا اگر یک رقابت مثلا جدی میان کاندیداها ایجاد کنید و فضا را از یک نوع انتخابات بدون رقابت به سمت انتخابات رقابتی بکشانید احتمالا می‌تواند زمینه مشارکت را افزایش دهد صرف نظر از اینکه آن مردمی که ما از آنها انتظار مشارکت را داریم در چه شرایط و وضعیتی قرار دارند.
معیدفر گفت: تصور می‌شود که مردم مانند ژله‌ای هستند که به راحتی میتوان آنها را تغییر داد یا مانند یک سری براده‌های آهن هستند که وقتی آهنربایی را زیر یک صفحه بیاورید این‌ها خیلی سریع به سمت آن آهنربا جذب می‌شوند و یک نوع هماهنگی بین آنها ایجاد شود. در حالی که واقعا همه جامعه و مردم یک چنین حالتی ندارند یعنی حالت ژله‌ای و براده‌ای ندارند.
این جامعه‌شناس تصریح کرد: به هر حال جامعه و مردم یک موجودیتی دارند که اگر تحلیل درست و عمیقی از آن نداشته باشیم به خطا می‌افتیم و فکر می‌کنیم می‌شود با یک بازی رقابتی آنها را تحریک کرد و این تحریک آنها را به پای صندوق بیاورد کما اینکه الان هم همین فکر را می‌کنیم که اگر ما بیاییم و مردم را بترسانیم از اینکه اینطور می‌شود و چه می‌شود و چه نمی‌شود؛ راحت مردم به پای صندوق‌های رای می‌آیند. کاری که معمولا در رقابت‌های انتخاباتی می‌شود.
معیدفر با اشاره به اینکه دوره انتخابات یک مقطع زمانی مشخصی است، خاطرنشان کرد: این مقطع زمانی مشخص در یک بستر زمانی طولانی‌تر قرار دارد و اگر ما به این بستر زمانی طولانی‌تر نگاه نکنیم و به حال بیندیشیم و به شرایط زمانی و مکانی و مخاطبین توجه نداشته باشیم دچار سوء تفاهم می‌شویم و خطا می‌کنیم. اشتباهی که در واقع صورت گرفته است به همین دلیل است.
وی گفت: کاملا می‌شد پیش‌بینی کرد که زمینه‌های مشارکت در طی زمان از بین رفته است. البته عده‌ای هستند که اساسا ممکن است برای این افراد اولویت‌های تغییر وجود نداشته باشد یا کسانی هستند که یک نوع نگاه تقلیل‌گرایانه به امور داشته باشند و در هر شرایطی مانند ژله باشند که راحت می‌شود این افراد را جابجا کرد و به هر سمتی برد. اما جمعیتی که به نظر ما تعیین کننده و تاثیرگذار هستند و می‌توانند سرنوشت خیلی چیزها را تغییر دهند؛ همان طبقه متوسط است یا تاثیری است که طبقه متوسط روی اقشار دیگر می‌توانند بگذارند.
وی افزود: بنابراین باید ارزیابی از مردمی داشته باشیم که حالت ژله‌ای و براده‌ای ندارند. آیا این افراد، کسانی هستند که به راحتی منفعل هستند و یا به راحتی میتوان این افراد را به مشارکت دعوت کرد یا اینکه آنها در وضعیتی هستند که مشارکت‌شان مستلزم شرایطی است و این شرایط مفقود است.
وی با اشاره به تاریخچه انتخابات در کشور گفت: اگر به تاریخ انتخابات در کشور ما به ویژه از سال 76 نگاه کنیم چراکه قبل از آن در شرایط ویژه جنگ بوده و کاملا شرایط متفاوتی است، به نحوی می‌بینیم که جامعه به ویژه قشر تاثیرگذار وقتی احساس می‌کند که حضورشان پای صندوق رای مهم است، وارد می‌شوند و هنوز تجربه‌ای هم در این زمینه ندارند که تاثیرگذار هستند یا نیستند. اما به هر حال اولین تجربه حضورشان را انجام می‌دهند و به نتیجه می‌رسند. وقتی که نتیجه می‌گیرند هم در پیروزی کاندیدایش و هم فضایی که بعد از آن انتخابات در کشور بوجود می‌آید و تغییراتی که ایجاد می‌شود، احساس خوبی پیدا می‌کنند و کم‌کم اعتمادشان به مشارکت جلب می‌شود. ما به تدریج، طی زمان می‌بینیم که بستر این مشارکت هر روز با موانع جدی‌تری روبرو می‌شود و نهایتا به دوره‌ای می‌رسیم که این مشارکت و زمینه‌های آن از بین می‌رود. از دو جهت این اتفاق می‌افتد، اول خود انتخابات و دوم اینکه شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی که در کشور بوجود می‌آید.
این جامعه‌شناس تصریح کرد: از سال 88 تقریبا جامعه در واقع قشر تاثیرگذار، برای جلوگیری از خطر همان چیزی که امروز هم می‌گوییم، مجددا مشارکت می‌کند. وارد انتخابات می‌شود و به آن حجم که بالاترین میزان مشارکت در کشور است، می‌رسد اما نتیجه انتخابات برخلاف نظر کسانی است که تغییر را می‌خواهند با اینکه مشارکت خیلی جدی داشته‌اند اما نتیجه‌ای که به دست می‌آید یک نتیجه کاملا ضد خواست‌شان است و در نهایت به دنبال آن چندین ماه جامعه دچار التهاب می‌شود.
معیدفر تاکید کرد: اولین ضربه هولناک در شرایط انتخاباتی به این قشر وارد می‌شود در حالی که قبل از آن کاندیدای آنها در سال76 و 80 با موانع جدی روبرو می‌شود و فشار زیاد و سهمگینی به کاندیدای آنها وارد می‌شود برای این که از موفقیتش جلوگیری شود.
وی گفت: بعد از آن، دوران نقاهتی را تا سال 92 داریم و دوباره در سال 92 یک اعتماد جلب می‌شود و دوباره به نحوی افراد می‌آیند که تغییری ایجاد کنند. نهایتا تغییر ایجاد می‌شود اما اتفاقی یا تحولاتی در زندگی روزمره مردم نمی‌افتد. مردم به امید اینکه تحریم‌ها از بین می‌رود و بن‌بست‌ها کمتر می‌شود، آمده‌اند به کسی رای داده‌اند که انتظارات انفجاری را در مردم ایجاد کرده است. گفته است که همه مشکلات را حل می‌کند اما در نهایت به وعده‌هایی که داده است عمل نمی‌کند و از آن طرف نیز صاحبان قدرت هم کاری می‌کنند که او به عنوان یک شکست خورده به حساب بیاید و به مردم بگویند انتخاب شما یک انتخاب شکست خورده است و انتخاب شما بدترین انتخاب است و همین کار را می‌کنند و نتیجه هم می‌گیرند کمااینکه در مناظرات هم دیدیم که مدام می‌گویند که دولت سوم روحانی.
وی ادامه داد: در واقع هم اجازه ندادند که کار کند و هم کاندیدای آن ها یک کاندیدای درستی نبود. یعنی اصلاح‌طلبان که مردم به آنها اعتماد کرده بودند شخصی را به عنوان نماینده خودشان کاندیدا کردند که از اول اشتباهی بود و این کاره نبود بنابراین تصور مردم این بود که اصلاح طلبان به آنها درست می‌گویند اما درست نگفتند. هم جامعه بسترهای تنگ‌تری پیدا کرد یعنی شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه در بدترین وضعیت قرار گرفت به طوری که ما در همه عرصه‌ها بحران‌های وحشتناکی را می‌بینیم و بسترهای زندگی روزمره مردم دچار آسیب شده است و از آن طرف تجربه انتخابات که در یک دوره‌اش مردم رای داده‌اند و در نهایت کسی که به آن رای داده‌اند انتخاب نشده است و در دوره بعد رای داده‌اند و فرد مورد نظر آنها انتخاب شده است اما با تمام لطائف‌الحیل تلاش کردند که دولت او شکست بخورد و شکست هم خورد و وضعیت بحرانی در کشور ایجاد شد.
این جامعه‌شناس ادامه داد: عملا جمعیت تاثیرگذار و تعیین کننده که می‌توانیم مشارکت آنها را انتظار داشته باشیم و منشاء تغییر و تحول باشند امروز با دو مشکل اساسی روبرو هستند اول اینکه وضعیت کشور در بحرانی‌ترین شرایط هم از جهت داخلی و هم از جهت بین‌المللی قرار دارد و دوم اینکه طی سال‌های 1396، 1398 و 1401 شرایط سخت و فشارهای وحشتناکی به این جامعه و مردم وارد شده است و نهایتا پاسخ حاکمیت به این اعتراضات جز برخورد و زندان نبوده است. بنابراین جامعه احساس می‌کند که نه در عرصه انتخابات و نه در عرصه میدان هیچ کنشگری و تاثیری ندارد.
وی ادامه داد: بنابراین انتظار اینکه این افراد به پای صندوق بیایند تقریبا مشکل است یعنی در شرایط فعلی به هیچ روی نمی‌شود که جوانان و زنان که در واقع می‌توانند موج ایجاد کنند و می‌توانند به طور گسترده وارد انتخابات شوند را به حرکت در آورد. اعتماد به کارآمدی انتخابات از دست رفته است. برای بازسازی این اعتماد نمی‌شود در عرض یک ماه، دو ماه، 5 ماه یا 6 ماه اقدام کرد. این بازسازی اعتماد نیاز به زمان دارد و نیاز به این دارد که حاکمیت اگر احساس می‌کند که مشکل دارد باید تغییر را شروع کند. به اعتقاد من تا اراده حاکمیت برای ایجاد تغییر وجود نداشته باشد مردم حاضر به مشارکت نیستند و صرفا بقای خودشان را در عدم مشارکت می‌دانند.
معید فر در پاسخ به این سوال که از نظر شما هیچ مولفه‌ای در شرایط فعلی نمی‌تواند باعث مشارکت آرای خاموش شود، گفت: برای این فاصله زمانی خیر. یعنی اینکه انتظار داشته باشیم به طور مثال با ایجاد ترس و نگرانی از اینکه وضعیت بدتر می‌شود مردم را پای صندوق بیاوریم، انتظار اشتباهی است چراکه مردم معتقدند که آب از سرشان گذشته است. یعنی به عبارتی این طور نیست که مردم این شرایط را تجربه نکرده‌اند چرا تجربه کرده‌اند و الان هم معقتدند که نمی‌توانند تغییری ایجاد کنند و اعتمادشان به انتخابات از دست رفته است. سوالی که در ذهن مردم است این است که از کجا که معلوم آرای من خوانده شود! و اگر رای من هم خوانده شد و کاندیدای من برنده شد آیا اجازه می‌دهند او کار کند.
وی گفت: برای بازسازی اعتماد مردم در شرایط فعلی کار چندانی نمی‌توان کرد. حاکمیت هم به نظر من عادت کرده است به این که با همین کف مشارکت زندگی می‌گذرد حالا اگر شد قشر ژله‌ای یا براده‌ای بیایند و انتخابات یک شوری بگیرد هم خوب است و می‌توانند با اشاره به کشورهای مختلف استدلال‌های زیادی در این زمینه هم بیاورند.
این جامعه‌شناس تاکید کرد: آن موقع که لازم است به جامعه‌شناس مراجعه شود و جامعه‌شناس بگوید که مشکل جامعه چیست و به سراغ حل مسئله بروند، نمی‌آیند و دقیقا وقتی کار گره خورده و دیگر کاری نمی‌شود کرد از جامعه شناس می‌خواهند بگوید چطور میتوان تغییر مسیر داد. جامعه موضوعی بسیار پیچیده است و به راحتی نمی‌توان جامعه را دستکاری کرد آن هم جامعه ایران را. گاهی اوقات با یک جامعه‌ای روبرو هستیم مانند کره شمالی که اغلب جمعیت ژله‌ای هستند اما در ایران با جامعه‌ای سر و کار داریم که این جامعه تجربه تاریخی دارد جامعه‌ای است که عمق، ریشه، تاریخ و فرهنگ دارد و این جامعه را نمی‌توان هر طور که خواستند، بکشانند فرقی هم نمی‌کند چه حکومت این تصور را داشته باشد و چه سیاست‌مداران. جامعه ایران جامعه ژله‌ای نیست و این انتظار که بخواهند هر طور دلشان می‌خواهد با این مردم رفتار کنند و یا احزاب و گروه‌ها هر وقت دلشان خواست مردم را به صف کنند انتظار غلطی است.
معیدفر با اشاره به انتخابات پیش رو در جمعه آینده گفت: مهمترین موضوع برای مشارکت بیشتر در جمعه آینده این است که راهی برای تحریک قشر ژله‌ای پیدا شود. بنابراین انتظار اینکه شور انتخابات ایجاد شود، نیست اما این قشر ژله‌ای و براده‌ای که در هر شرایطی می‌آیند باید شناسایی شده و آنها را میدان آورد چراکه نمی‌توان روی جوانان و زنان حساب باز کرد اما میتوان روی اقشار میانسال یا سالمند کار کرد یا به حاشیه‌ها توجه کرد و آنها را به پای صندوق آورد و باید تلاش کنیم که اولویت‌های این افراد را به سمت خودمان بکشانیم تا آنها به پای صندوق بیایند.
وی تاکید کرد: این موضوع مهم است که دو جمعیت ژله‌ای و جمعیت تاثیرگذار را بشناسیم و در این مدت کوتاه روی جمعیت تاثیرگذار نمی‌توانیم کار کنیم اما روی جمعیت ژله‌ای، کارمند و حاشیه میتوان کار کرد و با توجه به موضوعات آنها، مشارکت را بیشتر کرد. کاری که آقای پزشکیان در دور اول کردند کار خوبی بود یعنی حرف‌های معتدل و معمول داشتند و باید با همین روش بروند تا مردم و افرادی که رای می‌دهند ببینند که ایشان صادق تر از بقیه است و به همین دلیل به این سمت بیایند.
