چرا در خاورمیانه عدم قطعیتِ پیش‌بینی‌ های هواشناسی زیاد است؟

«سحر تاج‌بخش مسلمان» معاون وزیر راه و شهرسازی و رئیس سازمان هواشناسی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در پاسخ به سوالی درباره علت بروز خطا در برخی پیش‌بینی‌های هواشناسی و راهکار کاهش خطاهای موجود در این حوزه، توضیح داد: قطعی بودن یا نبودن پیش‌بینی‌های هواشناسی در یک اصل فیزیکی معروف یعنی «اصل‌ عدم قطعیت هایزنبرگ» ریشه دارد. اساسا در دانش فیزیک و علوم مرتبط با آن، نمی‌توان درباره آینده با قطعیت صحبت کرد، بخصوص در علم هواشناسی که احتمالات تاثیرگذار بر پدیده‌ها آن‌قدر زیاد شده است که پیش‌بینی‌های قطعی جای خود را به پیش‌بینی‌های احتمالی داده‌اند. 

وی افزود: در حال حاضر تمام سایت‌های معتبر هواشناسی جهان، درصد مشخصی را برای احتمال بروز خطا در پیش‌بینی‌های ارائه‌شده خود اعلام می‌کنند، چون عوامل متعددی از جمله پیامدهای تغییر اقلیم که باعث می‌شود پیش‌بینی‌های هواشناسی با خطا همراه باشد، به‌ ویژه طی سال‌های اخیر افزایش یافته است. البته دانش بشر نیز نسبت به این موضوعات افزایش پیدا کرده و متوجه شده‌ایم که عوامل‌ عدم قطعیت درباره پیش‌بینی‌های مربوط به آب‌وهوا تشدید شده است. همچنین باید توجه داشت که فیزیک جو هنوز به طور کامل شناخته نشده است، یعنی همچنان اتفاقاتی در جو زمین یا اقیانوس‌ها رخ می‌دهد که بشر هنوز هم نسبت به آن‌ها اطلاعات کاملی ندارد و به همین دلیل، پیش‌بینی‌های هواشناسی به صورت احتمالی و نه به صورت قطعی بیان می‌شوند. 

رئیس سازمان هواشناسی کشور تصریح کرد: بالا بودن عوامل‌ عدم قطعیت در حوزه آب‌وهوا باعث شده است که هیچ‌کدام از نهادها یا سایت‌های معتبر هواشناسی در سطح جهان نتوانند پیش‌بینی یقینی یا صد درصدی درباره وضعیت جوی بیان کنند و همه پیش‌بینی‌های هواشناسی دنیا با درصدی از خطا همراه است؛ با این حال، بدیهی است که هرچقدر بتوانیم عوامل عدم قطعیت را کاهش دهیم، می‌توانیم پیش‌بینی‌هایی با احتمال صحت بالاتر ارائه کنیم. 

نقش توسعه شبکه دیدبانی در افزایش میزان صحت پیش‌بینی‌ها

تاج‌بخش با بیان این که برخی عوامل کاهش عدم قطعیت پیش‌بینی‌های هواشناسی در دست خود انسان‌ها قرار دارد، گفت: ارتقای داده‌های ورودی مدل‌ها و توسعه شبکه دیدبانی هواشناسی از جمله مهمترین راهکارهایی است که با انجام آن‌ها، می‌توانیم میزان صحت پیش‌بینی‌های هواشناسی را افزایش دهیم؛ به عبارت دیگر، هرچقدر شبکه دیدبانی منسجم‌تری داشته باشیم که بتواند داده‌هایی باکیفیت بیشتر و به‌موقع‌تر تولید کند، به‌مرور زمان پایگاه داده مناسبی برای مدل‌های عددی ایجاد خواهد شد که می‌تواند پیش‌بینی‌های هواشناسی را هرچه بیشتر به واقعیت نزدیک کند. 

معاون وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: همان مدل هواشناسی که در فصل پاییز امسال نتوانست درباره پیش‌بینی بارندگی‌های فصلی منطقه خاورمیانه نتیجه درستی بدهد، در سایر نقاط جهان نیز استفاده می‌شود که در برخی مواقع پیش‌بینی‌های صحیح و در بعضی مواقع دیگر نیز پیش‌بینی‌های نادرستی ارائه می‌دهد. این مساله نشان می‌دهد که در خاورمیانه عوامل عدم قطعیت در پیش‌بینی‌های هواشناسی زیاد است، نخست به خاطر این که شبکه دیدبانی هواشناسی در سطح منطقه از جمله در ایران چندان قوی نیست و بخشی از داده‌هایی که در منطقه تولید می‌شود، در شبکه‌های بین‌المللی به اشتراک گذاشته نمی‌شود و دوم به این دلیل که منطقه خاورمیانه جزو مناطقی است که بیشترین تاثیرپذیری را از پیامدهای ناشی از تغییرات اقلیمی دارد. 

وی در ادامه تاکید کرد: این مسائل از جمله عواملی است که میزان عدم قطعیت پیش‌بینی‌های هواشناسی در کشور را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود که نتوانیم درباره وضعیت آینده آب‌وهوا، پیش‌بینی نزدیک به صد درصدی ارائه دهیم. البته طبیعی است که هرچقدر تجهیزات و امکانات بیشتر و بهتری را برای شبکه دیدبانی هواشناسی کشور تهیه کنیم، احتمال بروز خطا در پیش‌بینی‌های آب‌وهوا نیز کاهش خواهد یافت. 

شبکه‌های دیدبانی هواشناسی ترکیه و امارات از ایران استانداردتر است 

تاج‌بخش در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر این که چقدر بودجه نیاز است تا امکانات هواشناسی کشور به وضعیت مطلوبی برسد، بیان کرد: در منطقه خاورمیانه، کشورهایی نظیر ترکیه و امارات با وجود این که وسعت کمتری از ایران دارند، شبکه‌های دیدبانی نسبتا خوب و مناسبی دارند و استانداردهای لازم برای ارتقای کیفیت داده‌های ورودی شبکه‌های آن‌ها بهتر از ما رعایت شده است. براساس برآوردهای انجام‌شده در سازمان هواشناسی کشور، برای این که وضعیت شبکه دیدبانی ایران نیز به سطح کشورهای یادشده برسد، در یک برنامه پنج‌ساله به سالیانه حداقل یک هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم. 

رئیس سازمان هواشناسی با بیان این که رقم ۵ هزار میلیارد تومان به عنوان بودجه مورد نیاز برای رساندن وضعیت شبکه دیدبانی کشور به شرایط مطلوب، یک رقم کاملا حداقلی است، اضافه کرد: با توجه به این که عمده تجهیزات حوزه هواشناسی از کشورهای خارجی تهیه می‌شوند، قیمت این تجهیزات کاملا به نرخ ارز وابسته است؛ بنابراین برمبنای قیمت روز ارز، در ۵ سال مجموعا به حدود ۵ هزار میلیارد تومان بودجه نیاز داریم، اما با توجه به افزایش قیمت ارز، حتما در سال‌های آتی این رقم بیشتر می‌شود. البته باید توجه داشت برای تکمیل زیرساخت‌های مورد نیاز شبکه دیدبانی کشور، علاوه بر تامین بودجه لازم، باید خریدهای خود را نیز به نحوی از مسائل تحریمی عبور دهیم. 

تاثیر زیادِ تغییر اقلیم بر افزایش احتمالی بروز خطا در پیش‌بینی‌ها

معاون وزیر راه و شهرسازی با یادآوری این نکته که پیامدهای تغییر اقلیم تاثیر زیادی بر افزایش احتمال بروز خطا در پیش‌بینی‌های هواشناسی می‌گذارد، اظهار داشت: در سال‌های اخیر تغییر اقلیم سبب نوسانات زیادی در آب‌وهوای معمول ایام مختلف سال شده که هنوز داده‌های بلندمدتی درباره آن جمع‌آوری نشده است و مدل‌های هواشناسی نیز هنوز نسبت به داده‌های جدید ناشی از این پیامدها، سازگار نشده‌اند. در چنین شرایطی، هرچقدر زیرساخت‌های شبکه دیدبانی نه‌فقط در ایران بلکه در کل منطقه خاورمیانه کامل‌تر شود، ورودی مدل‌های هواشناسی در شرایط تغییر اقلیم دقیق‌تر خواهد شد و صحت نتایج مدل‌هایی که پیش‌بینی‌ها را با روش‌های آماری یا روش‌های فازی ارائه می‌کنند نیز افزایش خواهید یافت. 

وی در پایان خاطرنشان کرد: تکمیل زیرساخت‌های شبکه دیدبانی کشور و منطقه، نخستین گام برای ارتقای داده‌های ورودی مدل‌ها محسوب می‌شود، چراکه لازم است در بلندمدت داده‌هایی با کیفیت بیشتر و دقیق‌تر، سال به سال جمع‌آوری شوند و بانکی از آن‌ها در یک شبکه منسجم جمع‌آوری شود تا بتواند تاثیر مناسبی روی خروجی مدل‌های هواشناسی بگذارد و پیش‌بینی‌های ارائه‌شده براساس این مدل‌ها را واقعی‌تر کند.