اعلام شرایط پذیرش دانشجوی دکتری به شیوه استادمحور

«صمد نژاد ابراهیمی» مدیر کل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در مورد وضعیت پایان نامه‌ها از منظر تقاضا محور بودن بیان کرد: آماری که ایرانداک برای رساله‌های دکتری اعلام کرد و گفته شد تنها ۲ درصد پایان نامه‌ها کاربردی است، خیلی دقیق نبود یعنی برداشتی که از آن شد درست نیست. هم اکنون از نظر تقاضامحور بودن، پایان نامه‌ها و رساله ها به سمت خوبی حرکت می‌کنند. 

مدیر کل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی تصریح کرد: اینکه بگوییم تنها دو درصد این تولیدات علمی تقاضامحور هستند، برداشت درستی نیست. با همکاران در ایرانداک صحبت‌هایی داشتیم و به این نتیجه رسیدیم که نباید این مسئولیت را برعهده دانشجو بگذاریم که در آخرین لحظه بگوید پژوهش من کاربردی یا تقاضامحور هست یا نیست، بلکه باید از ابتدای یک کار پژوهشی سازوکار تقاضامحور بودن کار را مدنظر قرار داد. 

نژادابراهیمی ادامه داد: باید فرم‌هایی تهیه شود تا از روز اول مشخص کنیم متقاضی یک موضوع پژوهشی کیست؟ سهم هرکدام از طرف‌های کار پژوهشی چگونه است و… زمانی که این زنجیره شکل بگیرد، می‌توانیم آمار دقیق‌تری از میزان تقاضامحور بودن پژوهش‌ها ارائه داد. 

او تاکید کرد: سامانه نظام ایده‌ها و نیاز (نان) به ما کمک کرد که در مسیر درستی از نظر پژوهش قرار بگیریم و در سال‌های بعدی به راحتی می‌توانیم بگوییم که چند درصد رساله‌های ما تقاضامحور بوده‌اند یا خیر. البته فعلا نمی‌گوییم عدد بالایی از پایان نامه‌ها یا رساله‌های تقاضامحور هستند، ولی با سیاستگذاری‌های شکل گرفته و تشویق و ترغیب‌هایی که در آیین نامه‌ها برای اعضای هیات علمی داریم، این خلاء و اشکال برطرف می‌شود. 

نژادابراهیمی در مورد پذیرش دانشجوی دکتری به شیوه استادمحور و میزان اهمیت به شاخص پژوهش در انتخاب دانشجویان توضیح داد: به صورت کلی وقتی می‌خواهیم پژوهش دقیق و به روزی انجام دهیم، نمی‌شود در قالب مشخص و از پیش برنامه ریزی شده انجام شود. پژوهش بحثی پویا است. فرض کنید وقتی پروپوزالی تهیه می‌شود، نمی‌دانیم ۱۰۰ درصد مسیر پروپوزال به جواب مسئله و سوال ما خواهد رسید به همین جهت محقق و استاد ما باید در انتخاب دانشجو و فرد همکاری که می‌خواهد از او در گروه علمی خود استفاده کند، مطمئن باشد، چرا که حضور چنین فردی و دست زدن به این نوع انتخاب‌ها در مسیر یک کار تحقیقاتی بسیار تعیین کننده است. 

مدیر کل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی با بیان اینکه در پذیرش دانشجو به شیوه استادمحوری قرار است افراد با استعداد درخشان انتخاب شوند، اضافه کرد: قرار نیست هرکسی که دلش خواست را قبول کنند، بلکه دانشجوی متقاضی پذیرش از این شیوه حتما باید استعداد درخشان باشد و بر اساس تعاریف وزارت علوم از استعداد درخشان افراد غربال اولیه می‌شوند سپس استاد مبتنی بر نیاز پروژه تحقیقاتی خود دانشجو را انتخاب می‌کند. این استاندارد جهانی است. 

مدیر کل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی عنوان کرد: در کشورهای اروپایی نیز پذیرش دانشجو به این صورت انجام می‌شود. فرض کنید موضوع تحقیقی در دانشگاهی شکل می‌گیرد و پروپوزال نوشته می‌شود و اعتبار برای این تحقیق تامین می‌شود. استاد اعلام می‌کند برای طرحی، فردی را می‌خواهد که به او کمک کند تا به جواب برسد. 

مدیر کل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی در ادامه تاکید کرد: اگر این مسیر طی نشود ما نمی‌توانیم در انتها به جواب برسیم. رویه معمول این است که افراد به صورت متمرکز آزمون می‌دهند که معمولا دانشجوهای بااستعداد درگیر تحقیق می‌شوند از این رو تمایل هم ندارند ادامه تحصیل بدهند. گاهی ما اصرار کرده‌ایم دانشجوی مستعد آزمون بدهد، چرا که می‌دانیم که چه قابلیت‌هایی دارد. استادمحوری کمک می‌کند دانشجویان مستعد در موضوعات تقاضامحور نقش ایفا کند و این امر به فناوری و تکنولوژی می‌رسد. 

او ادامه داد: اگر روند به این شکل نباشد، محقق نمی‌تواند پاذل یک تحقیق و پژوهش را به خروجی مطلوبی که دنبال می‌کند، برساند و شاید دو سال روی یک کار تحقیقاتی و به استاندارد رساندن نیروی خود وقت بگذارد و بعد هم در آخر کارفرما از کارش راضی نباشد و بپرسد پس نتیجه‌ای که می‌خواستیم چه شد؟ 

او ضمن بیان اینکه باید سامانه نان، استادمحوری و تقاضامحور بودن پایان نامه‌ها و رساله‌ها را یک جا ببینیم و نباید از هم منفک دیده شود، در خصوص پنجمین دوره قطب‌های علمی و دستاوردهای آن بیان کرد: قطب‌های علمی دنبال شبکه‌سازی و استفاده از ظرفیت‌ها هستند. در قطب‌های علمی دنبال شکل دادن به ساختار نیستیم. قطب‌های علمی اصلا ساختار ندارند بلکه ساختار آن‌ها به صورت مجازی است. ارتباطی که بین افراد با شبکه‌سازی ایجاد می‌کنند، کمک می‌کند که تخصص‌های مختلف در حوزه بخصوص متمرکز کار کنند. 

نژادابراهیمی خاطرنشان کرد: قطب‌های علمی با مباحث فناوری شاید در سالهای اخیر به حاشیه رفت، ولی ظرفیت بزرگی دارند. باید هزینه و خروجی قطب‌ها را بررسی کرد. مبتنی بر آنچه ما احصا کرده‌ایم قطب‌ها فعالیت خوبی دارند و در سال بالغ بر هزار و ۲۰۰ مقاله و چندین فناوری و اختراع از قطب‌ها حاصل می‌شود. 

مدیر کل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی یادآوری کرد: هم اکنون ۱۰۷ قطب علمی در ۶ حوزه مختلف در کشور وجود دارد و از ادبیات و علوم انسانی تا علوم پایه و فنی مهندسی را پوشش می‌دهند. چندین قطب بسیار موفق در کشور داریم مثلا قطب علمی گاز در شیراز خیلی موفق عمل کرده است، قطب کشاورزی کرمان نتایج بسیار خوبی داشته یا در تبریز نیز همینطور بوده است. 

نژادابراهمی اذعان کرد: گاهی قطب‌های علمی توانسته‌اند تحول جدی ایجاد کنند. قطب علمی موجب رسمیت و مرجعیت محققان می‌شود و این افراد به واسطه معرفی قطب‌ها محل رجوع قرار می‌گیرند و چون ما آن‌ها را به رسمیت شناخته ایم، اعتبار پژوهشی، البته نه صرفا اعتبار مادی پیدا می‌کنند. احکام قطب‌های علمی را وزیر علوم صادر می‌کند و اعتباری که این شرایط به قطب‌ها می‌دهد، موجب قدرت چانه زنی در گرفتن پروژه‌ها و ایجاد شبکه‌های موثرتر قطب‌ها می‌شود. 

مدیر کل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی گفت: آیین‌نامه قطب‌های علمی اصلاحات جزئی در راستای ماموریت گرایی داشته است و هر کدام از قطب‌ها از این به بعد ماموریت‌های جامعی متناسب با نیاز روز جامعه خواهند داشتند و صرفا برنامه محور نیستند بلکه برای آنچه جامعه نیاز دارد مانند نیازهای خیلی خاص مرتبط با کوآنتوم، میکروالکترونیک و بیوتکنولوژیک قطب‌هایی لازم داریم که به صورت مجازی کنار هم باشند و قطعا خروجی‌های خیلی خوبی حاصل می‌شود. 

او با بیان اینکه عملا حمایت‌های مالی از قطب‌ها وجود ندارد، اظهار کرد: با این حال حمایت‌های معنوی و اعتباربخشی به افراد در قطب‌های علمی خروجی‌های مهمی دارد. در قطب‌های علمی، مدیر قطب و هسته قطب داریم. مدیران قطب‌ها معمولا استادتمام و افراد شاخص در آن حوزه علمی هستند و واقعا عصاره عالمان هر حوزه در قطب‌های علمی دور هم جمع شده‌اند که منجر به تاثیرات داخلی، ثبت اختراع و حتی پروژه‌های بین المللی شده است، ولی روی آن تبلیغ نمی‌شود و حتی به حاشیه رفته است. 

نژادابراهیمی در پایان اینطور گفت: مدیران قطب‌ها معتقدند اگر ما مدیر نبودیم نمی‌توانستیم پروژه‌ها را بگیریم در واقع قطب به افراد توان و اعتبار می‌دهد، چراکه بالاترین مقام مسئول علم و فناوری کشور به آن اعتبار می‌دهد. دوره پیش بالغ بر ۷۰۰ درخواست تاسیس قطب ارائه شده بود که ۱۰۷ قطب مجوز گرفتند. ما دنبال کمیت صرف نیستیم بلکه اتفاقا دنبال قطب‌های مبتنی بر نیاز هستیم. ضمن اینکه به هیچ وجه قطب‌های علمی موازی نخواهیم داشت و مسائل مهمی مانند ریزگرد ها، آلودگی هوا در کشور و خیلی از مسائل اساسی جامعه در قطب‌ها بررسی خواهند شد.