مدیریت آب هخامنشی‌ها تخت جمشید را از آبگرفتگی نجات داد/ تخلیه آبگرفتگی تخت جمشید با آبراهه‌های هخامنشی

به گزارش خبرنگار ایلنا، ویدیوهای منتشر شده در فضای مجازی از سرریز شدن آب از پلکان‌های تخت جمشید این نگرانی را ایجاد کرده بود که آبگرفتگی شدید در تخت جمشید شبیه به سال‌های پیش از کشف و لایروبی آبراهه‌های هخامنشی، تکرار شود. اما حالا مشخص شده است که کانال‌های زیرزمینی احداث شده در دوره هخامنشی برای کنترل و مدیریت آب‌های سطحی و سیلاب‌های احتمالی با گذشت بیش از ۲۵۰۰ سال توانسته‌اند حجم زیادی آب را از محوطه باستانی تخت جمشید خارج کنند.

تخلیه ۱۰۰ میلیمتر بارش از کاخ‌های هخامنشی

علیرضا عسگری چاوردی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید درباره حجم بارش‌ها و اقدامات صورت گرفته برای تخلیه آب‌های سطحی از این محوطه باستانی به ایلنا گفت: مدیریت بحران بخش اصلی پلان مدیریتی محوطه میراث جهانی است که با تشکیل کارگروه‌های تخصصی در پایگاه میراث جهانی تخت جمشید، طرح مدیریت بحران این پایگاه انجام و در سال ۱۴۰۳ طی بارندگی‌های اخیر به اجرا گذاشته شد.

این باستان‌شناس و مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید افزود: در این پلان مدیریت بحران تخت جمشید، گروه‌های تخصصی مرمت و پایش در همکاری با گروه باستان‌شناسی و پرسنل فنی و یگان حفاظت تخت جمشید موفق شدند طی دو روز بارندگی در تخت جمشید بحران آب‌های سطحی را برطرف کنند و ۱۰۰ میلیمتر بارش باران را به خارج از تختگاه تخت جمشید هدایت کنند.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید گفت: حفاظت پیشگرانه طی یک هفته قبل از بارندگی با پایش کل ۱۲ هکتار مجموعه بزرگ تخت جمشید و پایش ۷ هکتار کوه رحمت در بخش برج و باروها آغاز شده بود و تمام آبراهه‌های زیر زمینی تخت جمشید نیز به طول ۲ کیلومتر پاکسازی شدند.

به گفته عسگری چاوردی، در زمان بارندگی با حضور گروه مدیریت بحران تمام بخش‌های مختلف مدیریت و آب‌ها از مجراهای باستانی به بیرون از تختگاه تخت جمشید هدایت شد.

آمادگی‌های لازم را برای مهار آبگرفتگی‌ها داشتیم

شهرام رهبر مسئول گروه مرمت تخت جمشید نیز در گفتگو با ایلنا با اشاره به وسعت ۱۲۵ هزار متر مربعی محوطه میراث جهانی تخت جمشید گفت: با احتساب برزن جنوبی و آرامگاه‌های اردشیر دوم و سوم که در ارتفاعات شرقی محوطه اصلی تخت‌جمشید قرار دارند، وسعت محوطه باستانی تخت جمشید به بیش از ۲۵۰ هزار مترمربع می‌رسد.

او افزود: یکی از معضلات این مجموعه، مهار بارندگی‌ها است و وظیفه مدیریت فنی مجموعه نیز حفاظت از آثار ارزشمند تخت جمشید است.

مسئول گروه مرمت تخت جمشید گفت: کارشناسان گروه حفاظت و مرمت و بخش عمران و ساماندهی تخت جمشید از روز چهارشنبه ۱۵ اسفندماه آمادگی برای مقابله با باران‌های شدید و کنترل آبگرفتگی‌ها را داشتند.

او افزود: با توجه به اینکه بارش برای سه روز متوالی پیش‌بینی شده بود، ضروری بود تقسیم‌بندی نیروهای کارشناسی و اجرایی برای مقابله با آسیب‌های احتمالی انجام شود.

شهرام رهبر گفت: روز چهار شنبه و پنج شنبه کارشناسان گروه حفاظت و مرمت با همکاری بخش ساماندهی تلاش زیادی کردند تا علاوه بر باز کردن معبرهای عبور، از آسیب به کارگاه‌های فعال مرمت هم جلوگیری کنند که خوشبختانه با اقدام و تلاش جمعی، از مسدود شدن مسیرهای بازدید در اثر بارش‌های شدید و آسیب رسیدن به کارگاه‌های فعال مرمت جلوگیری شد.

مسئول مرمت تخت جمشید با اشاره به اینکه پس از پایان زمان بازدید از این مجموعه، تخت جمشید توسط یگان حفاظت مدیریت می‌شود و در این زمان امکان حضور نیروهای اجرایی در این محوطه میراث جهانی وجود ندارد، تاکید کرد: خوشبختانه برای مقابله با آسیب‌های ناشی از بارش ها، کارشناسان حفاظت و مرمت با مسئولین یگان حفاظت میراث فرهنگی، هماهنگی لازم در خصوص مقابله با آسیب‌های احتمالی را در طول شب انجام دادند.

شهرام رهبر ادامه داد: خوشبختانه سرنگهبانی یگان حفاظت، همکاری لازم را داشت و در طول شب به طور پیوسته بخش‌های حساس را پایش شدند. نیروهای یگان حفاظت همچنین به مدت دو شب با کارشناسان گروه حفاظت و مرمت در تماس بودند و اقدامات لازم را برای مقابله با آبگرفتگی و حفاظت از کارگاه‌های مرمت و آثار مجموعه در هماهنگی با کارشناسان انجام دادند.

مسئول گروه مرمت تخت جمشید اعلام کرد: روز جمعه گذشته میزان بارندگی بسیار شدید بود و با توجه به خستگی نیروهای اجرایی و کارشناسان در طول دو روز گذشته که به طور دائم زیر باران شدید فعالیت داشتند، طی یک هماهنگی مقرر شد سرپرست گروه ساماندهی (یونس زارع) وضعیت آب گرفتگی‌ها را تا ساعت ۴ بعد از ظهر مدیریت کند و از ساعت ۴ بعد از ظهر تا ساعت ۱۲ شب میز بنده به عنوان مسئول گروه مرمت به همراه کارشناسان و نیروهای اجرایی محوطه را پایش و اقدامات لازم و اضطراری انجام شد.

شهرام زارع تاکید کرد: کارها طبق برنامه ریزی پیش رفت و آنچه بیش از هرچیزی اهمیت دارد عدم آسیب دیدگی آثار سنگی و بخصوص کارگاه‌های مرمت سنگ است که این امر با همکاری گروه حفاظت و مرمت، گروه عمران و ساماندهی و یگان حفاظت تخت جمشید به خوبی انجام شد.

او افزود: در خصوص باز ماندن مسیرهای بازدید نیز مشکل زیادی وجود نداشت. البته از گذشته اقدامات زیادی در خصوص حرکت آب‌های سطحی ناشی از بارندگی در تخت جمشید انجام شده است.

مسئول گروه مرمت تخت جمشید ادامه داد: تخت جمشید بر بستر سنگی ساخته شده که با عنوان کف زمان هخامنشی شناخته می‌شود. از این رو دستکاری این مجموعه مشمول ضوابط بسیار پیچیده است. به عنوان مثال مدیریت مجموعه مجاز به سوراخ کردن دیوارها و یا عبور لوله‌های دفع آب و موارد مشابه در تخت جمشید نیست و نمی‌توان مسیرها را از لحاظ ارتفاع تغییر داد و در شیب‌ها تغییرات زیادی اعمال کرد.

شهرام زارع افزود: مجموعه کاخ‌ها دارای اختلاف سطح هستند و دیوارهایی که زمانی ناودان‌های سفالی درون آن‌ها بود و آب‌های ناشی از بارندگی را به کانال‌های زیر زمینی منتقل می‌کرد، پس از آتش سوزی مهیب در حمله اسکندر فرو ریخت و عملأ ناودان‌ها کارایی اولیه خود را از دست داده اند. همه این مشکلات به همراه محدودیت‌هایی که در سایت‌های جهانی وجود دارد، باعث شد که منظر تخت جمشید هنگام بارندگی‌های شدید مقداری تغییر کند و در بخش‌هایی آب گرفتگی‌های مختصر وجود داشته باشد. اما این آب‌ها به سرعت فروکش کرد و به کانال‌های دفع آب منتقل هدایت شد.

این کارشناس مرمت گفت: برخی مواقع آب‌های جمع شده به سرعت و بر اساس اولویت توسط نیروهای فنی به سمت آبراهه‌های تخت‌جمشید هدایت می‌شود و بنابراین باید گفت در بارندگی اخیر، اقدامات بخش فنی و اجرایی تخت جمشید در مدیریت بحران این مجموعه میراث جهانی کشور بسیار ستودنی بود.

مسئول گروه مرمت تخت‌جمشید با اشاره به تصاویر موجود از آبگرفتگی‌های شدید تخت جمشید در سال‌های گذشته اعلام کرد: کافیست تصاویر بارندگی‌های چند سال پیش تخت جمشید را با بارندگی‌های اخیر مقایسه کرد تا متوجه برخورد تخصصی در مدیریت بحران تخت جمشید شد.

او افزود: در گذشته بسیاری از مسیرهای دفع آب‌های سطحی مسدود می‌شد و بازدیدکنندگان برای بازدید با مشکلات زیاد روبرو بودند. اما هم اکنون مسیرها در مدت زمان بسیار کوتاه باز می‌شوند و بازدید کنندگان حتی در بارندگی‌های شدید هم می‌توانند از مجموعه میراث جهانی تخت جمشید بازدید کنند.

کشف آبراهه‌های تخت جمشید و پایان دهه‌ها آبگرفتگی مجموعه هخامنشی

بخش کوچکی از آبراهه‌های تخت جمشید زمانی که موسسه شرق‌شناسی شیکاگو کاوش‌های تخت جمشید را آغاز کرده بود شناسایی شد اما این آبراهه‌ها تا دهه ۸۰ پنهان ماندند تا آن که در کاوش‌های باستان شناختی به تدریج راهیابی و لایروبی شدند و در دهه ۹۰ بخش زیادی از آبراه‌های تخت جمشید باز شدند و امکان تخلیه آب‌های سطحی از سیستم اصلی و باستانی تخت جمشید فراهم شد.

آبراهه‌های تخت جمشید در دوره هخامنشی و به اعتقاد برخی باستان‌شناس‌ها حتی پیش از این دوره در این محوطه باستانی طراحی و با هدف مدیریت آب‌های سطحی احداث شد تا آب از کاخ‌های هخامنشی به بیرون از تخت جمشید تخلیه و هدایت شود. آبراهه‌ها در طول تاریخ با خاک پر شده بودند و به همین دلیل در هر بارندگی آب‌های سطحی جمع شده در سطح کاخ‌های هخامنشی آسیب‌های زیادی بر جای می‌گذاشت تا آن که باستان‌شناس‌ها آستین بالا زدند و حفاری و کاوش آبراهه‌ها را آغاز کردند.

این اقدام موجب شد که مشکل آبگرفتگی‌های تخت جمشید در زمستان از دهه ۹۰ به این سو برای همیشه حل شود. باستان‌شناس‌ها در کاوش و لایروبی آبراهه‌های تخت جمشید البته به اسکلت‌های انسانی و حیوانی برخورد کردند که در آبراهه‌ها رها شده بودند. آخرین نمونه آن که سال گذشته در لایه نهایی کف آبراهه یافت شد توسط باستان‌شناس‌ها مورد مطالعه قار گرفت و تاریخگذاری آن مشخص کردکه متعلق به دوره فراهخامنشی و احتمالا حمله سپاهیان اسکندر به تخت جمشید بوده است. اسکلت یافت شده متعلق به یک سرباز حدودا ۳۰ساله بود که احتمالا در جنگ کشته بود. این سرباز دارای زخم ناشی از شمشیر در پهلو و پا بود و با دندان درد شدید جان باخته بود.