از قلمزنی روی مس‌های قدیمی تا فروش توسط دلالان به اسمِ عتیقه/ قلمزنی آنقدر سخت است که جوانان رغبتی به آن نشان نمی‌دهند

به گزارش خبرنگار ایلنا، سال‌هاست قلمزنی می‌کند و روی انواع فلز از مس گرفته تا برنج و… چکش می‌زند و فرورفتگی و برجستگی ایجاد می‌کند. به قول خودش این حرفه و هنر را جد اندر جد به ارث برده‌اند و او نیز آن را از پدر آموخته. از کودکی در مغازه پدر با این هنر آشنا و بزرگ شد. شاید جامعه پدرسالار آن دوره یکی از مهم‌ترین دلایل ادامه این راه بود البته علاقه نیز در میانه راه بوجود آمد و در نهایت قلمزنی تبدیل شد به تمام زندگی احمد مقدسی، هنرمندی که بیش از هشتاد سال دارد و در سال ۱۳۹۲ به پاس هنر قلمزنی‌اش مفتخر به کسب نشان ملی شده است. 

حتا بعد از فوت پدر، مغازه‌ای که به دو برادر به ارث رسید، ادامه راه را گوشزد می‌کرد. این شد که احمد مقدسی از سر اجبار یا عادت، قلمزن شد. ظروف مسی را در دست گرفت و از آن‌ها آثاری خارق‌العاده بوجود آورد که در جای جای آن نقش و طرحی خاص رخنمایی می‌کند. اینگونه است که ظروف مسی که شاید به تنهایی ارزش چندانی نداشته باشند وقتی دست هنرمند قملزن به آن می‌خورد قیمتی میلیونی و گاه میلیاردی پیدا می‌کنند. این هنر از گذشته دور به جای مانده و قدمتی چندین هزارساله دارد. گفته می‌شود که از دوره مادها آثاری از قلمزنی بدست آمده اما در دوران هخامنشیان رواج یافت و در دوره ساسانیان به اوج خود رسید. 

مقدسی می‌گوید: قلمزنی کار سختی است آنقدر سخت که دیگر جوانان رغبتی برای انجام آن نشان نمی‌دهند. هرچند ممکن است دوست داشته باشند و بیایند تا چگونگی کار را بیاموزند اما وقتی وارد کار می‌شوند، سختی‌ها به اندازه‌ای‌ست که میلِ ادامه راه را از آن‌ها می‌گیرد. سختی کار هم آن است که باید برای انجام قلمزنی حوصله به خرج داد. باید ظرف را پر از قیر کرد و اجازه داد و حوصله کرد که این قیر در تمام بخش‌های ظرف نفوذ کند. حتا بعد از اتمام کار هم باید حوصله به خرج داد و اجازه داد این قیر باز و آب شود و از ظرف خارج کردش. کار حوصله کردن برای قلمزنی به اینجا ختم نمی‌شود چراکه اصل کار آنجاست که باید چکش برداری و از صبح تا شب بنشینی و برای برجسته شدن طرح‌ها، آن چکش را روی بخش‌های مختلف ظرف بکوبی و بکوبی و بکوبی…

او تاکید دارد که جوانان قلمزنی را دوست دارند و دنبال کار را می‌گیرند اما سختی کار اجازه ادامه راه را به آنها نمی‌دهد چراکه این روزها با در دست گرفتن موبایل و زدن چند دکمه می‌توان با خرید و فروش سهام و کوین‌ها… پول‌های هنگف به جیب زد. این درحالی است که به ثمر رسیدن یک اثر قلمزنی حداقل یک هفته زمان می‌برد و چند میلیون تومان به فروش می‌رسد. 

سال‌هاست در نمایشگاه‌های صنایع دستی شرکت می‌کند. شاید بیش از ۲۵ نمایشگاه را پشت سر گذاشته و الواح مختلفی را در خانه نگهداری می‌کند. حتا از رییس جمهور وقت نیز لوح بهترین تولید کننده و قلمزن را دریافت کرده با این وجود همچنان مهجور است و تنها راه دسترسی به او و آثارش حضور در نمایشگاه‌های صنایع دستی یا رفتن به مغازه‌اش در قزوین است. 

مقدسی می‌گوید: سفارش‌های زیادی برای قلمزنی دارم چنانکه نه تنها برای امسال بلکه برای سال بعد هم سفارش رزرو دارم و انواع و اقسام ظرف و ظروف را با هنر خود تزیین می‌کنم و این هنر بسیار مورد استقبال است. جنس آثار قلمزنی که این روزها می‌بینیم عموما مسی است به غیر از سماورها که از جنس برنج هستند. برنج رنگ زرد دارد و مس قرمز رنگ است. البته قلع روی آن‌ها کشیده می‌شود تا از آلودگی‌های احتمالی ایجاد شده توسط مس کاسته شود. ممکن است مواد اولیه و تهیه ظرف مسی کوچک حدود ۲ میلیون تومان تمام شود اما در نهایت بعد از یک هفته یا ده روز یا… آنچه حاصل می‌شود بیش از ۷ تا ۱۰ میلیون تومان فروخته می‌شود البته کیفیت کار مهم است. اما در نهایت مشتریان و افراد خبره که ارزش کار و جنس را می‌شناسند، قیمت را پرداخت می‌کنند. بسیاری از این افراد همین جنس را نیز به سایر افراد می‌فروشند. مثلا در قهوه‌خانه‌ها و سفره خانه‌های سنتی با قیمت‌های بیشتر به فروش می‌رسانند. 

مقدسی هنرمندی شناخته شده در قزوین و تهران است و می‌گوید: در قلمزنی هر کس مدل کارش متفاوت است و به نوعی امضای خود را دارد. سبک من مختلف است و گاه ممکن است از داستان‌های شاهنامه و نقل‌های فردوسی گرفته تا لیلی و مجنون و مجالس بزم، شکارگاه و… را نقش کنم. انتخاب این طرح‌ها ذهنی است و نیازی نیست که طرح را روی کار پیاده کنم تا بتوانم از روی آن قلمزنی کنم. از کودکی تاکنون تمام طرح‌ها در ذهن من حک شده و وقتی ظرفی را در دست می‌گیرم آن طرح‌ها روی سطح صاف ظرف نقش می‌شوند و شکل می‌گیرند. این داستان‌ها و روایت‌ها هستند که روی ظرف بی‌جان، جان می‌گیرند. البته گاهی طرح‌ها را بر اساس خواست و سلیقه مشتری و سفارش دهنده نیز تغییر می‌دهیم. هر طرحی که در نظر داشته باشید را می‌توان قلمزنی کرد و به آن جان داد. 

او می‌گوید: وقتی ظرف را در دست می‌گیرم طرح و نقشی که باید روی آن تصویر شود جلوی چشمم ظاهر می‌شود. گاه می‌نشینم و به ظرفی که در دست دارم نگاه می‌کنم آنگاه است که طرح و نقش‌ها جلوی چشمم ظاهر می‌شوند، قلم و چکش به دست می‌گیرم و با ضربه، آنچه که باید را نقش می‌کنم. هیچیک از این طرح‌ها شبیه به هم نیستند. هریک ویژگی منحصر به فرد خود را دارد. 

به گفته مقدسی، مشتریانش از جاهای مختلف هستند با سلایق و گرایش‌های متفاوت. از آنجایی که قزوین محل گذر گردشگران است، عموما در ایام پر مسافر بخصوص در نوروز گردشگران مختلف از استان‌ها و شهرهای مختلف به این شهر می‌آیند و آن‌هایی که مقدسی را می‌شناسند حتما سری هم به مغازه او می‌زنند. حتا گردشگران خارجی نیز نمایندگانشان برای خرید می‌آیند. قلمزنی‌های مختلف از آفتابه لگن گرفته تا سماور و کشکول و… گاهی آفتابه لگن‌ها که مس اولیه آن‌ها قدیمی است بیش از ۱۰ میلیون تومان قیمت دارند و آن‌هایی که روی دسته‌هایشان طرح و نقش دارند نیز بیشتر به فروش می‌رسند. 

مشتری ثابت نیز دارد از قهوه‌خانه‌داران گرفته تا عتیقه فروشان و حتا دلالان. هر کدام ظروف و سفارش‌هایی با کیفیت‌های متفاوت را می‌پسندند و گاهی این قلمزنی‌ها به عنوان عتیقه و اشیاء قدیمی در بازار به فروش می‌رسند. مقدسی می‌گوید: گاهی اوقات برخی از قلمزنی‌هایم را در قهوه‌خانه‌ها و عتیقه‌فروشی‌ها می‌بینم که به عنوان جنس عتیقه و قدیمی به فروش می‌روند و معامله‌های هنگفتی روی آن‌ها انجام می‌شود. حتا یک بار که در قهوه‌خانه‌ای نشسته بودم دیدم صاحب قهوه خانه به یکی از مشتریان درخصوص قدیمی و عتیقه بودن یکی از قلمزنی‌های من می‌گفت و عنوان می‌کرد که مرده‌ام تا قیمت را بالا ببرد. بعد به او گفتم چرا قسم می‌خوری که من مرده‌ام درحالی که جلوی چشمت نشسته‌ام، خندید و گفت می‌خواهم قیمت را بالا ببرم. حتا دیده‌ام که یکی از قلمزنی‌ها را از من یک میلیون تومان خریده‌اند و بعد به قیمت ۱۰ میلیون تومان فروخته‌اند. عموما مشتریانی که در شهر زندگی می‌کنند از این دست کارهای سنتی کمتر دیده‌اند و به راحتی مجاب می‌شوند که عتیقه است. برای مثال اکنون قلمزنی‌های اصفهان در بازار زیاد است اما همه «نو» هستند. حتا یک شیء قدیمی هم عموما از این سبک به فروش نمی‌رسد. کارهای آن‌ها هم خوب است اما روی جنس نو قلمزنی می‌کنند اما کارهای من روی جنس‌های قدیمی است. جنس‌های مسی قدیمی از آفتابه لگن و دیگ و دیگچه گرفته تا گلدون و سینی و… را که بیش از ۵۰ سال قدمت دارند می‌خرم و روی آن‌ها قلمزنی می‌کنند و روحی تازه به آن‌ها می‌دهم. حتا گاهی ضایعاتی‌ها برای من جنس می‌آورند. اشیاء فلزی آماده که ساده هستند و طرح و نقشی ندارند و قدیمی‌اند را می‌گیرم و رویشان کار می‌کنم و نقش می‌زنم. گاهی این اشیاء را کیلویی می‌خرم خیلی از جوانان دیگر از این اشیاء مسی استفاده نمی‌کنند و آنچه از جهاز مادرشان به جای مانده را کیلویی می‌فروشند و اکنون قیمت مس حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان است البته اگر شی‌ء سالم باشد قیمت میلیونی برایش می‌دهم چراکه تعدادشان محدود است. برخی از این‌ها نیز شکل‌های خاصی دارند مانند کشکول‌ها که تقریبا خاص هستند قیمتشان بیشتر است. 

مقدسی می‌گوید: علاوه بر مشتریان ایرانی و گردشگرانی که از شهرهای مختلف برای خرید آثارش می‌آیند، مشتریان خارجی نیز دارد. اروپاییان از این آثار خوششان می‌آید بخصوص توریست‌های چینی و عرب‌ها تمایل زیادی برای خرید قلمزنی‌دارند و حتا قیمت را نیز به دلار پرداخت می‌کنند. البته حضور در نمایشگاه‌های صنایع دستی نیز تاثیر بسزایی در معرفی این هنر و جذب مخاطب دارد.

گفتگو: معصومه دیودار