ایلنا از یزد گزارش می دهد؛
۷۰ درصد از مساحت استان درگیر خشکسالی بسیار شدید است/ یزدی‌ها صدای تَرَک خوردن زمین را می‌شنوند
بررسی نقشه‌های خشکسالی در دوره ۱۲ ماهه منتهی به پایان اردیبهشت ۱۴۰۲، بیانگر درجات متفاوتی از خشکسالی در استان یزد است و برداشت بی رویه آب از دشت‌های ممنوعه در استان و حفرچاه های غیرمجاز باعث مرگ پنهان زمین شده است تا جایی که یزدی‌ها صدای تَرَک خوردن زمین را می‌شنوند.
به گزارش خبرنگار ایلنا از یزد، بر اساس اعلام سازمان هواشناسی، ۱۰۰ درصد مساحت استان‌های البرز، یزد و سمنان با خشکسالی مواجه‌اند به طوری‌که شدت خشکسالی در ۹۷ درصد از مساحت سمنان، ۸۷.۶ درصد از مساحت البرز و ۷۰ درصد از مساحت استان یزد شدید تا بسیار شدید است.
همچنین شاخص بارش، تبخیر و تعرق استاندارد شده موسوم به SPEI در دوره ۱۰ ساله نشان می‌دهد که مساحت زیادی از تمام استان‌های کشور درگیر درجات مختلف خشکسالی است.
به گفته کارشناسان، همه مسائل محیط زیست ریشه در رفتارهای انسان دارد، انسان به عنوان مصرف کننده، تصمیم گیرنده، سیاست گذار و قانون گذار در تغییر نظام اکولوژیک دخیل است؛ بنابراین برای تعادل در محیط زیست و حرکت به سمت پایداری باید تلاش کنیم مدیریت در رفتار انسان‌ها انجام شود.
ایجاد تَرَک و شکاف در ساختمان‌های مسکونی
رئیس گروه مطالعات آبهای زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای یزد هم با بیان اینکه خطر فرونشست زمین و بروز فروچاله‌ها هر ساله به تاسیسات زیربنایی استان یزد خسارات سنگینی تحمیل می‌کند گفت: فرونشست تا چندصد متری خانه‌ها در برخی مناطق استان رسیده و علاوه بر تلفات مالی، یک تهدید جانی به شمار می‌رود.
محمدعلی فهیمی افزود: رکورد هراس‌آور فرونشست زمین در برخی مناطق کشورمان تا ۱۰۰ برابر بیشتر از استانداردهای جهانی و وضعیت در بسیاری از استان‌ها بحرانی است.
وی یادآور شد: تاکنون فرونشست زمین در سه دشت مهم و بحرانی استان یزد شامل دشت‌های یزد-اردکان، ابرکوه و شمش- بهادران ایجاد شده است و اگر روند فعلی برداشت آب از آبخوان‌ها ادامه یابد، دیگر دشت‌های استان نیز با این پدیده مواجه خواهند شد.
فهیمی با بیان این که این پدیده در دشت یزد - اردکان، در مناطق واقع شده بین شهرهای یزد و احمدآباد اردکان شامل مناطق شاهدیه، زارچ، اشکذر، رستاق، میبد، بفروئیه، اردکان و احمدآباد و همچنین در جنوب شرق شهر یزد از جمله مناطق دهنو، حسین‌آباد و عسکریه نیز ایجاد شده است، تصریح کرد: بر پایه پژوهش‌های سازمان نقشه‌برداری کشور، بیشینه نرخ فرونشست زمین در این دشت در سال‌های اخیر حدود ۱۴ سانتی متر در سال و مربوط به منطقه رستاق بوده است.
وی یادآور شد، تبعات افت مداوم سطح آب آبخوان و متعاقب آن فرونشست زمین، گریبان چاه‌های آب آشامیدنی شهر یزد را نیز گرفته به طوری که آب این چاه‌ها دچار افت شدید کمی و کیفی شده است.
به گفته وی، در نتیجه وقوع این پدیده، ترک‌ها و شکاف‌های عمیق در سطح این دشت نمایان شده است به طوری که شدت فرونشست در برخی مناطق به اندازه‌ای است که طول بعضی از شکاف‌های ایجاد شده به چند کیلومتر می‌رسد.
فرونشست هایی با عمق ۸۰ متر و قطر ۴۰ متر
وی عنوان کرد: در دشت ابرکوه به علت ساختار خاص زمین‌شناسی منطقه، نشست زمین به صورت ایجاد فروچاله‌ها نمایان شده است یعنی فرونشست‌های نقطه‌ای و ناگهانی که در همین راستا تاکنون حدود ۳۵ مورد فروچاله در منطقه ابرکوه ایجاد شده که قطر برخی از آنها تا ۸۰ متر و عمق برخی تا ۴۰ متر اندازه گیری شده است.
فهیمی از شناسایی یک مورد فروچاله در دشت شمش-بهادران نیز خبر داد و افزود: کاهش ظرفیت حجم مخزن طبیعی در اثر تراکم شدید خاک و بسته شدن فضاهای خالی میان رسوبات و در نتیجه نبود امکان جایگزینی آب زیرزمینی در سال‌های پر بارش و در نهایت، نابودی کامل آبخوان از عوارض منفی فرونشست زمین است.
وی در ادامه از فرونشست زمین به عنوان یکی از پیامدهای منفی برداشت بی‌رویه آبهای زیرزمینی یاد کرد و گفت: در مناطقی که میزان برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی بیش از میزان آب ورودی ناشی از بارش‌ها به آن‌هاست، سطح آب زیرزمینی دچار افت مستمر شده و هر سال پایین‌تر می‌رود و اگر این روند با کاهش برداشت از سفره‌ها متوقف نشود، با گذشت زمان پدیده فرونشست زمین در سفره‌های دارای افت مداوم به وقوع می‌پیوندد.
وی با بیان این که نشست یا فرونشست زمین، پدیده‌ای است که در اثر خالی‌شدن آب لایه‌های زیرین زمین و در نتیجه پوکی خاک و فشار ناشی از وزن طبقات بالایی رخ می‌دهد، افزود: این پدیده باعث می‌شود که سطح زمین به تدریج و در برخی موارد به شکلی ناگهانی، فرو نشیند و ترک‌ها، شکاف‌ها یا فروچاله‌هایی در سطح زمین پدیدار شود.
فهیمی با تاکید بر این نکته که پدیده فرونشست زمین، خزنده و برگشت‌ناپذیر است، تصریح کرد: به دنبال وقوع فرونشست زمین، فضاهای خالی خاک که مخزنی طبیعی برای نگهداری آبهای زیرزمینی هستند، بسته می‌شوند و در نتیجه خاک خاصیت نفوذپذیری و مخزنی خود را برای همیشه از دست می‌دهد و به همین دلیل نیز کارشناسان از این پدیده به عنوان مرگ آبخوان‌ها یاد می‌کنند.
در فرونشست ها هم از میانگین جهانی جلوتریم
تنها منابع آبی در دسترس اکثر مناطق کشور و از جمله استان یزد به علت اقلیم گرم، خشک و کم بارش، آبخوان‌ها هستند که با نابودی آنها امکان ادامه زندگی انسان در این مناطق به کلی از بین می‌رود.
با این وجود تنها چهار میلی‌متر فرونشست سالانه زمین در کشورهای توسعه‌یافته، بحران به‌شمار می‌رود، اما به گفته کارشناسان، در کشور ما فرونشست سالانه زمین در برخی مناطق مانند جنوب دشت تهران و همچنین دشت‌های فسا و جهرم به ۴۰ تا ۵۴ سانتی‌متر در سال رسیده یعنی ۱۰۰ برابر بیشتر از استاندارد جهانی و این یک رکورد هراس‌آور است.
تداوم روند برداشت بی‌رویه از آبخوان‌های کشور در دهه‌های گذشته، تاکنون موجب فرونشست زمین در بسیاری از استان‌های کشور از جمله تهران، البرز، اصفهان، فارس، کرمان، همدان، سمنان، قزوین، خراسان رضوی، خراسان شمالی و یزد شده است.
کاهش نفوذپذیری طبیعی زمین و پیرو آن، کاهش نفوذ آب ناشی از بارش‌ها به زمین و در نتیجه وقوع سیلاب‌های ویرانگر و ورود این آبهای شیرین به کویرها و از دسترس خارج‌شدن و شور شدن آنها را از دیگر پیامدهای بی‌شمار فرونشست زمین است.
کارشناسان معتقدند پست و سیل‌گیر شدن مناطق درگیر فرونشست و در نتیجه خسارت به سازه‌های موجود در محیط، از دیگر آسیب‌های فرونشست زمین است که در کنار آنها، تخریب ساختمان‌های مسکونی و سازه‌های مهم اعم از جاده‌ها، راه آهن، خطوط انتقال برق، شبکه‌لوله‌های گاز و آب و فاضلاب، مخازن و کارخانه‌ها را نیز نباید نادیده گرفت.
زمین مستعد کشاورزی به سبب فروچاله‌ها بلعیده و نابود شده
رئیس گروه مطالعات آبهای زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای یزد اظهار داشت: در دشت درگیر فرونشست یزد–اردکان به ویژه در منطقه رستاق، هرساله شماری از چاه‌های آب در اثر این پدیده، دچار نقص فنی و کاهش شدید آبدهی شده و از مدار خارج می‌شوند، به طوری که مالکان آنها مجبورند با هزینه‌های هنگفت، چاه جدید حفر کنند که البته چاه‌های جدید نیز پس از مدت کوتاهی به سرنوشت چاه‌های پیشین دچار می‌شوند.
وی از دیگر پیامدها در این دشت را ایجاد شکاف‌های عمیق در جاده‌ها از جمله در جاده اصلی یزد-تهران و تحمیل خسارت نام برد به طوری که به گفته مسئولان راه و شهرسازی استان، هر سال هزینه‌های زیادی برای مرمت آنها صرف می‌شود.
فهیمی پیامد دیگر فرونشست در این دشت زخمی را ایجاد ترک و شکاف در ساختمان‌های مسکونی و در آستانه تخریب قرار گرفتن برخی از آنها ذکر کرد و گفت: در ابرکوه به میزان زیادی، زمین مستعد کشاورزی به سبب فروچاله‌ها بلعیده و نابود شده و برخی از فروچاله‌ها تا ۳۰۰ متری مناطق مسکونی روستایی این شهرستان پیشروی کرده که بیم خسارت‌های سنگین جانی و مالی به مردم می‌رود.
به گفته وی، در منطقه شمش نیز فروچاله بزرگ و عمیقی در فاصله ۴۰۰ متری جاده اصلی یزد به کرمان و بندرعباس ایجاد شده که با گسترش خود می‌تواند به این شاهراه کشوری آسیب برساند و مسیر را پرخطر کند.
فهیمی تاکید کرد: با توجه به این که یزد در مرکز کشور قرار گرفته است، آسیب به تاسیسات زیربنایی مانند جاده ها، راه آهن، خطوط لوله گاز کشوری و خطوط انتقال برق کشوری در اثر فرونشست، می‌تواند کل کشور را با مشکل مواجه کند.
لزوم مشارکت مردم در راستای پایدار سازی منابع آب
وی ضمن تاکید بر این مطلب که هیچ علاجی برای فرونشست‌هایی که تاکنون ایجاد شده وجود ندارد، گفت: با این حال، خوشبختانه می‌توان با انجام اقداماتی از گسترش بیشتر آنها جلوگیری کرد که در این میان، یگانه چاره این چالش بزرگ، برداشت آب کمتر و در حد توان آبخوان‌ها و مصرف بهینه در بخش‌های کشاورزی، خانگی و صنعت است.
این کارشناس حوزه آب ادامه داد: وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای یزد در قالب طرح‌ها و برنامه‌هایی مانند طرح احیاء و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی و برنامه ملی سازگاری با کم‌آبی و با انجام اقداماتی از قبیل انسداد چاه‌های غیرمجاز، نصب کنتورهای هوشمند روی چاه‌های مجاز و اصلاح و تعدیل پروانه چاه‌های کشاورزی با هدف هماهنگ‌کردن میزان آبدهی مجاز آنها با پتانسیل کنونی سفره‌های آب زیرزمینی، قصد بازگرداندن تعادل به سفره‌های آب زیرزمینی و متوقف‌کردن پیامدهای منفی ایجاد شده از جمله فرونشست زمین را دارند.
وی خاطرنشان کرد: انجام این اقدامات از سوی دولت نشان دهنده این نیست که مردم باید دست روی دست بگذارند و تنها تماشاگر نابودی سفره‌های آب زیرزمینی به عنوان تنها دارایی آبی مناطق خشک و کویری کشور و از جمله استان یزد باشند بلکه همه افراد جامعه باید به سهم خود به دولت در راستای پایدار سازی منابع آب یاری رسانند چرا که دولت به‌تنهایی و بدون کمک مردم نمی‌تواند بر بحران چندوجهی و فراگیر آب چیره شود.
فهیمی کشاورزان را بزرگترین مصرف‌کنندگان آب خواند که باید با خودداری از هرگونه توسعه سطح زیر کشت، جایگزین کردن کشت‌های پر آب‌خواه با کشت‌های کم آب‌خواه و متناسب با اقلیم منطقه خود و همچنین استفاده از روش‌های نوین آبیاری به جای آبیاری غرقابی، در راستای حفاظت از منابع محدود آب زیرزمینی گام بردارند.
رئیس گروه مطالعات آبهای زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای یزد بیان کرد: همچنین صاحبان صنایع باید با جایگزینی صنایع آلاینده و پر آب‌خواه موجود با صنایع سبز و کم آب‌خواه و بازچرخانی پساب کارخانه‌ها و استفاده مجدد از آن در فرایند تولید، یاری گر دولت باشند.
