کارشناسان در گفت‌و‌گو با ایلنا عنوان کردند:
شناورسازی ساعات کار بهره‌وری را افزایش نمی‌دهد
پایین بودن بهره‌وری نیروی کار باعث شده در سال‌های اخیر کارشناسان، مسئولان و نمایندگان مجلس به فکر اجرای طرح‌هایی برای افزایش بهره‌وری شاغلان باشند. یکی از مواردی که به تازگی در این زمینه مطرح شده شناورسازی ساعات کار است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، ایرانی‌ها کم کار می‌کنند یا زیاد؟ بستگی دارد چطور به موضوع نگاه کنیم. اگر بحث ساعات و روزهای کاری مطرح باشد، ایرانی‌ها به نسبت شهروندان بسیاری از کشور‌ها زیاد کار می‌کنند، اما وقتی از کار مفید و بهره‌وری حرف می‌زنیم قضیه فرق می‌کند. به صورت کلی بهره‌وری در ایران بسیار پایین است.
دی ماه سال گذشته رئیس سازمان ملی بهره‌وری گفت: ایران در کنار ویتنام، نپال و بنگلادش که حتی بهره‌وری منفی نیز داشتند جزء کشورهایی است که کمترین نرخ بهره‌وری را به خود اختصاص داده است.
فاطمه پهلوانی بهره‌وری اقتصاد ایران را هفت درصد دانست، حال آنکه در کشوری مانند پاکستان بهره‌وری ۴۲ درصد است.
به تبع بهره‌وری پایین اقتصاد، بهره‌وری نیروی کار نیز پایین است. اعداد و ارقام متفاوتی درباره کار مفید ایرانیان منتشر شده و برخی گزارش‌ها کار مفید هر ایرانی در روز را کمتر از یک ساعت می‌دانند. بدون مجادله در این باره باید به این واقعیت اذعان کرد که کار مفید در ایران بسیار پایین و بهره‌وری نیروی کار کم است. بهره‌وری نیروی کار را چطور می‌توان افزایش داد؟ یکی از طرح‌هایی که مطرح است کاهش روزها و ساعات کاری است. به عبارت ساده‌تر کم کار کردن و بهتر کار کردن.
از تعطیلی پنج‌شنبه‌ها تا ساعات کار شناور
دو روزه شدن تعطیلات در ایران موضوعی است که از سال‌ها پیش مطرح بوده است. ایران یکی از سه کشور دنیاست که نیروی کار در آن جای دو روز تعطیلی هفتگی یک روز به تعطیلات می‌روند. جالب است که در کشوری مانند نپال که عنوان شد بهره‌وری بسیار پایینی دارد مثل ایران نیروی کارش را مجبور می‌کند شش روز در هفته کار کند. کمیسیون اجتماعی مجلس تعطیلی پنج‌شنبه‌ها را بررسی کرد؛ طرحی که البته فقط مربوط به ادارات و سازمان‌ها دولتی بود و برای بخش خصوصی الزام‌آور نبود. به رغم تحلیل‌های مختلف که ثابت می‌کرد کاهش روزهای کاری می‌تواند در افزایش بهره‌وری موثر واقع شود، کمیسیون اجتماعی مجلس این طرح را رد کرد. ۲۶ مرداد سال جاری عبدالرضا عزیزی (رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس) گفت: طرح تعطیلی پنج‌شنبه‌ها در کمیسیون اجتماعی مورد بحث و بررسی قرار گرفت، اما این طرح با مخالفت اعضای کمیسیون همراه شد.
در کنار این طرح که موافقان آن مدعی بودند به افزایش بهره‌وری نیروی کار می انجامد، کاهش ساعات کاری نیز همواره مطرح بوده است. بسیاری از کارشناسان حوزه کار بر این باورند که ساعات کار در ایران زیاد است و در واقع در این زمینه ما با پیروی از رویه‌های سنتی باعث می‌شویم بهره‌وری نیروی کار پایین بیاید. فرانسه با ۳۵ ساعت کار در هفته کمترین ساعت کار را دارد. کارگران در استرالیا، انگلیس، بلژیک و دانمارک نیز ۳۸ ساعت در هفته کار می‌کنند؛ همچنین ساعت کار اجباری در ایرلند ۳۹ ساعت، در هلند ۴۰ ساعت، آلمان ۴۰.۵ ساعت، کانادا ۴۰ ساعت، کره ۴۰ ساعت، ژاپن ۴۰ ساعت و اسپانیا ۴۰ است. در ایران بر اساس قانون شاغلان باید ۴۴ ساعت کار کنند، هر چند میانگین کار در ایران بر اساس برخی برآورد‌ها ۴۶ ساعت است.
رئیس سازمان ملی بهره‌وری در اظهارنظر تازه‌ای عنوان کرده است: بررسی‌ها نشان می‌دهد ساعت کاری در ایران نسبت به خروجی نهایی بالاست و می‌توان برای کاهش ساعت کار یا کیفی‌سازی حضور کارکنان در محل کار اقداماتی را انجام داد.
پهلوانی در کنار این اظهارنظر طرح دیگری را هم مطرح کرده که اجرای آن می‌تواند برخی از مشکلات بهره‌وری نیروی کار را حل کند. او عنوان کرده است: در نظام کاری ایران باید در ساعت کاری، در محل کار باشی وگرنه کسری کار می‌خوری. حال آنکه در همین ایران نمونه‌های گوناگونی از روش‌های دیگری در بخش خصوصی است که با ساعت کاری شناور نتایج بسیار خوبی گرفتند.
یک بررسی نشان می‌دهد بهره‌وری نیروی کار در ایران هر ساعت ۲.۴ دلار است. این رقم در لوکزامبورگ ۶۸.۴، در نروژ ۵۲.۵ و در سوئیس ۵۰.۸ است. با توجه به اینکه سه کشوری که بهره‌وری نیروی کارشان در هر ساعت با ایران مقایسه شد طرح‌های مختلف از جمله کاهش روزها و ساعات کاری و مواردی مانند ساعات کار شناور و ... را اجرا می‌کنند، آیا تغییرات این چنینی می‌تواند به افزایش بهره‌وری نیروی کار در ایران بینجامد؟
شناورسازی شدنی نیست
حمید حاج‌اسماعیلی (کارشناس بازار کار) با اذعان به اینکه بهره‌وری نیروی کار در ایران پایین است و در مواردی آن را کمتر از یک ساعت در روز می‌دانند به ایلنا می‌گوید: به این دلیل نتوانسته‌ایم تولید ثروت کنیم.
او البته به وجود تفاوت میان کار کسانی که در بخش دولتی و کسانی که در بخش خصوصی کار می‌کنند، اشاره و عنوان می‌کند: حتی در مورد ساعت کار موظف نیز تفاوت‌هایی بین این دو بخش وجود دارد که برقراری عدالت برای نیروی کار را با مشکل مواجه می‌کند.
به گفته این کارشناس بازار کار؛ ساعات کاری روزانه شاغلان بخش خصوصی هرگز به کمتر از هشت ساعت در روز نمی‌رسد، اما در بخش دولتی در مواردی شاهد کار شش ساعته بوده‌ایم. بهره‌وری این دو دسته از شاغلان هم متفاوت است و بررسی‌ها نشان می‌دهد بهره‌وری نیروی کار شاغل در بخش خصوصی به مراتب بیشتر از بهره‌وری شاغلان بخش دولتی است.
او عنوان می‌کند: وقتی مباحث درباره ساعات کاری، کاهش آن یا اجرای هر طرح دیگر مرتبط با آن مطرح می‌شود، بهتر است به لزوم یکپارچگی قوانین و مقررات اشاره کنیم. در وهله اول لازم است مقررات همسانی برای تمامی شاغلان فارغ از اینکه در چه بخشی کار می‌کنند وجود داشته باشد و اعمال شود.
حاج‌اسماعیلی درباره طرح ساعات کار شناور می‌گوید: ما در مواردی در سال‌های اخیر چنین چیزی را اعمال کرده‌ایم. مناسبت‌هایی مانند ماه رمضان یا گرما و سرما باعث تغییر در ساعات کاری شده است.
او تصریح می‌کند: حوزه کار ایران بیش از آنکه به قوانین جدید و تغییر و تحولات این چنینی احتیاج داشته باشد، نیاز به ثبات و اجرای مقررات یکپارچه دارد. بر این اساس من ابتدا بر یکپارچه‌سازی قوانین و مقررات تاکید دارم و بر این باور هستم که اگر تغییراتی هم قرار است ایجاد شود با کار کارشناسی و فکر باشد و مدام تغییر ایجاد نشود.
گشواد منشی‌زاده (کارشناس بازار کار) هم شناور کردن ساعات کار را برای واحدهای تولید شدنی نمی‌داند.
او در گفتگو با ایلنا عنوان می‌کند: شاید در مورد واحد‌هایی که ارباب رجوع مستمر ندارند یا خط تولید ندارند و خدماتی هستند، اجرای چنین طرحی ممکن باشد، اما در مورد واحدهای تولیدی بیش از همه باید به افزایش بهره‌وری توجه کنیم.
به گفته این کارشناس بازار کار؛ بهره‌وری با میزان ساعات کار در ارتباط است، چنانکه ما تعبیر بازده نزولی را داریم که اثبات می‌کند ساعت کار از میزانی که بیشتر شود، بهره‌وری به مخاطره می‌افتد.
او می‌گوید: باید کاری دقیق در این ارتباط صورت گیرد و ببینیم تا کجا بهره‌وری صعودی و از کجا نزولی است و بر اساس آن میزان ساعات کار را مشخص کنیم.
لزوم یکپارچه‌سازی مقررات
هر چند نرخ دو رقمی بیکاری در ایران یکی از جدی‌ترین مشکلات اقتصادی کشور به شمار می‌آید، اما در رابطه با کار در ایران جز بیکاری بالا مشکلات دیگری هم وجود دارد. اگر اتفاقات مربوط به حوزه کار را در دو دهه اخیر بررسی کنیم، مشاهده می‌کنیم که برخی اتفاقات مثبت رخ داده است. حداقل اعداد و ارقام می‌خواهند چنین چیزی را اثبات کنند، اما همه چیز اعداد و ارقام نیستند و مشکلات تعمیق شده در حوزه کار ایران باعث شده موفقیت‌های حاصل شده بی‌اثر یا حداقل کم اثر شوند. مرکز آمار در تازه‌ترین گزارش خود درباره نرخ بیکاری از کاهش بیش از یک درصدی بیکاری خبر داده است. در شرایطی که نیروی کار ایران از بیکاری شدید در رنج است، این اتفاق باید موفقیتی بزرگ تلقی شود، اما وقتی آمار را تحلیل می‌کنیم شاهد این هستیم که کاهش نرخ بیکاری نه به دلیل ایجاد اشتغال بیشتر که به دلیل کم شدن متقاضیان کار و کاهش مشارکت اقتصادی بوده است. همچنین بررسی ساعات کاری نشان می‌دهد که ساعات کار هفتگی نسبت به سال ۸۴ حداقل سه ساعت کمتر شده است. میانگین ساعت کاری که بر اساس تازه‌ترین برآورد‌ها در ایران ۴۶ ساعت در هفته است، یکی از اصلاحات مهم است که تاثیرات اجتماعی و اقتصادی دارد. تاثیر اقتصادی ثابت شده کاهش ساعات کاری افزایش بهره‌وری است، اما در ایران شاهد این هستیم که کاهش ساعات کاری به افزایش بهره‌وری منجر نشده و به همین دلیل شک و تردید‌هایی درباره کاهش روزهای و ساعات کاری ایجاد شده است.
اکنون که مباحث مختلفی درباره کاهش روزها و ساعات کاری مطرح است، به نظر می‌رسد باید یک بررسی جامع درباره افزایش بهره‌وری صورت گرفته و عوامل تاثیرگذار بر آن را بررسی کنیم. طرح‌هایی مانند کاهش ساعات کاری، شناور کردن ساعات کاری و ... روی کاغذ طرح‌های خوبی به نظر می‌رسند، اما تنها به شرطی می‌توان هزینه این تغییرات را تقبل شد که از تاثیر مثبت آنها بر افزایش بهره‌وری اطمینان داشته باشیم. یکپارچه‌سازی قوانین و مقررات گامی اساسی در این زمینه است. به نظر می‌رسد باید ابتدا این گام را برداشت و بعد به فکر اصلاحات بعدی بود.
