ایلنا گزارش می‌دهد؛
سرانجامِ طرح اشتغال روستاییان و عشایر چه می‌شود؟ / دست به عصا بودن در پرداخت وام اشتغال
در حالی که آمار‌های رسمی و اظهارات مسئولان مختلف نشان می‌دهد اشتغال‌زایی با پرداخت وام اشتغال روستاییان و عشایر یکی از موفق‌ترین طرح‌های اجرا شده در حوزه کار بوده، ادامه آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، با هدف جلوگیری از مهاجرت به کلانشهرها، کاهش حاشیه‌نشینی و ماندگاری ساکنان روستا‌های کشور طرح اشتغال روستایی و عشایری کلید خورد. با تصویب مجلس مجوز برداشت ۱.۵ میلیون دلار از منابع صندوق توسعه ملی برای ایجاد اشتغال و حفظ مشاغل روستایی صادر شد و برنامه‌ریزی دقیقی که برای یافتن جامعه هدف صورت پذیرفت، شاهد تخصیص بخش عمده‌ای از اعتبارات در نظر گرفته بودیم و آنطور که اظهارنظرات رسمی نشان می‌دهد دریافت‌کنندگان وام‌های روستایی و عشایری همگی مشخص شده یا وام دریافت کرده‌اند یا در نوبت دریافت وام هستند.
آنطور که سوم تیر سال جاری رئیس سازمان برنامه و بودجه اعلام کرد طرح اشتغال روستاییان و عشایر از دو سال پیش آغاز شده و منابع لازم برای اجرای این طرح از۱.۵ میلیارد دلار تسهیلاتی که باید از صندوق توسعه ملی استفاده شود، تامین شده است.
محمدباقر نوبخت گفت: نظام بانکی نیز به همین اندازه و معادل ریالی ۱.۵ میلیارد دلار را اضافه خواهد کرد تا بتوانیم تسهیلات ارزان قیمت در اختیار متقاضیان اشتغال در مناطق روستایی و عشایری قرار دهیم.
او با بیان اینکه این سیاست یک بخش از طرح اشتغال بوده و اکنون در دست اجراست، افزود: مشخص شده که از این ۱.۵ میلیارد دلار چیزی معادل یک میلیارد و ۲۵۵ میلیون دلار از سوی صندوق توسعه ملی اختصاص داده شد که معادل ریالی آن بیش از شش هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان است.
طرحی که ده‌ها هزار شغل ایجاد کرد
طرح اشتغال روستاییان و عشایر با پرداخت وام‌هایی با سود پایین و عمدتا یک رقمی، به گواه آمار و ارقام یکی از موفق‌ترین طرح‌ها در حوزه اشتغال بوده است. گزارش‌های جدید درباره اشتغال نشان می‌دهد که سهم اشتغال روستایی از کل اشتغال کشور از ۵.۵ به ۲۳ درصد افزایش پیدا کرده است.
۳۰ اردیبهشت امسال معاون توسعه و کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در جلسه‌ای که پس از انتشار فهرست دریافت‌کنندگان وام روستایی و عشایری برگزار شد، با اشاره به گزارش‌های مختلف درباره میزان اشتغال ایجاد شده از طریق پرداخت تسهیلات روستایی، گفت: بر اساس آنچه وام‌گیرندگان عنوان کردند باید ۱۸۸ هزار شغل از این طریق ایجاد می‌شد. ارزیابی ما نشان می‌دهد سال گذشته با تسهیلات روستایی ۱۴۱ هزار شغل ایجاد شده و مرکز آمار میزان اشتغال ایجاد شده از این طریق را ۱۱۴ هزار نفر می‌داند.
عیسی منصوری با تاکید بر اینکه اشتغال روستایی از حدود صفر به ۲۵ درصد رسیده، عنوان کرد: حتی اگر گزارش مرکز آمار را که با روش‌های خاص خودش انجام شده مدنظر قرار دهیم، اثربخشی طرح تسهیلات روستایی قابل قبول بوده است.
او انحراف در تخصیص منابع را ناچیز دانست و گفت: در بخش تعهدات اشتغال میزان انحراف ۱۲ درصد و در بخش بانک‌ها میزان انحراف شش درصد بوده است.
ابهام در ادامه یافتن طرح اشتغال روستایی
درحالی‌که همه چیز به نفع وام روستاییان و عشایر است و آمار‌ها و ارزیابی عملکرد توجیه مناسبی برای ادامه این طرح به نظر می‌رسد، اما و اگر‌هایی درباره تامین اعتبار برای این طرح به وجود آمده است.
اردیبهشت امسال طرحی برای تخصیص سالانه ۵۰۰ میلیون دلار از صندوق توسعه برای اشتغال روستایی ارائه شد، اما با گذشت بیش از دو ماه از ارائه این طرح هنوز در این زمینه تعیین تکلیف نشده است. به درستی مشخص نیست که دلیل این موضوع چیست. همانطور که عنوان شد موفقیت طرح اشتغال روستایی و عشایر جای شک و شبهه برای ادامه کار باقی نمی‌گذارد، اما به نظر می‌رسد مشکلاتی در زمینه تامین منابع مالی آن وجود داشته باشد.
۲۵ تیر امسال در جلسه ستاد ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی بحث اختصاص وام به این مشاغل مطرح و رئیس دبیرخانه ستاد ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی کشور اعلام کرد که تسهیلات مشاغل خانگی در سال جاری به یک چهارم قبل و بانک‌های عامل در این زمینه از ۱۰ بانک به دو بانک کاهش یافته است.
نماینده بانک مرکزی در این جلسه عنوان کرد که بر اساس تصمیمات دولت و مجلس اولویت پرداخت وام در سال جاری سیل‌زدگان و متقاضیان وام ازدواج هستند و به همین دلیل اعتبارات برای تسهیلات در بخش‌های دیگر کاهش یافته است.
به نظر می‌رسد دلیل اینکه تکلیف وام روستاییان و عشایر مشخص نیست نیز همین تغییر اولویت‌ها باشد.
در اظهارنظری جدید در این باره غلامرضا کاتب، رئیس فراکسیون تولید و اشتغال پایدار مجلس در پاسخ به آخرین وضعیت پیشنهاد تخصیص سالانه ۵۰۰ میلیون دلار از صندوق توسعه برای اشتغال روستایی گفت: این پیشنهاد را وزارت کار به سران سه قوه و فراکسیون اشتغال هم ارائه کرد، ولی چون مجوزش صادر نشد، پیشنهاد دیگری را طرح کردیم. باتوجه به اینکه مبلغ ۱.۵ میلیارد دلار تسهیلات اشتغالی به صورت قرض‌الحسنه است و باید برگشت داده شود، در پی آن هستیم که طرح جدیدی را ارائه کنیم تا تولیدکنندگان و کشاورزان در خصوص منابع بانکی در محدودیت نباشند.
به آمار‌ها شک کنیم یا به پشتوانه چاپ پول؟
گشواد منشی‌زاده (کارشناس بازار کار) با بیان اینکه تحقیق مستقلی درباره موفقیت یا عدم موفقیت طرح اشتغال روستاییان و عشایر انجام نداده، به ایلنا می‌گوید: به صورت کلی نباید به آمار‌های خام خوش‌بین بود، چون در بسیاری موارد آمار‌ها نشان دهنده بهبود شرایط هستند، اما واقعیت چیز دیگری می‌گوید.
او عنوان می‌کند: همین که هنوز تصمیمی درباره تخصیص سالانه ۵۰۰ میلیون دلار از صندوق توسعه برای اشتغال روستایی گرفته نشده؛ می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که طرح آنقدر‌ها هم که عنوان می‌شود، موفق نبوده است.
اردیبهشت امسال طرحی برای تخصیص سالانه ۵۰۰ میلیون دلار از صندوق توسعه برای اشتغال روستایی ارائه شد، اما با گذشت سه ماه از ارائه این طرح هنوز در این زمینه تعیین تکلیف نشده است. به درستی مشخص نیست که دلیل این موضوع چیست.
این کارشناس بازار کار با بیان اینکه البته دلایل دیگری نیز می‌تواند برای این اتفاق وجود داشته باشد، تصریح می‌کند: شرایط کشور به دلیل تحریم‌ها و مخاطراتی که در صادرات به وجود آمده به گونه‌ای است که درآمد‌های کشور کاهش یافته است. صادرات ما مثل قبل نیست و ارزآوری کمتر شده است. وقتی قرار است وام پرداخت شود باید پول جدید چاپ شود و این احتمال که پشتوانه‌ای برای چاپ پول وجود ندارد، یکی از دلایل دست به عصا رفتن در زمینه پرداخت وام است.
او در بخش دیگری از صحبت‌های خود عنوان می‌کند که تخصیص وام به روستاییان می‌تواند اشتغال در روستا‌ها را تقویت کند و از این نظر که با ایجاد شغل مهاجرت هم کم می‌شود، اجرای چنین طرحی اهمیت دارد.
منشی‌زاده ادامه می‌دهد: با وجود این پرداخت وام به روستاییان باید با نظارت دقیق و سختگیری ویژه باشد، چراکه در سال‌های گذشته تجربه‌های ناموفقی در این زمینه داشته‌ایم.
به گفته او بار‌ها به منظور اشتغال‌زایی وام به افراد تعلق گرفته، اما چون نظارت دقیقی نبوده این وام یا اصلا صرف ایجاد شغل نشده یا اینکه کارگاهی که ایجاد شده خیلی زود برچیده شده است.
این کارشناس بازار کار یکی از راهکار‌های ماندگاری مشاغل روستایی را حمایت از کشاورزان می‌داند و می‌گوید: اینکه با دادن وام کاری کنیم که تولیدات روستاییان که اغلب در حوزه کشاورزی و دامپروری است افزایش یابد، کافی نیست. کشاورزان نیاز به یافتن بازار مستقلی برای فروش محصولات خود دارند. این در حالی است که سال‌هاست وجود دلالان در حوزه محصولات کشاورزی باعث می‌شود آنها سود واقعی کار خود را دریافت نکنند و در عوض این دلالان باشند که دسترنج کشاورزان را برمی‌دارند.
او با اشاره مجدد به وام اشتغال روستاییان و عشایر و این احتمال که دلیل ایجاد برخی موانع بر سر راه این وام می‌تواند ترس از چاپ اسکناس بدون پشتوانه باشد، بیان می‌کند: اگر پولی که چاپ شده و وام داده می‌شود به تولید محصول بینجامد، خود به خود پشتوانه‌ای ایجاد شده است. بنابراین باید در راستای اثربخش بودن طرح‌های اشتغال‌زایی مبتنی بر وام به تولید توجه ویژه‌ای داشته باشیم.
تقویت اشتغال روستاییان برای جلوگیری از مهاجرت
به رغم تلاش‌های صورت گرفته و با وجود اینکه در دهه‌های اخیر چندین طرح در حوزه اشتغال در دولت‌های مختلف اجرا شده، بیکاری همچنان یکی از عمده مشکلات اقتصاد ایران است. در شرایطی که عنوان می‌شود نرخ بیکاری در ایران دو رقمی است، ادامه طرح‌های موفق در حوزه اشتغال ضروری است. بیکاری تنها یک مشکل اقتصادی نیست، بلکه به مشکلات مختلف اعم از مشکلات اجتماعی و فرهنگی نیز دامن می‌زند. بر این اساس لازم است وام‌های اشتغال‌زایی در اولویت قرار گیرند. علاوه بر این توجه به اشتغال روستاییان از آنجا که می‌تواند مشکلاتی مانند مهاجرت و حاشیه‌نشینی را رفع کند، ضروری به نظر می‌رسد. اگر واقعا طرح اشتغال روستایی موفق بوده می‌توان آن را حتی به بهای افزایش نقدینگی ادامه داد، به شرط اینکه ایجاد اشتغال در روستا‌ها تولید را بیشتر کند.
