دستمزد کارگران خباز در مشهد، کردستان و اصفهان چگونه محاسبه می‌شود؟ / ده ساعت کارِ روزانه پای تنور برای حقوقی کمتر از پایه مزد
حدود ۵ سال عدم افزایش قیمت نان در این سال‌ها بهانه‌ای شده تا کارگران خباز، افزایش دستمزد چندانی نداشته باشند. مزد آنها «کمتر» از پایه دستمزد تعیین شده توسط شورای عالی کار یعنی ۱ میلیون و ۵۱۶ هزار تومان است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، زبانه‌های تنور نانوایی؛ سلامتی و ۱۰ ساعت از زندگی کارگران خباز را به‌صورت روزانه می‌بلعد، فقط برای نهایتاً یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان و کمتر! کارگران خباز خیلی وقت است که از «نرخ به نرخِ نان» بودن مزدشان، کمرنگ شدن نقش تشکل‌های کارگری خباز در تعیین دستمزد و کاهش حمایت‌های ادارات کار در این خصوص ناراضی هستند. اگرچه کارگران خباز زیرِ چتر حمایتیِ قانونِ کار هستند، اما مکانیزم تعیین دستمزد این کارگران به صورت «پیمان‌های دسته‌جمعی» و به صورت منطقه‌ای سبب شده تا حیطه اعمال نفوذ کارفرمایان در بحث تعیین دستمزد زیاد باشد و خیلی جاها خنثی شود.
کارگران نانوا پای تنورهای زبانه کشیده ۱۰ ساعت کار می‌کنند اما مزدشان کمتر از پایه دستمزد تعیین شده توسط شورای عالی کار یعنی ۱ میلیون و ۵۱۶ هزار تومان است؛ آنها تا کمر درون تنور خم می‌شوند و ساعت‌ها پای آتش عرق می‌ریزند اما تا نان گران نشود، مزدشان ثابت می‌ماند.
مکانیزم تعیین نانوایان مطابق مکانیزم شورای عالی کار نیست؛ بلکه قاعده پیمان‌های دسته‌جمعی در مورد آنها رعایت می‌شود. این است که توافق مزدی برای کارگرانِ خباز یک توافق بین انجمن‌های صنفی و اتحادیه‌های کارگری و کارفرمایی بوده و به صورت منطقه‌ای تعیین می‌شود.
حدود ۵ سال عدم افزایش قیمت نان در این سال‌ها بهانه‌ای شده تا کارگران خباز، افزایش دستمزد چندانی نداشته باشند. یکبار افزایش قیمت نان در شهرهای بزرگ در دی ماه ۹۶ سبب شد تا در شهرها و شهرستان‌ها افزایش دستمزد اتفاق بیفتد اما آنقدری نبوده به هزینه‌های زندگی کفاف دهد و کارگران خباز این روزها خیلی بیشتر از دیگر کارگران در فشار معیشتی هستند.
معضل لاینحل شیوه غیرعادلانه تعیین مزد
معضل شیوه تعیین دستمزد کارگران خباز تاکنون لاینحل مانده و دولت هیچ برنامه مشخصی برای قانونمند کردن این مساله ندارد. در عین حال افزایش مزد خبازان به صورت عرفی با افزایش قیمت نان بالا می‌رود، که همین مساله عملاً یک پارادوکسِ درونی را به وجود آورده است.
کارگران خباز بارها به این پارادوکس اشاره کرده و گفته‌اند که مخالف بالا رفتن قیمت نان هستند اما ثابت ماندن دستمزد کارگران نیز نمی‌پذیرند. در واقع این نظام و عرف تعیین دستمزد کارگران خباز است که عملاً آنها را در یک حلقه بسته گرفتار می‌کند.
یدالله صمدی (دبیر انجمن صنفی کارگران خباز سنندج و حومه) پیشتر گفته بود: فعالان صنفی جامعه خبازان و انجمن‌های صنفی مخالف صد درصدی افزایش قیمت نان هستند. با افزایش قیمتِ نان که کالای اساسی در سبد خانوارهای کارگری است، از یک طرف قدرتِ خرید همه کارگران از جمله خبازان کاهش می‌یابد و از طرف دیگر این شیوه ناعادلانه و غیرقانونمند در تضاد با منافع جمعی و مطالبات صنفی کارگران خباز است.
مجمع الجزایرِ محرومیتِ کارگران خباز
دیگر معضلی که کارگران خباز با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، منطقه‌ای و جزیره‌ای بودن تعیین تکلیف مزدشان است. از این رو به سراغ سه استان کردستان، مشهد و کردستان رفتیم تا وضعیت دستمزد کارگران خباز را در این شهرها جویا شویم. غلامرضا دامرودی (رئیس انجمن صنفی کارگران خباز سبزوار) است که نرخ به نرخ نان بودن مزد کارگران مهم‌ترین مشکل کارگران خباز می‌داند. او می‌گوید: روال افزایش دستمزد در سبزوار و مشهد به صورت نرخ به نرخ نان است و نرخ کارِ کارگر بر اساس قیمت نان معین می‌شود. کارگران خباز مشهد و سبزوار ۴ سال بود که افزایش مزد نداشتند تا آذر ماه سال گذشته که با افزایش نرخ نان یک مقدار به حقوق‌ها اضافه شد.
به گفته او؛ کارگر نانوایی لااقل ۱۰ ساعت در روز کار می‌کند که قبلا دستمزدشان بین ۳۰ تا ۳۵ هزار تومان در روز بود. اما الان این رقم به حدود ۵۰ هزار تومان در روز رسیده است. در واقع بعد از افزایش دستمزد سال گذشته حقوق آنها به حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان در ماه رسید که از حداقل دستمزد تعیین شده توسط شورای عالی کار نیز پایین‌تر است.
او می‌افزاید: کارگر خباز حتی بن، مزایا، عیدی، حق مسکن و پاداش ندارد. همه این‌ها قرار است که روی دستمزد کارگران آنالیز شود که آنهم در سال ۹۸ باز از حداقل دستمزد کارگران پایین‌تر است.
رئیس انجمن صنفی کارگران خباز سبزوار بیان می‌کند: از هر دانه نان ۲۴ تومان به کارگر نانوایی می‌رسد که با احتساب ۲ هزار نان، حدود ۴۸ هزار تومان مزد روزانه کارگر خواهد بود.
در سبزوار دستمزد به صورت عددی محاسبه می‌شود و در مشهد به صورت پیتی. آنها محاسبه می‌کنند که هر پیت ۱۷ کیلویی روغن چقدر آرد می‌خواهد و با این معیار دستمزد کارگران را حساب می‌کنند.
دامرودی می‌گوید: اگر تا ۳ سال آینده قیمت نان گران نشود، تکلیف ما چیست؟ متاسفانه دولت پشتوانه کارگران خباز نیست. ما اتفاقاً با افزایش قیمت نان مشکل داریم؛ نان گران شود، سفره منِ کارگر کوچک می‌شود. لذا ما خواهان این هستیم که لااقل حداقل دستمزد شورای عالی کار را به ما بدهند.
او می‌گوید: بارها به اداره کار، فرمانداری و اداره صنعت، معدن و تجارت و حتی ریاست جمهوری نامه زدیم و نسبت به نرخ به نرخ نان بودن دستمزدهایمان اعتراض کردیم اما تا الان هیچ نتیجه‌ای نگرفته‌ایم.
نقش تشکل‌های خبازان در تعیین دستمزد کمرنگ است
در کردستان نیز کارگران خباز حدوداً روزانه ۵۱ هزار تومان دریافت می‌کنند. با این حال یکی از مشکلات کارگران خباز برگزاری جلسات پیمان بدون حضور تشکل‌های کارگری است. آنها معتقدند؛ برگزاری انتخابات مجدد و ردصلاحیت کارگران یا دلایل دیگر نباید بهانه‌ای برای کمرنگ کردن نقش تشکل‌های کارگری در تعیین دستمزد کارگرن باشد.
جمیل شهابی (رئیس انجمن صنفی کارگران خباز سنندج و حومه) درباره نحوه تعیین دستمزد کارگران خباز برای سال ۹۸ در کردستان می‌گوید: از سال گذشته دستمزد کارگران ثابت مانده است. برای افزایش مزد کارگران خباز در کردستان جلسه‌ای تشکیل شد که مسئولان استانداری، فرمانداری، اداره صنعت، معدن و تجارت و اداره کار و تشکل‌های کارفرمایی خبازان هم در آن حضور داشتند. با این حال این جلسه در سنندج بدون حضور نمایندگان کارگری تشکیل شد.
به گفته شهابی؛ کمتر از یک ماه تا انتخابات مجدد انجمن صنفی خباز سنندج و حومه مانده و ردصلاحیت برخی اعضای کارگری انجمن صنفی خبازان را دلیلی بر عدم اجازه به نمایندگان کارگری برای شرکت در جلسه مزدی دانستند.
وی با بیان اینکه یک چانه در کردستان ۱۲۰ عدد است که ۲۴ هزار تومان قیمت دارد، می‌گوید: از این قیمت، ۸ هزار و ۱۰۰ تومان به کارگر می‌رسد و مابقی را کارفرما برمی‌دارد. به عنوان مثال شاطر ۲۲۰۰ تومان، نان درآر ۱۷۰۰ تومان بابت هر چانه می‌گیرد. در مجموع شاطر، چانه‌گیر و خمیرگیر طبق این روال حدود ۵۱ هزار تومان روزانه درآمد دارد و نان درآر روزانه حدود ۴۱ هزار تومان دریافت می‌کند.
او می‌گوید: خیلی اوقات ممکن است یک کارگر خباز همین میزان را هم به صورت روزانه دریافت نکند و میزان پخت نان کم و زیاد شود. در عین حال خبازهای لواش همه ۷ کیسه آرد به صورت روزانه پخت دارند، برخی خبازی‌ها با کم‌فروشی از ۴ کیسه آرد استفاده می‌کنند و ۳ کیسه بقیه را می‌فروشند که کارگران آنجا هم دستمزد همان ۴ کیسه را می‌گیرند.
شهابی بیان می‌کند: هر کیسه آرد، ۲۳ نان می‌شود. چانه‌ها به صورت استاندارد ۱۶۵ گرمی است اما آنها چانه را حدود ۱۲۰ تا ۱۳۰ گرمی می‌گیرند.
وی می‌افزاید: وقتی تعیین مزد کارگران به صورت پیمان است تنها دستاویز کارگران برای گرفتن حقوق‌شان از طریق تشکل‌های کارگری است و این روال قانونی آن است.
وی خاطرنشان می‌کند: چندین سال است که ما می‌گوییم دستمزد کارگران خباز کفاف زندگی‌شان را نمی‌دهد. از یکسو دستمزد را به صورت مستقیم به قیمت نان گره زدند و از سوی دیگر دولت کمکی برای بالا رفتن دستمزد کارگران نمی‌کند. ردصلاحیت، انحلال یا پایان کار یک تشکل کارگری نباید باعث این باشد که کارگران خباز نتوانند در جلسات تعیین دستمزد خبازان که به صورت پیمان دسته‌جمعی است، شرکت کنند.
توافق کارگر و کارفرما به نفع کارگر نیست
در اصفهان هم مزد کارگران به صورت عددی تعیین می‌شود. علی یزدانی (رئیس انجمن صنفی کارگران خباز اصفهان) ثابت ماندن دستمزد کارگران خباز در این استان در سال جدید را مشکل مهم کارگران دانسته و می‌گوید: متاسفانه هیچ جلسه‌ای برای افزایش مزد کارگران تشکیل نشده است.
او ادامه می‌دهد: در اصفهان دستمزد کارگران به صورت عددی محاسبه می‌شود؛ مثلا در روز اگر حدود دو هزار نان پخت شود، کارفرما به ازای هر صد نان دستمزدی به کارگران می‌دهد.
یزدانی خاطرنشان می‌کند: شرایط عملاً به گونه‌ای است که کارگر در خصوص دستمزد با کارفرما توافق می‌کند. این رقم تقریبا حدود پایه دستمزد در سال گذشته است. همین مساله باعث شده تا کارگران نتوانند به صورت جمعی منافع خود را پیش ببرند و عملاً کارگران سرنوشت جدا از هم پیدا کرده‌اند.
سالهاست مزد کارگران خباز راکد مانده است و تعیین مزد به صورت استانی و منطقه‌ای، قدرت چانه‌زنی کارگران خباز را کاهش داده است. این مشکلات با بحرانی‌تر شدن اقتصاد، بدتر هم می‌شود. از یک طرف هزینه‌های زندگی بالا رفته و از طرف دیگر تلاش دولت برای ثابت نگاه داشتن قیمت نان؛ بالا رفتن مزد کارگان خباز را منتفی کرده است. این مساله تبدیل به کابوس شب و روز کارگان این حوزه شده است.
گزارش: مریم وحیدیان
