گزارش نشست «وضعیت نیروی کار مهاجران افغان در ایران»
افغان‌ها؛ دستمایه فرافکنی مشکل بیکاری
روز گذشته در در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران نشستی تحت نام «کنکاش‌هایی از وضعیت نیروی کار مهاجران افغان در ایران» با همکاری کانون فرهنگی بینش و سخنرانی «حمید فراهانی» پژوهشگر اجتماعی و فعال حقوق کودک، «غلامعلی فرجادی» اقتصاددان و «زهرا کریمی موغاری» اقتصاددان برگزار شد.
سایت اینترنتی تامین ۲۴ که گزارشی از این نشست تهیه کرده در مقدمه آورده است «سخنرانان این جلسه با اتکا به آمارهای موجود و همچنین تحلیل‌های اقتصادی نشان دادند بر خلاف باور عمومی که تبلیغ می‌شود کار کارگران افغانستانی تاثیری بر افزایش بیکاری کارگران ایرانی در مناطق مختلف کشور ندارد و بیکاری در ایران عمدتا میان تحصیل کردگان دانشگاهی است.»
فرافکنی مشکل بیکاری
«حمید فراهانی» پژوهشگر اجتماعی و فعال حقوق کودک به عنوان اولین سخنران این نشست در مورد نقش مهاجران افغانستانی در اقتصاد سیاسی ایران صحبت کرد.
وی با بیان مراحل مختلف ورود و اسکان این مهاجران به ایران، سیاست دولت ایران در قبال آن‌ها را عمدتاً دو سیاست «پذیرش و سکوت» و «تبعیض و محرومیت» دانست و گفت در دوره پذیرش و سکوت، دولت ایران فاقد یک برنامه شفاف و مشخص برای این مهاجران بود و در سال‌های پس از ۱۳۷۶ شاهد روندی از تبعیض‌ها و محرومیت‌ها بر اساس نوعی ناسیونالیسم میهن پرستانه افراطی علیه آن‌ها هستیم.
فراهانی با یادآوری تاریخ تحولات پس از انقلاب توضیح داد با پیروزی انقلاب ایران در سال ۵۷ یک سری بی‌ثباتی سیاسی در کشور به وجود آمد و در فاصله سال ۵۷ تا ۶۰ امکان برنامه ریزی رسمی برای بسیاری از امور وجود نداشت.
وی افزود با وقوع جنگ ایران و عراق در حدود ۴۰۰ هزار نفر از نیروی کار ایران در طول جنگ اعم از کشته و اسیر و جانباز از چرخه بازار کار خارج شد و از سوی دیگر کشور نیز نیاز به سازندگی خرابی‌های بازمانده از جنگ داشت. همچنین فضای ناامن داخلی کشور افغانستان نیز موجب شد هم افغانستانی‌ها تمایل به مهاجرت به ایران داشته باشند و هم از سوی دیگر دولت ایران نیز به دلیل پروژه‌های سازندگی خود پذیرای این نیروی کار ارزان قیمت باشد.
این پژوهشگر اجتماعی با اشاره به وجود قوانین کار در مورد کارگران مهاجر خارجی در قانون افزود از سال ۱۳۲۸ این بحث در قوانین ایران وجود دارد اما بعد از جنگ و با وجود اینکه ۳ میلیون افغانستانی وارد کشور شد یک بی‌توجهی به سرنوشت آن‌ها وجود دارد که این مسئله با توجه به تعداد زیاد آن‌ها نمی‌تواند منطقی باشد.
فراهانی دلیل این امر را کارکرد تبلیغاتی برای پذیرش مهاجران کشور همسایه مسلمان و همچنین منطق اقتصادی برای تنظیم نرخ بیکاری و دستمزد و سازندگی کشور دانست و تصریح کرد در پذیرش کارگران مهاجر افعانستانی منطق اقتصادی برای بهره گیری از کارگر ارزان قیمت و سازندگی کشور و تکمیل پروژه‌های عمرانی چیرگی بیشتری دارد.
به گفته وی در فاصله سال‌های ۷۰ تا ۷۳، یک و نیم میلیون نفر از مهاجران به افغانستان برگشتند چون دولت مجاهدین روی کار آمد و جنگ تمام شده بود اما بعد‌تر جنگ دوباره شروع شده و طالبان قدرت گرفتند و این موج بعدی مهاجرت را ایجاد کرد و شاهد موج عظیمی از مهاجرات افغانستانی‌ها به ایران بودیم اما از اواخر برنامه دوم توسعه کنترل ورود این مهاجران به کشور شدت می‌گیرد تا جایی که در سال ۱۹۹۹، دولت ایران ۱۰۰ هزار نفر از این مهاجران را به دولت طالبان تحویل داد.
اما پس از سقوط دولت طالبان و در برنامه سوم توسعه، به دلیل وضعیت نامناسب اقتصادی در افغانستان و نبود کار و تولید در آنجا فقط ۷۵۰ هزار نفر از افغانستانی‌های مقیم ایران به کشور خود بازگشتند.
این فعال حقوق کودک ضمن یادآوری به کارگیری کودکان کارگر افغانستانی در پروژه‌های شهردادی تصریح کرد این استدلال که کارگران افغانستانی موجب افزایش بیکاری هستند از اساس اشتباه است و کارکرد این استدلال فرافکنی مشکل بیکاری در کشور و اعمال فشار مضاعف به کارگران افغانستانی است.
خروج افغان‌ها مشکل بیکاری را رفع نمی‌کند
دکتر زهرا کریمی موغاری، اقتصاددان دیگر سخنران این نشست با بررسی تاثیر کارگران مهاجر بر بازار کار کشورهای مهاجر پذیر و مطالعه نمونه‌های جهانی در این مورد، گفت کارگران مهاجر معمولا گرایش به مشاغل با مزدهای کم دارند و شواهد تجربی نشان می‌دهد افغانستانی‌های مقیم ایران به دلایل متعدد هم در مشاغل کم درآمد شاغل هستند و هم کارفرمایان تمایل دارند آن‌ها را به کار بگیرند تا هزینه‌های تولیدی خود را کاهش دهند.
این اقتصاددان با اشاره به آماری در مورد بیکاری نیروی کار ایران و افغانستانی گفت ۳۲۱ هزار و ۷۰۵ نفر کارگر بی‌سواد و کم سواد ایرانی وجود دارد اما تعداد کارگران افغانستانی ۶۰۰ هزار نفر است و این نشان می‌دهد حتی اگر تمام کارگران افغانستانی نیز از کشور خارج شوند هنوز مشکل بیکاری حل نمی‌شود و جایگزینی برای آن‌ها وجود ندارد.
به گفته کریمی، افغانستانی‌ها با ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار پناهنده در کل جهان، بزرگ‌ترین گروه پناهندگان در جهان را تشکیل می‌دهند و عمدتاً در کشورهای پاکستان به تعداد یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر و ایران به تعداد ۸۶۸ هزار نفر هستند. این پناهندگان در پاکستان درون کمپ‌های مخصوص پناهندگان نگهداری می‌شوند اما در ایران به گونه‌ای بوده است که وارد بافت جامعه شده‌اند.
عضو هیئت عملی دانشگاه مازندان در ادامه گفت این شواهد تجربی همچنین نشان می‌دهد افغانستانی‌ها در استان‌هایی مشغول به کار هستند که هم نرخ بیکاری کمتر است و هم رشد رونق اقتصادی وجود دارد و بنابراین نمی‌توان عامل بیکاری کارگران ایرانی را کارگران مهاجر دانست بلکه این عملکرد ضعیف اقتصادی است که مسئول بیکاری در کشور است.
وی با اشاره به مقایسه سطح زندگی در ایران و افغانستان گفت درآمد کارکنان دولت در افغانستان بسیار پایین و معادل ۳۰۰ هزار تومان به پول ایران است و همین امر عامل موثری برای مهاجرت کارگران این کشور به ایران است.
کریمی ادامه داد کارگران افغانستانی عمدتاً در استان‌های خراسان، اصفهان، تهران، سیستان و بلوچستان، فارس متمرکز هستند و به ازای ورود هر ۱۶۰مرد افغانستانی به ایران ۱۰۰ زن نیز وارد کشور می‌شود.
منطق اقتصادی بکارگیری افغان‌ها
دکتر غلامعلی فرجادی، اقتصاددان، نیز در ادامه به تاثیر مهاجران افغانستانی بر بازار کار ایران پرداخت و با بیان این که کشور ایران از لحاظ اقتصادی کشور گرانی است و دارای هزینه تولید بالا و بهره وری پایین است، گفت هیچ کشوری مهاجران کشورهای دیگر را صرفاً به دلیل حس انسان دوستی نمی‌پذیرد بلکه منطق اقتصادی استفاده از نیروی کار آن‌ها همواره عامل موثری در این پذیرش است.
وی با طرح این سوال که آیا کارگران افغانستانی به نفع ایران هستند یا به ضرر آن؟ در ادامه گفت مسائل مربوط به شاخص‌های اقتصاد کلان و آمار بیکاری و اشتغال را باید به صورت جزئی و خرد مورد بررسی قرار دهیم و مثلاً وقتی از نرخ بیکاری صحبت می‌شود باید بگوییم این نرخ در میان زنان، مردان، تحصیل کردگان و بی‌سواد‌ها چه وضعیتی دارد.
این اقتصاددان با بیان اینکه ۹۰۰ هزار تحصیل کرده بیکار وجود دارد ادامه داد کسانی که مدعی هستند کارگران افغانستانی موجب افزایش بیکاری شده‌اند باید به این مسئله دقت کنند که اولاً بیکاری عمده در ایران در میان تحصیل کردگان است و ثانیاً کارگران کم سواد و بی‌سواد در ایران دارای نرخ بیکاری زیاد نیستند. بنابراین افغانستانی‌ها جای فارغ التحصیلان و نیروی انسانی ماهر و متخصص را نگرفته‌اند.
فرجادی با یادآوری اینکه ۷۰ درصد از مهاجران افغانستانی کارگران کم سواد و ساده هستند تصریح کرد در اقتصاد وقتی دستمزد بالا می‌رود در نتیجه آن هزینه تولید بالا رفته و کالا گران‌تر شده و رفاه پایین می‌آید بنابراین طبیعی است که هر دولتی تمایل به به کارگیری کارگران ارزان به ویژه مهاجران را داشته باشد.
این کار‌شناس اقتصادی به مرور وضعیت بیکاری در استان‌های کشور عنوان کرد ۷۰ درصد افعانستانی‌ها در ۶ استان کشور متمرکز هستند و این استان‌ها اتفاقا دارای نرخ بیکاری پایینی هستند بنابراین حضور این کارگران مهاجر نمی‌تواند موجب افزایش بیکاری کارگران ایرانی باشد بلکه بیکاری به برنامه ریزی و سیاست‌های کلان اقتصادی کشور ارتباط دارد.
