در همایش بهشت ایرانی بر صحنه تار و پود مرور شد؛
از کشف کتیبه‌های فرش‌های محتشم تا ناگفته‌های قالی‌های شیخ صفی
در گذشته در فرش‌ها مرسوم نبوده که هنرمند نام خود را در کتیبه و یا امضا خود را برجای بگذارد و همواره همچون یک سرباز گمنام نامی از خود در اثر هنری که خلق می‌کردند، نمی‌آوردند و محتشم نیز از این قاعده مستثنی نبود.
در سومین روز همایش بهشت ایرانی بر صحنه تار و پود، پژوهشگران از کشف کتیبه‌های فرش‌های محتشم و یافته‌هایی در مورد قالی‌های بقعه شیخ صفی که در موزه‌های انگلیس و آمریکا قرار دارند، به ایراد سخنرانی پرداختند.
به گزارش ایلنا؛ عصر روز جمعه ۷ شهریورماه در بخش نخست همایش «بهشت ایرانی بر صحنه تار و پود» درباره کتیبه‌های یافته شده از محتشم کاشانی سخنرانی شد. در ابتدا رضی میری با معرفی سهیل آزادی از پژوهشگران بین المللی درباره محتشم گفت: امروزه اگر هستند کسانی که فرش را بخوبی نشناسند اما همین افراد فرش خوب را به نام محتشم می‌شناسند. محتشم آثاری را از خود به جای گذاشته است که فخر بزرگی برای ایران است و اگرچه مدرنیته صدمه بسیاری به جنبه هنری فرش وارد کرد اما محتشم همچنان در جایگاه استوار خود تکیه زده است.
وی ادامه داد: متاسفانه در گذشته در فرش‌ها مرسوم نبوده که هنرمند نام خود را در کتیبه و یا امضا خود را برجای بگذارد و همواره همچون یک سرباز گمنام نامی از خود در اثر هنری که خلق می‌کردند، نمی‌آوردند و محتشم نیز از این قاعده مستثنی نبود. اما امروزه بازار هنر اثر هنری را با نام مولف می‌شناسند و این موضوع بسیار خارق‌العاده است که سهیل آزادی طی سال‌ها پژوهش توانسته ۴ فرش و دستبافت کتبه‌دار از محتشم را بیابد.
در ادامه این مراسم سهیل آزادی پژوهشگر مقیم آلمان با معرفی ملا محمدحسن محتشم گفت: طی یافته‌هایی که از سال ۱۹۶۵ میلادی به دنبال کشف آنها بودم ۴ کتبیه یافتم که با نام محتشم منقش است. محتشم در این کتیبه‌ها با توانایی که در خط نستعلیق داشته بر کتیبه بالایی فرش‌ها نام سفارش‌دهنده، عامل فرش و نام خود را آورده است. از آنجایی که هنوز کشف نشده که «عمل» به چه معنا است و مقصود از این موضوع بافنده است یا طراح فرش می‌توان اینگونه استنباط کرد که محتشم طراح فرش‌ها بوده و بافندگی اثر را به اشخاص دیگر واگذار می‌کرده است. در یکی از این بافته‌ها آمده است به فرمایش حاج محمد تقی کاشانی و عمل حاجی ملا و در کنار آنها نام محمدحسن محتشم آمده است. البته محتشم در نگارش نام خود با خط نستعلیق می‌نوشته و به همین خاطر کلمه «ت» را بدون نقطه در این کتیبه‌ها نگاشته است.
آزادی با بیان اینکه از زندگی محتشم اطلاعات زیادی در دسترس نیست؛ گفت: بسیاری بر این عقیده هستند که محتشم دارای پسری بوده اما من در کتیبه‌هایی که در مجموعه‌های خصوصی یافتم توانستم صحت این موضوع را اثبات کنم. محتشم ۱۲ سال پیش از مرگش در ۹۰ سالگی حرفه خود را به فرزندش واگذار کرده و از آنجا که فرزند محتشم می‌خواسته امضا خود را داشته باشد، کتیبه‌هایی را که بر فرش‌ها نگاشته با خط ثلثنوشته است.
سهیل آزادی در ادامه با ارائه تصاویری از این کتیبه‌ها و نمایش فرش‌ها به ارائه توضیحاتی در مورد مجموعه‌داران این آثار ارائه داد.
در ادامه این مراسم رضی میری با معرفی قالی شیخ صفی که دارای ۵۶ متر مساحت و ۵۰ رج است، گفت: این فرش یکی از شاهکارهای ایرانی است و نام این اثر در فهرست ۵۰ اثر شاهکار هنری برگزیده جهان قرار گرفته است. اینکه برای این فرش بتوان داری، برپا کرد که فرشی به این ابعاد را بافت می‌تواند گویای هنر والای ایرانی است.
سپس تورج ژوله به ارائه مقاله‌ای در مورد ناگفته‌هایی از قالی شیخ صفی پرداخت. او در این مقاله با اشاره به قالی شیخ صفی که در موزه ویکتوریا آلبرت لندن نگهداری می‌شود؛ گفت: این فرش که شاهکاری از هنر ایرانی است براساس پژوهش‌های پیشین دارای جفتی است که در موزه لس‌آنجلس نگهداری می‌شود. اما براساس تحقیقاتی که من روی این فرش داشتم و براساس مونتاژهایی که روی این فرش که در گذشته آسیب‌هایی به آن وارد شده؛ دریافتیم که این فرش‌ها سه جفت بوده‌اند که وقتی متولی بقعه شیخ صفی در سال ۱۸۸۵ به دلیل باسازی بقعه این فرش‌ها را به شرکت زیگلر فروخت؛ این فرش‌ها چون آسیب‌های جدی در حاشیه داشتند یکی از فرش‌ها برای مونتاژ این دو فرش استفاده شده است که می‌توان با نگاهی به این فرش‌ها دریافت که این مونتاژها چگونه صورت گرفته است.
این پژوهشگر ادامه داد: در بالای این فرش کتیبه‌ای وجود دارد که بر گرفته از شعری از حافظ است که نشان می‌دهد بافنده فرش و طراح آن خیلی رندانه سخن خود را به شاه تهماسب سفارش دهند فرش بازگو کرده است.
ژوله با اشاره به نوع بافت و نقش این فرش گفت: اگرچه این فرش در آذربایجان قرار داشته اما از نظر فیزیکی ربطی به بافته‌های این خطه ندارد. در بافت این فرش‌ها از روش سه پود بافب و گره نامتقارن استفاده شده است که مختص بافته‌های کاشان و اصفهان است و با سبک بافته‌های آذربایجان کاملا متفاوت است. نقش این فرش هم نشان می‌دهد که طرح فرش به قلم کمال الدین بهزاد نگاشته شده است.
در ادامه این مراسم فیلم «گره» رامین حیدری فاروقی به نمایش درآمد که در این فیلم نگاه ایرانی به مقوله باغ بهشت در بافته‌ها ایرانی را جستجو و نمود آن را در دست بافته‌ها به تصویر کشیده است. در این فیلم آیدین آغداشلو نقاش و گرافیست، محمدرضا اصلانی کارگردان و پژوهشگر و فرخ محمدزاده مهر معمار و استاد دانشگاه در مورد نگرش ایرانیان به موضوع هنر در فرش ایرانی سخنرانی کردند.
آغداشلو در این فیلم با اشاره به اندیشه‌ها ایرانی و کم توجهی هایی که در دوران معاصر به هنر ایران شده گفت: اگر می‌خواهیم جامعیت هنر و فرهنگ ایران را به شخصی نشان دهیم، می‌توانیم فرش‌های از دوره صفویه را به او نشان دهیم تا ابعاد زیبایی‌شناسانه و عمق اندیشه ایرانی را به او معرفی کنیم.
همایش «بهشت ایرانی بر صحنه تار و پود» از ۳ شهریورماه با حضور کارشناسان بین‌المللی و نمایش آثار هنری در خانه هنرمندان آغاز به کار کرده است. در این همایش علاوه بر سخنرانی و نمایش فیلم؛ نمایشگاه نقاشی، عکس، طرح فرش و فرش‌های دستبافت قدیمی نیز به نمایش در آمده است.
همایش و نمایشگاه «بهشت ایرانی بر صحنه تار و پود» تا هشتم مردادماه در سالن‌های مختلف خانه هنرمندان ایران برگزار می‌شود و علاقمندان می توانند از این آثار دیدن نمایند.
