" میانکاله " قربانی " سکوت " می‌شود

ایلنا: اواخر فصل پاییز و فصل زمستان که می‌شود تالاب میانکاله پناهگاه زیبای پرندگان مهاجر زیادی می‌شود که با پروازشان لبخند را به لبان هر تماشاگری می‌نشانند اما حقیقت این است که از سال گذشته؛ دست‌های افراد سودجو برای نابودی این تالاب گرانبها گره خورده و گام‌های اولیه برای نابودی آن برداشته شده است. فاجعه‌ شروع شده اما فاجعه‌ی بزرگتر در راه است.

به گزارش خبرنگار ایلنا، سفر به تالاب با اتوبوس راحت است. نزدیک به‌شهر چشم‌ها انگار دو دو می‌زنند برای دیدن یکی از معجزات طبیعت. تصور دیدن میلیون‌ها پرنده‌ی مهاجر؛ شوقی عجیب در دل ایجاد می‌کند. چگونه می‌شود این میلیون‌ها قطعه را شمرد؟ این پرنده‌ها چگونه باهم سفر می‌کنند؟ در مسیر از کجاها عبور می‌کنند؟ اگر زبان داشتند، لابد قصه‌های زیادی برای تعریف کردن؛ داشتند. از میدانی معروف به میدان دانشگاه؛ جاده‌ای به‌نام میان گذر جدا شده و به تالاب گره می‌خورد. روزگاری قرار بود این جاده از وسط تالاب رد شود(!) که تلاش دوستداران محیط زیست؛ مانع آن شد.

در طول مسیر آب‌بندهای زیادی به چشم می‌خورد. حصارها بیانگر آن است که طبیعت منطقه در تیررس افراد سودجو واقع شده است. کمی جلوتر؛ ورزشگاه نیمه‌ساخته‌ای قد کشیده که نتیجه‌ی اجرای نیمه‌کاره‌ی مصوبه اول بازدید رئیس‌جمهور دولت نهم از منطقه است و آن طرف‌تر هزار واحد مسکن مهر نیمه‌کاره!

فلامینگوها از دور پیدا می‌شوند. پرندگانی با شیوه‌ی خاص راه رفتن و غذا خوردن. فلامینگوها با رنگ تالاب گره خورده و زیبایی آن را دوصدچندان کرده‌اند. به تدریج سرو کله‌ی پرندگان دیگر پیدا می‌شود. رنگ در رنگ؛ کوتاه و بلند؛ برخی اوج می‌گیرند و برخی فرود می‌آیند؛ بعضی سر به زیر آب فرو برده و عده‌ای راست به جلو زل زده‌اند. آسمان تلاب پر است از پرندگان. میلیون‌ها پرنده. یک دو سه چهار پنج شش…

میانکاله؛ زمانی جذاب‌ترین تالاب شمال کشور نه فقط برای انسان بلکه برای پرندگان و حیات وحش بوده است و شاید همچنان باشد اگر شکارچیان بگذارند. کلکسیونی از شن‌زارهای ساحلی، اراضی باتلاقی، آبگیرها، مرداب جنگلی، درختچه‌های گز، جنگل انارستان، بوته‌های تمشک، زمین‌های پست و گره‌افتاده، گونه‌های گیاهی و جانوری تالابی همه و همه تالابی منحصربفرد و سحرآمیز خلق کرده‌اند.

میانکاله؛ زمانی پناهگاه گرگ، شغال، روباه، جوجه تیغی، گربه‌ی جنگلی، گراز، فک دریای خزر، فلامینگو، دراج، شاهین، بحری و زنگوله‌بال و انواع متنوعی از ماهی‌ها؛ کپور، کفال، کلمه، ماهی سفید، سوف، ماش و کاراس بوده است.

میانکاله؛ زمانی پرندگان درمعرض خطر انقراض مانند قوی فریادکش، پلیکان پاخاکستری، فلامینگو، اردک سرسفید، عروس‌غاز، غاز پازرد، طاووسک، چنگر و مرگونس سفید را در دامان خود سخاوتمندانه می‌پروراند. اما میانکاله؛ امروز تالابی؛ رویایی نیست اگرچه هنوز پر است از پرندگان و آدم‌هایی که به هوای دیدن آنها از انبوه آهن و سنگ فرار می‌کنند و خودشان را به گرگان می‌رسانند اما میانکاله؛ میانکاله‌ی دیروز نیست.

میانکاله‌ی امروز؛ اولین تالاب ثبت شده در کنوانسیون رامسر با جاذبه‌های طبیعی و اکوسیستم منحصربفرد گذشته است که با تهدیدهای مختلف دست و پنجه نرم می‌کند. این تالاب شاید این روزها میزبان بیش از ۲۰۰ نوع گونه‌ی پرنده مهاجر و بومی باشد اما بومیان منطقه و آنها که برای دیدن زیبایی‌هایش به آنجا سفر می‌کنند؛ به خوبی می‌دانند زیبایی تالاب هر سال کم‌فروغ‌تر از سال قبل می‌شود.

سیدعباس رستم‌کلایی(از فعالان محیط زیست میانکاله) با ابراز تاسف از اتفاقات رخ داده در چند سال اخیر به خبرنگار ایلنا می‌گوید: از سال ۸۲ که ساخت جاده‌ی میان گذر آغاز شد، نابودی تالاب هم آغاز شد. از همان زمان ما فقط توانستیم تداوم جاده و عبور از وسط تالاب را منتفی کنیم اما اقدامات ازنجام شده ازجمله ایجاد آب‌بندها برای پرورش ماهی توسط یکی از نهادهای نظامی و ساخت و سازهای مسکونی در کنار تالاب، روند نابودی را تسریع کرده و می‌کند.

رستم‌کلایی می‌گوید: ازنظر سازمان محیط زیست؛ ایجاد آب‌بند مشکلی ایجاد نمی‌کند و خطری برای تالاب ندارد اما واقعیت چیز دیگری است. برای من و بومیان به‌شهر که از کودکی با رویای زیبای میانکاله بزرگ شده‌ایم، تحمل نابودی تالاب سخت است. اما دربرابر سودجویی‌ها کاری نمی‌توانیم بکنیم.

رستم‌کلایی صراحتا اعلام می‌کند: در ۳ سال اخیر به دلیل سیاست‌های غلط تنها در بخش جنوب این تالاب شاهدیم ۱۵۰۰ متر از تالاب؛ عقب نشسته است. بی‌شک در آینده شاهد کوچک شدن تالاب خواهیم بود. اگر فکری برای آن نکنیم، بزودی شاهداز بین رفتن زیستگاه‌های پرندگان مهاجر خواهیم بود.

خانه‌های مسکن مهر واقع شده در مسیر جاده هم درد دیگری‌ست که رستم‌کلایی از آن با اندوه یاد می‌کند: ساخت هزار واحد مسکن مهر از هفت سال پیش آغاز شد. قرار بود ۱۸ ماهه تحویل داده شوند که ساخت آن تقریبا ۳ تا ۴ سال است متوقف شده است. ۵۰۰ نفر برای صاحبخانه شدن مبلغ دو میلیون تومان برای این خانه‌ها داده‌اند و هنوز خانه‌ای تحویل نگرفته‌اند. البته امروز در ۱۶۰ واحد خانه که در زمان دولت اصلاحات به شیوه‌ی اجاره به شرط تملک ساخته شده، افرادی ساکن هستند که متاسفانه به دلیل عدم وجود سیستم فاضلاب پساب‌خانگی‌شان به تالاب سرازیر می‌شود و آلودگی را تشدید می‌کند.

در نزدیکی خانه‌ها و تالاب، آب‌بندی برای پرورش ماهی‌ست. طاهری نسب(پیمانکار آب‌بند) می‌گوید: تا آنجا که اطلاع دارم ۱۷۰۰هکتار آب‌بند در اطراف تالاب وجود دارد. ما هم این آب‌بند را از یکی از نهادهای دولتی اجاره کرده‌ایم و به پرورش انواع ماهی‌های استخوانی مانند کپور و سفید مشغول هستیم. خروجی آب‌بندها هم برای مراتع جنگل‌کاری و زراعت چوب استفاده می‌شود.

طاهری نسب می‌گوید: ساخت آب‌بند ایرادی ندارد آنچه اهمیت دارد این است که نباید ساخت و ساز واحدهای مسکونی حتی محیط دانشگاهی در این اطراف باشد اما می‌بینیم که خانه‌های مسکن مهر، دانشگاه و حتی ورزشگاه در حریم تالاب میانکاله وجود دارند.

به گفته این پیمانکار؛ این ناحیه استعداد پرورش ماهی دارد و باید از این فضا استفاده کرد چراکه از هر هکتار آب‌بند؛ سه تن ماهی تولید می‌شود که کاملا اقتصادی است.

" کاملا اقتصادی! " این جمله این روزها تن بسیاری از دوستداران طبیعت را به لرزده درمی‌آورد. فقط صرفه‌ی اقتصادی! تا همین‌جا مشاهدات عینی و گفتگو با افرادی که در نزدیکی تالاب هستند؛ بیانگر آن است که میانکاله در چند سال اخیر دستخوش تغییرات زیادی شده، حتی به گفته‌ی رستم‌کلایی دیگر قوها به تالاب نمی‌آیند و به فریدون کنار می‌روند.

حر منصوری(دیده‌بان طبیعت میانکاله) هم با تایید نابودی تدریجی این تالاب، می‌گوید: ساخت پالایشگاه، احداثجاده میان گذر، تصاحب زمین‌های آشورزاده به بهانه‌ی ساخت و ساز و اجرای پروژه‌های مختلف، احداثجاده‌ی راه‌آهن روی تالاب شیخان لپو زاغمرز که تأمین کننده‌ی آب شیرین تالاب میانکاله از سمت غرب است و مسدود شدن تالاب، تنوع اکوسیستم آبی تالاب را دچار مشکل کرده و از طرفی نصب پروژکتورهای عظیم درکنار تالاب توسط منطقه‌ی ویژه اقتصادی بند امیرآباد برای روشن شدن تالاب در شب هنگام؛ موجب ایجاد ناامنی برای پرنده‌ها شده؛ اما این همه؛ بخشی از اقداماتی است که اکوسیستم منحصربفرد تالاب میانکاله را تهدید می‌کند و البته همگان دربرابر آن سکوت کرده‌اند و بس.

منصوری می‌گوید: ورود آب کانال‌های زهکشی زمین‌های کشاورزی به تالاب که مملو از کود و سموم کشاورزی است، موجب آلودگی و در برخی اوقات قالب شدن یک گونه و از بین رفتن گونه‌ای دیگر شده و تعادل اکولوژیکی تالاب را دچار مشکل کرده است.

دیده‌بان طبیعت میانکاله به دست‌اندازی‌های بخش خصوصی هم اشاره‌ای کرده و می‌افزاید: فروش غیرقانونی زمین‌های اطراف تالاب و ساخت و ساز ویلا و خانه‌های غیرمجاز توسط بخش خصوصی درکنار سایر عوامل تهدیدکننده‌؛ عامل تهدید دیگری برای تالاب شده است.

منصوری با تاکید بر اینکه بهترین نقطه برای پذیرای گونه‌های مختلف پرندگان مهاجر تالاب میانکاله است، می‌گوید: چون آب شیرین آن از سمت غرب و آب شور آن از سمت شرق وارد تالاب می‌شود، سه زیستگاه با قابلیت‌های متفاوت در پهنه‌های آبی آن بوجود آمده که هرکدام به خوبی میزبان گونه‌های مختلفی اعم از آبزی و پرنده است. این زیستگاه‌ها از غرب به شرق شامل زیستگاه آب شیرین، زیستگاه آب شور در شرق هستند که هرکدام وظیفه‌ی پذیرایی گونه‌های خاصی را برعهده دارند و تنوع گونه‌ای جانوران منطقه را افزایش می‌دهند.

منصوری می‌گوید: میانکاله برای اکثر پرندگان جذاب است اما با بسته شدن مسیر ورود آب شیرین به تالاب؛ این زیستگاه درحال از بین رفتن و تخریب است. از ۱۰ سال قبل شوری آب در قسمت‌های شیرین و لب شور چند درصد افزایش پیدا کرده و به همان نسبت حیات در آنها کاهش یافته است.

به گفته منصوری؛ میانکاله سالهاست مهمترین و شاید بتوان گفت تنها محل زادآوری ماهی‌های استخوانی و کپور خاص دریای خزر است که برای تولید مثل نیاز به آب‌های شیرین آرام با عمق کم نیاز دارند اما فعالیت‌های انسان و ساخت جاده، پالایشگاه و هرگونه دخالت انسان؛ مشکلات جدی برای این تالاب و پناهگاه حیات وحش به وجود آورده است.

گفته‌های این فعالان محیط زیست و مشاهدات هر شاهدی می‌گوید اگر امروز آستین همت را بالا نزنیم سرنوست شومی منتظر این تالاب است. شاید این روزها تالاب میانکاله میهمان پرندگان مهاجر زیادی باشد و هنوز زیبایی خاصی در آن به چشم بخورد اما حقیقت آن است که وجود آب‌بندهای متعدد به منظور بهبود اقتصاد معیشتی و صید بی‌رویه ماهی در کنار هجوم افراد سودجو از تالاب میانکاله؛ تنها خاطره‌ای را در آلبوم عکس‌ها باقی خواهد گذاشت. و هم امروز؛ در چند قدمی این تالاب؛ در بخش دیگر آن و نزدیکی روستای امام ده(شاکیله)، حادثه‌ی شوم دیگری درحال رخ دادن است که درصورت به حقیقت پیوستن آن؛ باید فاتحه‌ای بلند برای تالاب خواند.

گزارش از: الهه ابراهیمی