محیط زیست؛ قربانی خاموش جنگ

ایلنا: وقوع جنگ علاوه بر آسیب‌های انکارناپذیر اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آثار مخربی را بر محیط زیست باقی می‌گذارد. از این رو سازمان ملل و نهادهای زیرمجموعه آن سعی دارند با جلب همکاری‌های بین المللی این آثار را تا حد امکان کاهش دهند. از جمله این اقدامات نام‌گذاری ۶ نوامبر به عنوان روز بین المللی پیشگیری از سوء استفاده از محیط زیست در جنگ یا روز جهانی مقابله با آثار جنگ بر محیط زیست است.

به همین مناسبت چهارشنبه ۱۵ آبان ماه مراسمی به همت انجمن ایرانی روابط بین الملل و با همکاری موزه صلح و مرکز صلح و محیط زیست در محل آن موزه به منظور بحثو بررسی اثرات مناقشات مسلحانه بر محیط زیست برگزار شد.

به گزارش ایلنا، در ابتدای این مراسم، " محمد رجایی مقدم " سرپرست مرکز اطلاعات سازمان ملل، " یونیک "، پیام دبیر کل سازمان ملل را به مناسبت این روز قرائت کرد.

بانکی مون در پیام خود با تاکید بر اهمیت حساسیت حفاظت از محیط زیست طی درگیری‌های مسلحانه و نظارت مطلوب در نگهداری منابع طبیعی در دوران بازسای پس از جنگ تاکید کرده است که منابع طبیعی مانند جنگل‌ها، حیات وحش، منابع آب و زمین‌های کشاورزی همواره طی درگیری‌های مسلحانه مورد سوء استفاده و تخریب قرار می‌گیرند که این امر تهدیدی طولانی مدت علیه صلح و امنیت است.

در این پیام آمده است امروزه در آفریقای مرکزی و شرقی، قاچاق مواد معدنی، حیات وحش، الوار، ذغال و مواد مخدر هزینه فعالیت‌های نا‌مشروع را مهیا کرده و از گروه‌های مسلح و شبکه‌های جنایتکار حمایت می‌کند. برای مثال در سومالی سالانه تجارت غیر قانونی ذغال برای گروه‌های تروریستی و شورشی تقریبا معادل ۳۸۴ میلیون دلار درآمد تولید می‌کند. تقویت نظارت بر منابع طبیعی و بهبود فرانگری در کشورهایی که تحت تاثیر درگیری هستند می‌تواند مانع از این شود که منابع برای درگیری هزینه شوند و این درآمد مورد نیاز به سوی احیای اقتصادی سوق داده شود و بیشتر به صلح با دوام کمک کند.

دبیرکل سازمان ملل با اشاره به ضرورت انهدام ایمن سلاح‌های جنگی خاطر نشان کرده که این موضوع از چالش‌های سازمان ملل متحد و سازمان منع سلاح‌های شیمایی به شمار می‌رود و نابودی این سلاح‌ها و امکانات تولید آن باید متضمن حفظ محیط زیست شود.

همچنین در ادامه مراسم " مجتبی گهستونی " نماینده انجمن " دوستداران میراثفرهنگی تاریانا خوزستان " با بیان اینکه محیط زیست و میراثفرهنگی دو مقوله به هم پیوسته است و با وقوع جنگ هر دو در معرض تخریب و نابودی قرار می‌گیرند، گفت: جنگ تحمیلی آثار مخربی بر محیط زیست و میراثفرهنگی خوزستان به ویژه در مناطق دزفول، شوش‌تر و شوش داشته است.

گهستونی تاثیرات زیان بار جنگ بر محیط زیست و میراثفرهنگی را لایه‌های پنهان جنگ دانست و خواستار رفع نواقص موجود برای جلوگیری از گسترش این آسیب‌ها شد.

وی ابراز امیدواری کرد: نوع حفاظت میراثطبیعی و ورود میراثفرهنگی به میراثطبیعی با تفاهم نامه‌ای مشخص و همکاری دو سازمان میراثفرهنگی و حفاظت محیط زیست به تسریع حل مشکلات موجود در کشور منجر شود.

بمب‌های عمل نکرده؛ تهدید پنهان جنگ برای محیط زیست

در ادامه این مراسم، شهریار خاطری مدیر روابط عمومی موزه صلح با بیان اینکه محیط زیست از جمله قربانیان جنگ است که هیچ مراسم سوگواری برایش برگزار نشده، افزود: به کاربردن علف کش‌ها در جنگ ویتنام توسط آمریکا، دود ناشی از سوختن چاه‌های نفت در کویت، پدید آمدن بزرگ‌ترین لکه نفتی تاریخ در خلیج فارس در پی سرریز کردن ۱۰ میلیون بشکه نفت کویت توسط عراق در خلیج فارس، استفاده از اورانیوم در جنگ‌های مختلف توسط آمریکا و مهم‌تر از همه استفاده از گاز خردل در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران از جمله مهم‌ترین تهدیدات جنگی قرن اخیر علیه انسان، خاک، گیاه و حیوان بوده است.

خاطری ادامه داد: سلاح‌های شیمیایی علاوه بر آثار سوء کوتاه مدت و ظاهری با ایجاد جهش‌های ژنتیکی در انسان، گیاه و حیوان اثرات جبران ناپذیر، پایدار و بلند مدتی بر نسل‌های آینده دارند.

وی یکی از تهدیدات مهم و پایدار زیست محیطی سلاح‌های شیمیایی به ویژه در ایران را عمل نکردن برخی از بمب‌ها و باقی ماندن آن‌ها در طبیعت دانست و افزود: تالاب‌های هورالعظیم، هورالهویزه و دریاچه زریوار مریوان از جمله مناطق آلوده به بمب‌های عمل نکرده هستند که در صورت فعال شدن این بمب‌ها؛ می‌توانند از طریق آب و خاک، زنجیره غذایی و محیط زیست را تحت تاثیر قرار داده و خطراتی افزون بر شرایط فعالی داشته باشند.

خاطری با ابراز تاسف از تاثیر روابط سیاسی بر گزارش‌های زیست محیطی بین اللمللی مانند آنچه در انتشارات برنامه محیط زیست سازمان ملل از مناطق جنگی منتشر شده، گفت: در گزارش‌های جامعی که درباره تخریب محیط زیست بر اثر جنگ در دست است، آنچه جنگ تحمیلی عراق علیه ایران برای سرزمین ما به وجود آورده غایب است و جا دارد گزارش‌های لازم دراین زمینه تهیه و ارایه شود.

صلح و محیط زیست؛ دو واژه جدا نشدنی

اسماعیل کهرم مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست سخنان خود را با شعری کوتاه آغاز کرد؛ «باد وحشی است، خاک وحشی است، جنگ وحشی‌تر» و ادامه داد: این شعر کوتاه به خوبی و با زبانی ساده مطابق با وظیفه ذاتی شعر، ماهیت وحشی جنگ را ترسیم می‌کند.

کهرم با بیان اینکه کاملا اشتباه است اگر کسی فکر کند آثار جنگ تنها به زمان جنگ محدود می‌شود، گفت: تخلیه محدوده‌ای در آلمان طی روزهای اخیر برای خنثی کردن بمب عمل نکرده و به جا مانده از جنگ جهانی دوم یا اعلام باقی ماندن تاثیر روانی بمباران‌ها بر خانواده‌های جنگ زده تا ۳۰ سال؛ نشان از اثرات بلند مدت و پنهان جنگ و ماهیت اصلی و خشن آن دارد.

وی با اشاره به تلاش جوانان ایرانی برای صلح و اشاعه آن در منطقه و جهان افزود: اگرچه مرکز صلح و محیط زیست طی سال‌های گذشته اقدام به برگزاری بزرگداشت ۶ نوامبر با حضور سفرای کشورهای آسیب دیده از جنگ و نمایندگان سازمان‌های بین المللی مرتبط می‌کرد، اما اجرای مراسم امسال با همکاری انجمن ایرانی روابط بین الملل و موزه صلح نویدی از گسترش حضور نهادهای مردمی برای آگاهی بخشی عمومی از اثرات مخرب جنگ و حرکتی قابل تقدیر است.

کهرم با اشاره به تلاش‌های صورت گرفته در دوره سوم شورای شهر با ایجاد و فعالیت کمیته محیط زیست برای پیگیری ویژه مسائل و مشکلات مربوطه در تهران، افزود: صلح و محیط زیست دو واژه جدا نشدنی است و جنگ از مهم‌ترین تهدیدات محیط زیست به شمار می‌رود. قطعاً نگاه سازمان حفاظت محیط زیست و ریاست کنونی آن تلاش برای گسترش صلح به منظور حفاظت از طبیعت به عنوان قربانی خاموش جنگ است.

در پایان دکتر کهرم به نمایندگی از معصومه ابتکار پیام وی را به مناسبت روز مقابله با آثار جنگ بر محیط زیست قرائت کرد.

در پیام دکتر معصومه ابتکار به مناسبت ۶ نوامبر ۲۰۱۳ آمده است؛

«بدون شک در اواخر قرن بیستم و دهه آغازین قرن بیست و یکم، درگیری‌ها و جنگ‌های متعدد اثرات ناخوشایندی بر زندگی بشر بجا گذاشته است. در این میان آنچه از آثار مخرب جنگ و درگیری‌ها ملموس‌تر بوده، تلفات انسانی و آسیب‌های جسمانی ناشی از مواد منفجره شیمیایی، آوارگی، فقر و بیکاری بوده که ملت‌ها آن را به طور مستقیم و غیرمستقیم درک کرده‌اند. در عین حال محیط زیست و منابع طبیعی در این صحنه قربانی خاموش روزگار به شمار می‌آیند.

به منظور جلب توجه اذهان عمومی به این مهم، مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۱، روز ششم نوامبر مصادف با ۱۵ آبان ماه هر سال را با عنوان روز بین المللی «مقابله با آثار جنگ بر محیط زیست» نامگذاری کرد. طی سال‌های بعد گزارش‌های مختلف منتشر شده از ارزیابی تاثیرات محیط زیست ناشی از جنگ و درگیری نشان داد که اثرات زیانبار استفاده از تجهیزات نظامی در کوتاه مدت و میان مدت و عدم توجه بلند مدت به ترمیم وضعیت رو به افول محیط زیست، تبعاتی پر هزینه و جبران ناپذیر بر جای گذاشته که شاید با هیچ صلح پس از جنگی قابل جبران نباشد.

با این حال آنچه به نظر می‌رسد کمتر به آن پرداخته شده، «تاثیر عوامل محیط زیستی بر استقرار صلح یا برقراری جنگ» است: رویدادی که به صورت خاموش در تمامی جوامع به خصوص مناطقی که پدیده‌های مختلف ناشی از تغییرات اقلیم و بحران انرژی را تجربه می‌کنند، جریان دارد.

نزاع بر سر منابع فسیلی انرژی از مهم‌ترین عوامل اکثر جنگ‌ها در منطقه خاورمیانه بوده و تبعات آن گریبان بخش وسیعی از مردم جهان را گرفته است. میل به تسلط بر ذخایر جهان از یک طرف و عدم وجود پشتوانه اقتصادی و سیاسی جایگزین از طرف دیگر، زمینه‌ای برای به خطر افتادن «امنیت انرژی» فراهم کرده است. این مخاطرات از سال‌ها پیش توسط مدافعان حفاظت از محیط زیست در مجامع مختلف هشدار داده شده است.

همچنین اثرات ناشی از تغییرات اقلیم بر محیط زیست طبیعی و انسانی متاثر از فعالیت‌های انسانی افسار گسیخته دولت‌ها در گذار توسعه‌ای و اقتصادی قرن گذشته، امنیت داخلی، فراملی و منطقه‌ای کشور‌ها را تحت تاثیر قرار داده است. در واقع بحران آب و خشکسالی، تهدیدی غیرقابل انکار برای صلح جهانی به شمار می‌رود و جهان اینک شاهد کمبود آب، خشکسالی، کاهش آب رسانی به مزارع کشاورزی و همچنین کاهش منابع تأمین کننده آب شرب است، مشکلی که اینک در ایران نیز شاهد آن هستیم. صاحب نظران معتقدند بحران خشکسالی ناشی از تغییرات اقلیم و اختلافات بر سر تأمین «آب» از دلایل عمده درگیری‌ها در آینده خواهد بود.

بنابراین آگاهی اذهان عمومی نسبت به حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست، استفاده از منابع جایگزین در تولید و مصرف انرژی، تعامل میان بخش‌های اقتصادی، توسعه‌ای، اجتماعی یا محیط زیست و تحقق اهداف توسعه پایدار، به عنوان ارکان امنیت و صلح، ضروری و اساسی بوده و امید است با احترام و اجرای قوانین ملی و تعهد به برنامه‌های توافق شده منطقه‌ای و بین المللی، به سوی صلح و آرامش گام برداریم.

منطقه خاورمیانه و غرب آسیا نیز که متاسفانه طی دهه‌های گذشته شاهد درگیری‌ها و تنش‌های متعددی بوده، آسیب‌های فراوان را به جهت تخریب منابع پایه و آلودگی گسترده خاک تحمل می‌کند و باید در اقدامی گسترده از سوی دولت‌ها و جوامع برای مقابله با درگیری و جنگ و ممانعت از تخریب محیط زیست صورت گیرد.

انتظار می‌رود سازمان ملل متحد بیش از پیش در جهت ایفای رسالت اصلی خود که‌‌ همان حفظ و ارتقاء صلح پایدار و عادلانه در اقصی نقاط جهان است، تلاش نماید. زیرا صلح و امنیت، پیش درآمد رشد و تعالی جوامع و حفظ محیط زیست در کشور‌ها به شمار می‌رود.»